Diccionario de Madoz (eu)

    Sorapediatik
    Diccionario de Madoz
    Diccionario de Madoz. Azala.jpg
    Egilea Pascual Madoz Ibañez
    Hizkuntza Gaztelaniaz
    Urtea 1845-1850
    Argitaletxea Pascual Madoz
    Hiria Madrid


    Izenburu osoa

    Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar

    España eta itsasoz bestaldeko bere kolonien hiztegi geografiko-estatistiko-historikoa


    Liburua zertan den

    16 tomotan argitaratua, hiztegi geografiko hau 1846 eta 1850 urteen artean agertu zen, Pascual Madozek bultzatuta.

    El Madoz moduan ezagutua, egilearen arabera 15 urte, 11 hilabete eta 7 egun kostatu zitzaion. Lantegi honetan mila laguntzailetik gora izan zituen, eta hogei korrespontsal: "Ez naiz ni Hiztegi Geografiko-Estadistiko-Historikoaren egilea: meritua probintzia guztietan izan ditudan honenbeste laguntzaieei dagokie, eta erredazkio bulegoetan lan egin duten lagun onei; batzuen eta besteen izenak, Cuba, Puerto Rico eta Filipinetako korrrespontsaleekin batera, behar den tokian jasoko dira; eta meritua 1836. urtetik hona izen diren gobernu guztiei ere badagokie, kolore politikoari erreparatu gabe nire lanak modu noble eta leialean bultzatu dituztela"

    Historialari, ikerlari eta arkeologoak oraindik ere lan hau erabiltzen ari dira, hondakin, aztarna eta balizko arkeologi-lekuen informazio interesgarria jasotzen duelako, garai hartako itxuraren azalpenekin.


    Soraluzeri buruzkoak

    (13. liburua/ 76. orrialdea)

    SORALUZE: udala duen herria, Gipuzkoako probintzian (8 ½ legoa Tolosara), Bergarako epai-barrutian (1 ½), Burgoseko lurralde entzutegian (30), Probintzi Baskongadoetako kapitania orokorrean (8 Gasteizera), Calahorrako eliz barrutia (25); probintziaren batzarretan korregidorearen ezkerreko 11. garren jarlekua du, eta botoa 23. tokian ematen du, 26 surekin.
    KOKAPENA: bi mendi garai artean, elkar ikutzen dutenak. EGURATS hezea; ipar eta hego haizeak, eta gaixotasun arruntenak katarroak, urdail sukarrak eta hezueria. Herri kaskoan 109 ETXE ditu, eta 91 baserrietan sakabanatuta, bere azpiko San Andrés (29), Ezozia (23), Txurruka (13) eta Irure (27) ballaratan; udaletxea, harri landuzko fatxada txukunaz, hiru arkuen gainean eraikita; espetxea, ostatua, arma lantegiko erregetxea, plaza bat, neska-mutilentzako eskola, 136 ikasleekin eta eguneko 8 errealez ornitua; ur bikaineko 2 iturri, Aranekoa eta Errekalde izenekoak; harri landuzko eliz parrokiala (Sta. Maria), estukozko erretaula duena, errazio osoko 4 onuradun eta errazio erdiko beste bik artatua, Ondarribiko kabildoak izendatzen dituenak, eta 5 ermita: San Emeterio eta Celedonio, Gurutze Santua, San Andrés, San Esteban eta Occitiko Andremaria. MUGAK iparraldean Elgoibar; ekialdean Azkoitia; hegoaldean Bergara, eta mendebaldean Eybar; bere zabalera 2 legoatako borobila da, barruan Muzkiritzu eta Elosua mendiak daudela, haritz, pago eta intxaurrez beteta. LURRA kalitate onekoa da eta gariarentzat oso aproposa, herrialde osoko mardulena; Deba ibaiak hegoaldetik iparraldera zeharkatzen du, eta herrikaskoa bera ere, bertan berriki eraikitako zubia duena. BIDEAK; orgabideez gain, itsas ertzera doan errepidea, egoera onean. POSTA Bergaratik jasotzen da oinez, astelehen, eguazten, eguen eta zapatuetan.
    EKOIZPENA: garia, artoa, centeno, baba baltzak, babak, gaztainak, intxaurrak, arbiak eta sagarrak; ardiak eta behiak hazten dira; erbiak, azeriak, eperrak eta zozoak ehizan egiteko; aingirak, loinak, barboak eta amorrainen bat arrantzan egiteko. INDUSTRIA: 4 irin-errota eta arma lantegi famatua, gaur oso jausita, baina sasoi bateko prosperitatea gogoangarria duena, soraluzetarrek ospe europearra izan zutenekoa, su arma mota guztiak eraiki zutelako sendotasun eta proporzioaz. Sasoi disdiratsuena 1800 eta 1803 artekoa izan zuen, Santander, Coruña, Cádiz eta beste lekutara bidalketa egin eta gero biltegiek oraindik 30.000 fusil bikain gorde zituztela. Independentzia gerrak, bertakoak sakabanatuz gain, hilzorian laga zuen lantegia; eta azken gerra zibila beste ezbehar larria izan zen. Lantegia artilleriako zuzendaritza orokorraren menpe dago, eta Gobernuak zuzendaria izendatzen du, artileria komandantea izan ohi dela; badaude Gobernuak izendatutako beste menpeko, danok Erregetxe magnifikoan bizi direla: banaketa bikaina, biltegi onak eta armen azterketa eta arakatzea egiteko behar diren bulegoekin etab. Aurretik, lantegia Caracaseko konpañiaren menpe egon zen, eta honek zuzendaria eta aztertzaileak bidaltzen zituen Soraluzera. BIZTANLEGOA: 360 auzotar, 1,812 pertsona. ZERGAPEKO ONDASUNA: 89,816 erreal.


    (15. liburua/ 680. orrialdea)

    Adierazle batzuk:

    Multzoa Atala Zenbat
    Biztanlegoa Gizonak 360
    Animak 1812
    Udal estatistika Zinegoitz millarista 70
    Hautesleak 70
    Hautagaiak 70
    Tenienteak 2
    Regidoreak 2
    'común'-eko diputatuak 1
    'común'-eko personeroak 1
    Auzo alkateak 0
    Kintoak 18 urtekoak 5
    19 urtekoak 5
    20 urtekoak 6
    21 urtekoak 10
    22 urtekoak 10
    23 urtekoak 8
    24 urtekoak 5
    GUZTIRA 49
    Cupo de sold. cor.
    à 4 q. de 25.000 hs.    		 3,6
    Ondasun eskuragarria Lur eta abereak 65.396 erreal
    Hiritarra 21.420 erreal
    Industria eta komertzioa 3.000 erreal
    GUZTIRA 89.816 erreal
    Etxeko 249 err. 17 mar.
    Biztanleko 49 err. 29 mar.


    Herriko hainbat baserri ere aipatzen dira Hiztegian, denak I-tik aurrerakoak. Itxura denez, informazioa Madozen eskura heldu zenerako, Hiztegiaren aurreko aleak inprimatuta edo inprimatzeko bidean zeuden; beraz, A-H arteko baserriak ez dira agertzen:


    Gainera, badira Soraluzeren beste aipamen batzuk:

    • Markina inguruko herrien sorrera azaltzerakoan, Herlaybia eta Saraluce aipatzen dira (11. liburua/ 248. orrialdea)
    • Tavira de Durango artziprestegoari buruzko azalpenetan, Soraluze Eybar bikariotza barruan agertzen da (14. liburua/ 677. orrialdea)
    • Gipuzkoako hiribilduen zerrendan agertzen da, 1789.eko banaketaren arabera (9. liburua/ 88. orrialdea)
    • Gipuzkoako geologiari buruzko atalean ere, kare ustela eta otaharria (ophito) azaltzerakoan (9. liburua/ 91. orrialdea)
    • Gipuzkoako bideak azaltzerakoan (9. liburua/ 94. orrialdea)
    • Bergarako epai barrutiko bideak (15. liburua/ 679. orrialdea) eta herri arteko distantziak azaltzerakoan (15. liburua/ 678. orrialdea)
    • Gipuzkoako hiri-aberastasunari buruzko atalean (9. liburua/ 113 orrialdea): …azken karlistadaren ostean… Irun, Pasaia, Andoain, Bergara, Soraluze eta beste herritan eraikin asko bota ziren…


    Erreferentziak

    Diccionario de Madoz. Tomo XIII. New York-eko Liburutegi Publikoa (Public Library of Nueva York)

    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Diccionario_de_Madoz_(eu)&oldid=28766"(e)tik jasota