Frontoiak (eu)

Historia

Mendeetan zehar Soraluzek hainbat frontoi izan ditu, publiko zein pribatuak. Gaur egun 6 frontoi daude herrian, inoiz baino gehiago.

Iruiyako zelaia (J.C. Astiazarán 2020)

Iruiya: mendiko frontoia?

Mendigainean bada toki zelai bat Iruiya parean, zabalgune lau-laua, lurrean harri laua ozta-ozta agertzen dela.

Aintzinako artzaien pilota jolasekin lotuz, batzuk ikusi nahi izan dute bote luzearen esparrua; eta bertako harria landutakoa izango zen lurrearen parean uzteko, horrela sake harri moduan erabiltzeko.

Dena den, ideia soila da, ez dago aldeko zein kontrako inolako argumenturik.

XX mende arteko frontoi zaharrak

Herriko frontoi zaharrena, agian, labana izango zen. Ez dago garbi pilotan noiztik erabiltzen de pilotan egiteko, XVI mendetik (eliza bukatu zutenetik, eliz atari zaharra eta guzti) edo XVIII mendetik (1666 urtean eliz atari berria egin zutenetik). Dena dela, oso frontoi txikia zen, azken urteetan umeek besterik ez zutela erabiltzen.

Beste frontoi bat Plaza Zaharraren gainean zegoen, Erregetxea egiterakoan (1804-1809) bota zutena. Ez dakigu zer nolakoa izango zen, bote luzea edo bote motzekoa. 2005 urtea egindako indusketek ez zuten frontoiaren aztarnarik topa.

Eta XVIII mende bukaeran errebote-frontoia eraiki zuten, Santa Maria la Real parrokiaren hegoaldean, bote luzean aritzeko. Frontoia egiteko dirua bi familiak jarri zuten, Egizabaldarrek (indianoak) eta Aldasorotarrek; proiektua Miguel Antonio de Jaureguik egin zuen, 1788. urtean.

XX mende hasierako frontoiak

XX menderako errebotea ahaztuta zegoen Soraluzen. Baina erreboteko eremu txikia, hiru aldetik hormak zituela, frontoi moduan erabiltzen zen.

Maristek bere ikastetxea eraiki zutenean (1910 hamarkadan), azpiko patioan frontoi txiki bat egin zuten, estalia. Elizburutik tren geltokira zihoazten eskilaren parea hain zuzen. Frontoi hau ikastetxearekin batera bota zuten, 1968 urte inguruan.

Hamar bat urte geroago, 1923 urtean, Sesma familiak Toki-Alai frontoia eraiki zuen Txaran, pilotari profesionalak aritzeko asmoekin. Baina Soraluze txikia zela, eta frontoiak zuen irisgarritasun eskasa zela, frontoiak ez zuen egin pentsatutako bidea. Saihesbidea egiterakoan bota zuten, 1984 urtean.

Urte hauetan ere San Andres ermitaren aurreko ataria osatu zuten, eta auzokoek frontoi moduan erabili izan dute gaur eguneko frontoi berria egin arte.

Azkenik, 1932 urtean Batzokia egin zutenean Ur Gain frontoia egin zuten azpian, Plaza Zaharra eta Deba ibaiaren arteko altura aprobetxatuz. Oraindik bizirik dago.

Frontoi berriak

1970 hamarkadan udal frontoia estali zuten lehen aldiz, oso estalki arrunt baten bidez.

1980 hamarkadaren hasieran Santa Ana komentua bota zuten, eta komentu eta ortuetan etxebizitzak eraiki zituzten. Honetaz gain, institutua jaso zuten eta bi frontoi. Bat Giza eskubideen plazakoa, institutuaren azpian, horma bakarrekoa; bigarrena institutua eta eskola nazionalen artean, goiko frontoia. Honetaz gain, udal frontoiari estalki berria egon zioten, diseinukoa.

1984 urtean Arane kiroldegia zabaldu zuten. Bertan frontoi ederra dauka, herriko handiena eta onena.

Azkenik, 2000 urtean Munua frontoi estalia inauguratu zuten San Andresen, bertako ermita eta San Andres baserriaren artean.

Eta bestelakoak

Jakina da edozein horma zuzenek pilotan aritzeko balio duela, eta bi paretak direnean zer esanik be!

Beraz, ezin laga aipatu gabe pilotan aritzeko erabili diren herriko hainbat toki: Eliz atariko paretak (batez ere ate nagusiaren albokoak), goiko eskolaren bi jolastokien hormak, eskola nazionaleko paretak, San Ignazio ermitaren alboko txokoa...

Kokapena

Mapan agertzen dira Soraluzek dituen (gorriz) eta izan dituen frontoiak (urdinez). Mapatik kanpo San Andreseko frontoiak geratzen dira.

Mapa kargatzen...

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"googlemaps3","width":"1000px","height":"800px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":false,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EErregetxeko frontoia\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Erregetxeko frontoia\n","link":"","lat":43.175028,"lon":-2.413039,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Labana_(eu)\" title=\"Labana (eu)\"\u003E Labana\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Labana\n","link":"","lat":43.17435,"lon":-2.412632,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Errebote-frontoia_(eu)\" title=\"Errebote-frontoia (eu)\"\u003E Errebote frontoia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Errebote frontoia\n","link":"","lat":43.173784,"lon":-2.412506,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Udal_frontoi_estalia_(eu)\" title=\"Udal frontoi estalia (eu)\"\u003E Udal frontoi estalia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Udal frontoi estalia\n","link":"","lat":43.173579,"lon":-2.412385,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Maristen_ikastetxea_(eu)\" title=\"Maristen ikastetxea (eu)\"\u003E Maristen frontoia \u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Maristen frontoia \n","link":"","lat":43.174471,"lon":-2.41213,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Toki_Alai_frontoia_(eu)\" title=\"Toki Alai frontoia (eu)\"\u003E \u003Ci\u003EToki Alai\u003C/i\u003E frontoia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Toki Alai frontoia\n","link":"","lat":43.174674,"lon":-2.41537,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Ur_Gain_frontoia_(eu)\" title=\"Ur Gain frontoia (eu)\"\u003E \u003Ci\u003EUr Gain\u003C/i\u003E frontoia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Ur Gain frontoia\n","link":"","lat":43.175069,"lon":-2.413715,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EEskola nazionaletako aterpea\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Eskola nazionaletako aterpea\n","link":"","lat":43.173722,"lon":-2.412344,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Giza_Eskubideen_plaza_(eu)\" title=\"Giza Eskubideen plaza (eu)\"\u003E Horma bakarreko frontoia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Horma bakarreko frontoia\n","link":"","lat":43.17344,"lon":-2.412361,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Goiko_frontoia_(eu)\" title=\"Goiko frontoia (eu)\"\u003E Goiko frontoia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Goiko frontoia\n","link":"","lat":43.173663,"lon":-2.412125,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Arane_kiroldegia_(eu)#Kirola\" title=\"Arane kiroldegia (eu)\"\u003E \u003Ci\u003EArane\u003C/i\u003E kiroldegiko frontoia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Arane kiroldegiko frontoia\n","link":"","lat":43.17497,"lon":-2.414474,"icon":""}]}

Frontoiak

Izena	Argazkia	Aroa	Ezaugarriak
Labana		XVI mendea >>	Frontoi ez-formala, ume eta mutikoentzat, gehien bat motxailadatan aritzeko. Txikia da (6 metro luze eta 2'5 metro zabal).
Erregetxeko frontoia		1804 urtean eraitsia	Seguru asko, herriko frontoi zaharrena Erregetxe orubean egon zena izan zen; Plaza Zaharraren gainean, hain zuzen. Frontoia bota zuten Erregetxea egiteko, 1804 urtean. Gaur egun ez da inolako aztarnarik geratzen. Erregetxea 1975 urtean bota zuten, eta 2004an zundaketa arkeologikoak egin zituzten, Alfredo Moraza Barea-ren gidaritzapean. Honek Erregetxe orubea artikuluan jaso zuenez: Hala eta guztiz ere, interbentzio arkeologikoak ez zuen Erregetxe eraikina eraiki baino lehenagoko okupazioaren zantzurik eskaini. Beraz, 1804. urte inguruan fabrika birgaitzeko bururatutako obrek lehenagoko maila betikoz galarazi zutela pentsatzen dugu.
Errebote-frontoia		1785-XX mendea	17 bat metrotako zabalera zuen, eta bi eremutan banatuta zegoen, 11 eta 53 metrotakoak. Sake harria XX mende erdialdean desagertu zen. Gaur egun beste kiroletarako erabiltzen da: esku-baloia, fulbito...
Maristen frontoia		1913-1975	Ikastetxearen beheko patioan zegoen. Txikia zen (12 bat metro luze, eta 5 bat metro zabal), baina estalia.
San Andreseko frontoi zaharra		XX mendea >>	Frontoi txikia da, 3 x 13 metro, gutxi gora behera.
Toki-Alai frontoia (Sesma frontoia)		1923-1983	Frontoiaren bi pareta kendutak, egurrezko egitura zuen. Profesionalentzako frontoia: kantxa luzea eta bi pisu ikusleentzat.
Ur Gain frontoia		1933 >>	Kantxa 18 bat metro luze da, eta 5,5 metro zabal. Atzekaldean solairua dauka ikusleentzat.
Udal frontoi estalia		XIX mendea >>	Frontoi estalia. Harlosazko kantxa 20 metro luze da, eta 15 metro zabal. Pareten altura 8 metrotakoa da.
Eskoletako aterpea		1961-1990	Eskola nazionalak egin zirenean, aterpea txoko polita zen pilotan aritzeko. 1990 hamarkadan aterpea itxi zuten umezaintza bertan egiteko.
Horma bakarreko frontoia		1980 >>	Horma bakarreko frontoia. Frontisa 10 metro zabal da, eta kantxa 18 bat metro luze.
Goiko frontoia		1980 >>	Frontoia ez da estalia, irekia da. Frontisa 8 metro zabal da, eta kantxa 16 bat metro luze.
Arane kiroldegiko frontoia		1988 >>	Estalia eta hiru hormakoa, 40 metro luze da eta 22 metro zabal; pareten altuera 10 metrotakoa da. Pilotaz gain, saski-baloia, eskubaloia, fulbitoa (areto-futbola), gimnasia orokorra edota gimnasia erritmikorako ere balio du.
Munua frontoia		2000 >>	Frontoi estalia. Frontisak 14 metroko zabalera du, eta kantxa 21 metro luze da. Pareten altuera, berriz, 10 metro da.

Erreferentziak

• Pilota kontuak: 1900-1983. Mengala (Soraluzeko Jaiak 1997).