Irure bailara (eu)

Irureko plaza (Kontrargi 2002)

Geografia

Irure auzoa da Soraluzeko lau mendi auzoetan luzeena eta zabalena lur hedaduraz. Irurek Soraluzeko herriaren hegoaldek mendialde osoa hartzen du bere barne. Ekialdean Osintxurekin muga egiten duen Itzio baserria eta mendebaldean Eibarko lurrekin muga egiten duen Illordo baserria ere Irurekoak dira. Erdialdean Sagar-Errekako mendiartea dauka. Mendiarte hau Osteitta baserriko lurretan Elgetako lurrekin muga egiteraino barneratzen da hegoalderantz.

Herriaren hegoaldera kokatua egon arren, iparraldera begira dago eta horregatik, eguzki argi gutxien jasotzen duen auzoa da. Añube inguruak ere baditu, batez ere Sagar-erreka ingurua, eta neguan elurra egiten duenean urtu gabe irauten du denbora askoan.

XX. mende arte Urasandi nahiz Urasondo esan oi zitzaion, batez ere Deba ibaiaren eskumako aldean bizi zirenak.

Geografikoki nahiz sozialki, gorago aipatutako hiru gune nagusietan banatzen da Irure: Salon baserri ingurua (ekialdean), San Martzial eta Sagar-erreka (erdialdean) eta Irure ingurua (mendebaldean).

Soldaduak atsedenean (1937)

Azken inguru honek, bailarari izena ematen dionak, oso gertu dauka Irure-gain izeneko tontorra. Gain hau, bere altueragatik eta Eibar, Elgoibar eta Soraluzeri gaina hartzen dietelako, kokapen estrategikoa izan da azken gerrateetan. 1936ko gerran esaterako, Gudaroste Errepublikarrak Irure eta Illordo baserri inguruetan kokatu zituen Batallón Baracaldo Martínez de Aragón-eko soldaduak.

Soraluzeko mendialde osoa bezala, Irureko orografia oso aldapatsua da eremuaren zatirik gehienean. Hala ere, badira patxadatsuagoak diren inguru batzuk; Salon, Ernizketa eta Irureko plaza inguruak esateko. Lur eremu aldapatsuak izateak asko zailtzen du nekazaritzako jarduna eta oso gutxi dira nekazal produkzioari eusten dioten baserriak.

Azken urteotako industria eta errepide alorreko azpiegituren garapen handiak eragin handia izan du Irure eta iruretarren bizimoduan. Industriari dagokionez, Sagar-erreka eta Iraola Etxebarri azpikaldean lantegi asko eraiki ziren. Zabortegia ere Sagar-errekan eraiki zen, eta gerora industrialdea bihurtu.

Baina zalantzarik gabe, auzoan eragin handiena izan duen eraikuntza lanak errepide alorrekoak izan dira. Soraluzeko saihesbideak 80. hamarkadan eta Maltzaga-Gasteiz autopistak 20 urte geroago, auzoa alderik alde zeharkatu dute baserri askotako lurrak janez.

Irureko plaza. Atzekaldean, Arrate (J.C. Astiazarán 1979)

Jaiak

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

Irureko jaiak abuztuaren lehenengo egunetan ospatu izan ohi dira, Ama Birginaren Zeruratze jaiaren ondorengo igandean. Auzoan gero eta jende gutxiago bizi delako edo, beheranzko bidea hartu zuten eta 2003. urtetik ez da jairik antolatu.

Bitxikeriak

Irure Hamenguako armarria
(Kontrargi 2002)

Santxo Jakintsuaren garaiko zezenketa

Irure gainek zezenketen inguruko gertakizuna ere harrigarria da benetan. Adituen arabera, Bizkaia eta Gipuzkoan egin den lehenengo zezenketa izan daiteke Irurekoa. Juan López de Unzueta eibartarrak 1594. urtean argitaratutako liburu batean ematen du XII mendean Iruren egin zen zezenketaren berri, zehaztasun osoz.

Unzuetak kontatzen duenez, Nafarroako Santxo VI.a “Jakintsuaren” garaietan (1150-1194), beronen lehengusu bat, Don Celinoz de Unzueta, Irurera aldatu omen zen bizi izatera bere ganadu–sail ugari eta bere morroi taldeekin. Bertan bizi zela, garai hartan Gipuzkoa osoko eta Bizkaiko lur zati handieneko nagusi zen Santxo VI.a Erregeak, Gipuzkoako lurrak eta lehengusuaren bizi-lekua bere begiz ezagutzeko asmoz, Don Celinoz lehengusua bisitatu omen zuen.

Honek haragi-jan eta otordu oparo batez hartu omen zuen errege nafarra, eta otorduaren ostean, zezenketa bat eskaini omen zion bere omenez. Zezenketan bi zezen toreatu omen zituzten, eta ondoren hil, erregearen txakurrek jan zitzaten.

Herrian Irure abizenaren hiru armarri gordetzen dira, bertan istorio honen aztarnak erakusten direla: Nafarroako armarriak, toreatutako zezenak eta beraiek jan zituzten txakurrak.

Paco Vargas

Salonazpiko Cristobal Colón

Oraindik harrigarriagoa da, Cristobal Colón itsasgizon ezaguna jaiotzez Irure auzoko Salonazpi baserrikoa dela dioen tesia, Colón-en jaioterriaren inguruko euskal tesitzat har daitekeena.

Tesi hori, Francisco Meléndez y Polo, gaitzizenez Paco Vargas edo El Hidalgo de Soraluze zeritzonak papereratu zuen, 1936 udaberrian Salamancan kaleratu zen Colón vizcaino liburuan.

Bailarako mapa

Mapa kargatzen...

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"googlemaps3","width":"1000px","height":"800px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":false,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Santa_Ageda_ermita_(eu)\" title=\"Santa Ageda ermita (eu)\"\u003E Santa Ageda\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Santa Ageda\n","link":"","lat":43.179851,"lon":-2.427568,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/San_Esteban_ermita_(eu)\" title=\"San Esteban ermita (eu)\"\u003E San Esteban\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" San Esteban\n","link":"","lat":43.187783,"lon":-2.437042,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/San_Martzial_ermita_(eu)\" title=\"San Martzial ermita (eu)\"\u003E San Martzial\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" San Martzial\n","link":"","lat":43.176232,"lon":-2.418553,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Arribaso_baserria_(eu)\" title=\"Arribaso baserria (eu)\"\u003E Arribaso\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Arribaso\n","link":"","lat":43.17225,"lon":-2.42955,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Barrena_baserria_(eu)\" title=\"Barrena baserria (eu)\"\u003E Barrena\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Barrena\n","link":"","lat":43.174978,"lon":-2.421945,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Borda_baserria_(eu)\" title=\"Borda baserria (eu)\"\u003E Borda\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Borda\n","link":"","lat":43.171984,"lon":-2.426094,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Eitza_baserria_(eu)\" title=\"Eitza baserria (eu)\"\u003E Eitza\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Eitza\n","link":"","lat":43.17705,"lon":-2.42165,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Eitza_Etxebarri_baserria_(eu)\" title=\"Eitza Etxebarri baserria (eu)\"\u003E Eitza Etxebarri\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Eitza Etxebarri\n","link":"","lat":43.176313,"lon":-2.42154,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Eitzako-etxetxo_baserria_(eu)\" title=\"Eitzako-etxetxo baserria (eu)\"\u003E Eitzako-etxetxo\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Eitzako-etxetxo\n","link":"","lat":43.17705,"lon":-2.42285,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Erlei_baserria_(eu)\" title=\"Erlei baserria (eu)\"\u003E Erlei\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Erlei\n","link":"","lat":43.17205,"lon":-2.41305,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Ernizketa_baserria_(eu)\" title=\"Ernizketa baserria (eu)\"\u003E Ernizketa\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Ernizketa\n","link":"","lat":43.1759,"lon":-2.4183,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Errotabarri_baserria_(eu)\" title=\"Errotabarri baserria (eu)\"\u003E Errotabarri\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Errotabarri\n","link":"","lat":43.176556,"lon":-2.420567,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Galtzaidukua_baserria_(eu)\" title=\"Galtzaidukua baserria (eu)\"\u003E Galtzaidukua\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Galtzaidukua\n","link":"","lat":43.1753,"lon":-2.4214,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Igarate_baserria_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Igarate baserria (eu)\"\u003E Igarate\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Igarate\n","link":"","lat":43.17797,"lon":-2.420517,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Illordo_baserria_(eu)\" title=\"Illordo baserria (eu)\"\u003E Illordo\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Illordo\n","link":"","lat":43.1852,"lon":-2.4396,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Intxausti_baserria_(eu)\" title=\"Intxausti baserria (eu)\"\u003E Intxausti\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Intxausti\n","link":"","lat":43.1882,"lon":-2.4355,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Iraola_baserria_(eu)\" title=\"Iraola baserria (eu)\"\u003E Iraola\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Iraola\n","link":"","lat":43.1832,"lon":-2.4323,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Iraola_Etxebarri_baserria_(eu)\" title=\"Iraola Etxebarri baserria (eu)\"\u003E Iraola Etxebarri zaharra\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Iraola Etxebarri zaharra\n","link":"","lat":43.182582,"lon":-2.426924,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Iraola_Etxebarri_baserria_(eu)\" title=\"Iraola Etxebarri baserria (eu)\"\u003E Iraola Etxebarri berria\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Iraola Etxebarri berria\n","link":"","lat":43.1823,"lon":-2.4276,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Iraolabeitia_baserria_(eu)\" title=\"Iraolabeitia baserria (eu)\"\u003E Iraolabeitia \u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Iraolabeitia \n","link":"","lat":43.18212,"lon":-2.429683,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Irure_Hamengua_baserria_(eu)\" title=\"Irure Hamengua baserria (eu)\"\u003E Irure Hamengua\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Irure Hamengua\n","link":"","lat":43.1879,"lon":-2.4365,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Irure_Handikua_baserria_(eu)\" title=\"Irure Handikua baserria (eu)\"\u003E Irure Handikua\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Irure Handikua\n","link":"","lat":43.1883,"lon":-2.4364,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Itzio_baserria_(eu)\" title=\"Itzio baserria (eu)\"\u003E Itzio\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Itzio\n","link":"","lat":43.16418,"lon":-2.4078,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Itzio-etxetxo_baserria_(eu)\" title=\"Itzio-etxetxo baserria (eu)\"\u003E Itzio-etxetxo\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Itzio-etxetxo\n","link":"","lat":43.1644,"lon":-2.4097,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/index.php?title=Itzio-etxetxo_Barri_baserria_(eu)\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Itzio-etxetxo Barri baserria (eu) (orria ez da existitzen)\"\u003E Itzio-etxetxo Barri\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Itzio-etxetxo Barri\n","link":"","lat":43.1643,"lon":-2.4075,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Maltzako_taberna_(eu)\" title=\"Maltzako taberna (eu)\"\u003E Maltzako taberna\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Maltzako taberna\n","link":"","lat":43.192179,"lon":-2.435846,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Mantxo_baserria_(eu)\" title=\"Mantxo baserria (eu)\"\u003E Mantxo\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Mantxo\n","link":"","lat":43.183,"lon":-2.4325,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Mutxaneko_etxe_zarra_(eu)\" title=\"Mutxaneko etxe zarra (eu)\"\u003E Mutxaneko etxe zarra\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Mutxaneko etxe zarra\n","link":"","lat":43.1718,"lon":-2.4261,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Osteitta_baserria_(eu)\" title=\"Osteitta baserria (eu)\"\u003E Osteitta\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Osteitta\n","link":"","lat":43.1694,"lon":-2.4319,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Sagarraga_baserria_(eu)\" title=\"Sagarraga baserria (eu)\"\u003E Sagarraga\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Sagarraga\n","link":"","lat":43.1732,"lon":-2.4228,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Sagasai_baserria_(eu)\" title=\"Sagasai baserria (eu)\"\u003E Sagasai\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Sagasai\n","link":"","lat":43.175166,"lon":-2.418657,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Salon_baserria_(eu)\" title=\"Salon baserria (eu)\"\u003E Salon\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Salon\n","link":"","lat":43.1689,"lon":-2.4096,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Salonazpi_baserria_(eu)\" title=\"Salonazpi baserria (eu)\"\u003E Salonazpi\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Salonazpi\n","link":"","lat":43.168,"lon":-2.4075,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Txurruken_baserria_(eu)\" title=\"Txurruken baserria (eu)\"\u003E Txurruken\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Txurruken\n","link":"","lat":43.1703,"lon":-2.408,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Urretxa_baserria_(eu)\" title=\"Urretxa baserria (eu)\"\u003E Urretxa\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Urretxa\n","link":"","lat":43.1769,"lon":-2.4222,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Zabale_baserria_(eu)\" title=\"Zabale baserria (eu)\"\u003E Zabale\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":" Zabale\n","link":"","lat":43.179933,"lon":-2.427833,"icon":""}]}

Ermitak

Irure bailarak hiru ermita ditu; horietatik bi pribatuak:

Santa Ageda ermita, Zabale baserriarena	San Esteban ermita	San Martzial ermita, Ernizketa baserriarena

Hiru ermitak Eibarrera zihoan mendi-bide zaharraren ibilbidean kokatuta daude.

Baserriak

2002eko datuak

Kopurua	34
Eroriak/ desagertuak	9
Hutsik	9
Bizitzak	25
Bizilagunak	60
Bataz besteko adina	46 urte

Gaur eguneko baserriak

Izena	1979	2002
Arribaso
Barrena		(desagertua)
Eitza
Eitza Etxebarri	(argazki barik)
Eitzako-etxetxo
Erlei
Ernizketa
Errotabarri		(desagertua)
Galtzaidukua
Igarate		(desagertua)
Illordo
Intxausti
Iraola
Iraola Etxebarri
Iraolabeitia
Irure Hamengua
Irure Handikua
Itzio	(argazki barik)
Itzio-etxetxo	(argazki barik)
Itzio-etxetxo Berri	(argazki barik)
Maltzako taberna	(argazki barik)
Mantxo
Mutxaneko etxe zarra Aita Domingo Orue	(argazki barik)
Osteitta
Sagarraga		(desagertua)
Salon
Salonazpi
Txurruken
Urretxa	(egin barik)
Zabale

Desagertutako baserriak

Gorago aipatutako Errotabarri, Barrena, Igarate, Mutxaneko etxe zarra eta Sagarraga baserriez gain, beste baserri batzuk ere desagertu izan dira:

• Borda
  Izenak adierazten duenez, nekazari etxea zen. Sagarraga-erreka ondoan zegoen.
• Iraola Mantxo-etxetxoa
  Casilla de Manso de Iraola moduan agertzen da.
• Lekunberri etxea
  Ernizketa baserritik gertu zegoen. XVIII mende hasieran oraindik zutik zegoen.
• Sagasai
  Izenak sagastia esan nahi omen du. Ernizketa baserritik gertu zegoen, eta XVIII mendean Domingo de Eguren zen jabea.