«Armagintza I ibilbidea (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
    1. lerroa: 1. lerroa:
    {{Argitaratzen}}
    Ibilbide honek Soraluzen geratu diren armagintzaren aztarnak erakusten ditu.
    Ibilbide honek Soraluzen geratu diren armagintzaren aztarnak erakusten ditu.


    Ibilbidea bikoitza da: zubi nagusitik irtenda, alde batetik Olearaino doa eta bestetik Mutxaneko olara. behar bada, bi zatitan egin daiteke.
    Ibilbidea bikoitza da: zubi nagusitik irtenda, alde batetik Olearaino doa (900 bat metro) eta bestetik Mutxaneko olara (1.900 bat metro). Bi zatiak osagarriak dira, eta nahibada batera egin daitezke.


    {{#display_map:
    {{#display_map:
                 43.174110,-2.413758~Zubi nagusia;
                 43.174110,-2.413758~Zubi nagusia;
                 43.173452,-2.413531~[[Erregetxe zaharra (eu)   | Erregetxe zaharra]];
                 43.173452,-2.413531~[[Erregetxe zaharra (eu)     | Erregetxe zaharra]];
                 43.174609,-2.414278~[[Fabrika zaharra (eu)     | Fabrika zaharra]];
                 43.174609,-2.414278~[[Fabrika zaharra (eu)       | Fabrika zaharra]];
                 43.175146,-2.414005~[[Malmero zentrala (eu)     | Malmeroneko presa]];
                 43.175146,-2.414005~[[Malmero zentrala (eu)     | Malmeroneko presa]];
                 43.174739,-2.413051~Erregetxeko karkaba;  
                 43.174739,-2.413051~Erregetxeko karkaba;  
                 43.175050,-2.413019~[[Erregetxea (eu)           | Erregetxea]];
                 43.175050,-2.413019~[[Erregetxea (eu)           | Erregetxea]];
                 43.174908,-2.412047~Erregetxeko eguzki erlojua;  
                 43.174908,-2.412047~Erregetxeko eguzki erlojua;  
                 43.172019,-2.408774~[[Olea baserria (eu)       | Olea]];
                 43.172019,-2.408774~[[Olea baserria (eu)         | Olea]];
                 43.177112,-2.415398~[[Fabrika berria (eu)       | Fabrika berria]];
                 43.177112,-2.415398~[[Fabrika berria (eu)       | Fabrika berria]];
                 43.177674,-2.417725~[[Olabarrena (eu)           | Olabarrenako presa]];
                 43.177674,-2.417725~[[Olabarrena (eu)           | Olabarrenako presa]];
                 43.177672,-2.418547~[[Olabarrena (eu)           | Olabarrena]];
                 43.177672,-2.418547~[[Olabarrena (eu)           | Olabarrena]];
                 43.177970,-2.420517~[[Igarate baserria (eu)     | Igarate]];  
                 43.177970,-2.420517~[[Igarate baserria (eu)     | Igarate]];  
                 43.176556,-2.420567~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarri]];
                 43.176556,-2.420567~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarri]];
                 43.175201,-2.421751~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarriko presa]];
                 43.175201,-2.421751~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarriko presa]];
                 43.174978,-2.421945~[[Barrena baserria (eu)     | Barrena]];
                43.175268,-2.421378~[[Galtzaidukua baserria (eu) | Galtzaidukua baserria]];
                 43.173200,-2.422800~[[Sagarraga baserria (eu)   | Sagarraga]];
                 43.174978,-2.421945~[[Barrena baserria (eu)     | Barrena]];
                 43.172475,-2.425807~[[Ospittal iturri (eu)     | Ospittal iturri]];
                 43.173200,-2.422800~[[Sagarraga baserria (eu)   | Sagarraga]];
                 43.171800,-2.426100~[[Mutxaneko etxe zarra (eu) | Mutxaneko etxe zarra]]
                 43.172475,-2.425807~[[Ospittal iturri (eu)       | Ospittal iturri]];
                 43.171800,-2.426100~[[Mutxaneko etxe zarra (eu) | Mutxaneko etxe zarra]]
       |centre = 43.174450,-2.417744
       |centre = 43.174450,-2.417744
       |lines  = 43.174110,-2.413758: 43.174236,-2.413201: 43.174927,-2.413428: 43.175208,-2.413437: 43.175206,-2.413571:
       |lines  = 43.174110,-2.413758: 43.174236,-2.413201: 43.174927,-2.413428: 43.175208,-2.413437: 43.175206,-2.413571:
    45. lerroa: 45. lerroa:
    Gerora, etxebizitzak egiteko erabili bazuten ere, oraindik jatorrizko eraikinaren aztarnak ikus daitezke, errekalderako bi arku handiak, esateko.
    Gerora, etxebizitzak egiteko erabili bazuten ere, oraindik jatorrizko eraikinaren aztarnak ikus daitezke, errekalderako bi arku handiak, esateko.


    Zubiaren beste aldetik, errekan behera, herriko [[Polikiroldegia (eu)|polikiroldegia]] ikus daiteke. Bertan, 1.866 urtetik 1.975 arte, [[Fabrika zaharra (eu) | Fabrika zaharra]] egon zen. [[S.A. Euscalduna (eu) | S.A. Euscalduna]]-k jaso zuen, fusilak eta errebolberrak egiteko, eta gero [[The Placencia de las Armas Company Limited (eu)|The Placencia de las Armas Company Limited]] eta [[Sociedad Anònima Placencia de las Armas (eu)|Sociedad Anònima Placencia de las Armas]] enpresek erabili zuten, kainoiak ekoizteko. Hortik ''kainoi fabrika'' izena.
    Zubiaren beste aldetik, errekan behera, herriko [[Polikiroldegia (eu)|polikiroldegia]] ikus daiteke. Bertan, 1.866 urtetik 1.975 arte, [[Fabrika zaharra (eu) | Fabrika zaharra]] egon zen. [[S.A. Euscalduna (eu) | S.A. Euscalduna]]-k jaso zuen, fusilak eta errebolberrak egiteko, eta gero [[The Placencia de las Armas Company Limited (eu)|The Placencia de las Armas Company Limited]] eta [[Sociedad Anónima Placencia de las Armas (eu)|Sociedad Anònima Placencia de las Armas]] enpresek erabili zuten, kainoiak ekoizteko. Hortik ''kainoi fabrika'' izena.


    Ostean, zubi nagusitik [[Plaza Zaharra (eu)|Plaza Zaharrera]] joango gara, [[Kalebarren (eu)|Kalebarrenetik]] barrena, eta [[Batzokia (eu)|Batzokiaren]] eskumara joko dugu, erreka aldera. Gure aurrean ikusiko dugu, herriko zaharrenetakoa<ref>1.756 urteko Lamoten mapa ospetsuan agertzen da, Olabarrenakoarekin batera.</ref>. Bildutako ura [[Malmero zentrala (eu) | Malmero errota]]ra eramaten zen, aurretik burnia alntzeko, garia apurtzeko gero eta, azkenik, indarra sortzeko.
    Ostean, zubi nagusitik [[Plaza Zaharra (eu)|Plaza Zaharrera]] joango gara, [[Kalebarren (eu)|Kalebarrenetik]] barrena, eta [[Batzokia (eu)|Batzokiaren]] eskumara joko dugu, erreka aldera. Gure aurrean ikusiko dugu, herriko zaharrenetakoa<ref>1.756 urteko Lamoten mapa ospetsuan agertzen da, Olabarrenakoarekin batera.</ref>. Bildutako ura [[Malmero zentrala (eu) | Malmero errota]]ra eramaten zen, aurretik burnia alntzeko, garia apurtzeko gero eta, azkenik, indarra sortzeko.
    55. lerroa: 55. lerroa:
    [[Kotxebidea (eu)|Kotxebidetik]] gora geltokiraino helduko gara. Bertan, autobus geltokiaren frentean, harri landu handi bat ikusiko dugu: Erregetxeko eguzki erlojua. Bertatzen bagara orduen marrak eta goiko idazkuna irakurriko dugu: ''Viva Carlos IV 1806''.
    [[Kotxebidea (eu)|Kotxebidetik]] gora geltokiraino helduko gara. Bertan, autobus geltokiaren frentean, harri landu handi bat ikusiko dugu: Erregetxeko eguzki erlojua. Bertatzen bagara orduen marrak eta goiko idazkuna irakurriko dugu: ''Viva Carlos IV 1806''.


    Ibilbidearen lehen zatia bukatzeko, trenbidetik aurrera egingo dugu, Bergararuntz, Keixeta errekaraino heldu arte. Trenbidearen beste aldean [[Olea baserria (eu)|Olea baserria]] dago, eta trenbide eta baserriaren artean olaren antepara<ref>Ola baten presa, ura altura batetik erortzeko.</ref> oso ondo ikus daiteke.
    Ibilbidearen lehen zatia bukatzeko, trenbidetik aurrera egingo dugu 500 bat metro, Bergararuntz, Keixeta errekaraino heldu arte. Trenbidearen beste aldean [[Olea baserria (eu)|Olea baserria]] dago, eta trenbide eta baserriaren artean olaren antepara<ref>Ola baten presa, ura altura batetik erortzeko.</ref> oso ondo ikus daiteke.




    61. lerroa: 61. lerroa:
    Ibilbidearen bigarren zatia ere zubi nagusitik hasten da, baina errekaren ezkerraldeea joko dugu. [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|Sagar-errekako ibilbidearen]] zatia bada ere, bakarrik armagintzarekin zerikusia duena hartuko dugu kontutan. Gainontzeko puntuei buruzko informazioa lortzeko Sagar-errekako ibilbide osoa begiratu [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|hemen]].
    Ibilbidearen bigarren zatia ere zubi nagusitik hasten da, baina errekaren ezkerraldeea joko dugu. [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|Sagar-errekako ibilbidearen]] zatia bada ere, bakarrik armagintzarekin zerikusia duena hartuko dugu kontutan. Gainontzeko puntuei buruzko informazioa lortzeko Sagar-errekako ibilbide osoa begiratu [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|hemen]].


    Zubi nagusitik hasita, [[Andikokale (eu)|Andikokalen]] eskumara joko dugu, Baltegiera kaletik. Lehenik eta behin [[Fabrika zaharra (eu) | Fabrika zaharra]] izandakoaren aurretik pasako gara, gaur egun Polikiroldegia dena; aurreragos topako dugu. Gerra aurrean errepidea gorago egin zutenez, [[Iturburu kalea (eu)|Iturburu]] azpian geratzen da, eta bertan Fabrika berriaren eraikinak  
    Zubi nagusitik hasita, [[Andikokale (eu)|Andikokalen]] eskumara joko dugu, Baltegiera kaletik. Lehenik eta behin [[Polikiroldegia (eu)|Polikiroldegiaren]] aurretik pasako gara, [[Fabrika zaharra (eu) | Fabrika zaharra]] izandakoa eta 1.975 urtean eraitsia; 200 bat metro aurrerago joanda [[Fabrika berria (eu) | Fabrika berriaren]] eskumaldean eraikinak topako ditugu. Gerra aurrean errepidea bost bat metro goratu egin zutenez, [[Iturburu kalea (eu)|Iturburu]] azpian geratzen da, eta eraikinak goitik behera ikusteko aukera dago. Hurrenez hurren tratamendu termikoen nabe garaia, nabe luzea, bulego eraikina, nabe luzea, tailer-eraikina eta ekonomatoa. Bulegoen bestekaldean lurpeko probalekua (babestokia edo refugioa ere) eta biltegiak daude.


    Fabrika berria [[Sociedad Anónima Placencia de las Armas (eu)|Sociedad Anònima Placencia de las Armas]]-ek eraiki zuen gerra aurrean, Fabrika zaharra txikia geratu zelako. Horretarako inguruan zeuden bi benta (''Benta zarra'' eta ''Benta txuri'') bota zituzten.


    Fabrika berriaren 250 metro pasa eta gero, Olabarrenako presa ikus daiteke, herriko zaharrenetakoa hau ere<ref>1.756 urteko Lamoten mapa ospetsuan agertzen da, Malmeronekoarekin batera.</ref>. Bildutako ura [[Olabarrena (eu) | Olabarrenara]] eramaten zen, aurretik burnia lantzeko eta gero indarra sortzeko. Olabarrena zegoen tokian gaur egun etxebizitzak daude, baina hurrengo etxearen ostean, erreka aldean, irteerako erretena ikus daiteke oraindik.


    Halaxe, hasieran nabe bakarra egin zuten, Gabolatseko zubitik Benta-txuriraino. Segituan, Benta-txuritik haratago bigarren nabea jaso zuten.
    Sagar-errekako gurutzebide ondoan [[Igarate baserria (eu) | Igarate]] izenekoa zegoen. Aurretik baserria, gero lantegia eta biltegia, eta azkenik bertan eraiki zuten ''The Placencia de las Armas Company Limited'' enpresaren zuzendarientzako etxea. Herriko sahiesbidea egiteko bota zuten.


    1926 urterako Fabrika berriaren funtsezko eraikinak bukatuta zeuden. Horretarako Benta-txuri bera bota zuten, eta bertan bulego eraikina jaso, alboetako bi nabeak lotuz. Herritik gertuen zegoen aldean tratamendu termikoena eraiki zuten, eta beste ertzean tailer-eraikina.
    Igaraten ezkerrera hartuko dugu, Sagar-erreka bidetik gora. Industrias Gol-en parean, erreka ondoan [[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarri]] baserriaren aztarnak antzeman daitezke, ura irtetzeko arkua hain zuzen. Errotabarri hau ogi errota izan baino lehen ola izan zen.


    Orduan pasa zituzten fabrika berrira ekoizpen gehiena, bulegoak eta zerbitzu nagusiak. Fabrika zaharra berriaren menpekoa zen, bertan geratu zirela artilleria kainoien barrenagailuak, sutegia etab.
    Eta San Martzialeko bidegurutzera heldu baino pixkat lehenago, ezkerreko aldean bi baserri zeuden, beraien izenez armagintzakin lotuak: [[Galtzairukoa baserria (eu)|Galtzairukoa]] eta [[Barrena baserria (eu)|Barrena]]. Lehenak zutik dirau, eta bigarrena Tornilleria Oruesagasti dagoen tokian zegoen. Bion artean [[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarriko presa]] ikus daiteke oraindik.


    Bulegoen aurrean lurpeko probalekua eraiki zuten, inoiz biltegia moduan ere erabilia munizioa etab. biltzeko. Gerra garaian babestoki moduan erabili izan zen (refugioa).
    San Martzialerako bidea ezkerrean utzi, aurrera egiten badugu Sagarraga industrialdera helduko gara (300 m). Industrialdearen azpian [[Sagarraga baserria (eu)|Sagarraga baserria]] zegoen. bere sasoian Soraluzeko ola garrantzitsuenekoa izan zen<ref>[[Sagarraga casa solar y ferrería (eu)|Sagarraga: casa solar y ferrería]]. Ramiro Larrañaga (R.S.B.A.P. 1972).</ref>.


    1935 urterako, tailer-eraikinaren ertzean beste pabiloi txikiagoa jaso zuten, gerora langileentzako taberna (Ekonomatoa), ileapaindegia... jartzeko.
    Sagarragari Nafarrenekua ere esaten zitzaion, eta izenak nafarreriarekin (biruela) lotura izan dezake: Sagarraga herritik kanpoan dagoenez eta aldiberean gertu, oso toki aproposa zen hospital gisa erabiltzeko ospital moduan gaixotasun kutsakorrak zirenean. Gorago dagoen iturriari ere ''Ospittal iturri'' esaten zitzaion, nahiz eta gaur egun ''Kukupe'' izena ezagunagoa izan.


    Gerra ostean, errepidearen bestekaldean zegoen Benta-zarra ere bota zuten, biltegiak egiteko. Inguruan zegoen iturria konpondu zuten eta zuhaitzak sartu ere.
    Industrialdea bukatzen den tokian Sagar-errekaren ezkerreko aldera pasako gara, handik Mutxaneko ingurua jeisteko. Bertan ola, etxea (''Mutxaneko etxezarra''), presa eta erretena ikus daiteke, nahiz eta oso hondatuta.
     
     
                43.177674,-2.417725~[[Olabarrena (eu)          | Olabarrenako presa]];
                43.177672,-2.418547~[[Olabarrena (eu)          | Olabarrena]];
                43.177970,-2.420517~[[Igarate baserria (eu)    | Igarate]];
                43.176556,-2.420567~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarri]];
                43.175201,-2.421751~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarriko presa]];
                43.174978,-2.421945~[[Barrena baserria (eu)    | Barrena]];
                43.173200,-2.422800~[[Sagarraga baserria (eu)  | Sagarraga]];
                43.172475,-2.425807~[[Ospittal iturri (eu)      | Ospittal iturri]];
                43.171800,-2.426100~[[Mutxaneko etxe zarra (eu) | Mutxaneko etxe zarra]]
    Labaderogainean gaudela, Maltzagarutz hartuko dugu, errekaren ezkerretik (Errabal kaletik) edo eskumatik (Kalebarrenetik). Erreka ondotik jarraituko dugu Igaratera heldu arte (550 m). Eskumatik etorri bagara, Mendiola industrialdera heltzerakoan oinezkoentzako zubia zeharkatuko dugu.
     
    Igaraten ezkerrera hartuko dugu, Sagar-erreka bidetik gora, San Martzialeko bidegurutzera heldu arte (450 m). Pixka bat lehenago bi baserri zeuden, beraien izenez armagintzakin lotuak: [[Galtzairukoa baserria (eu)|Galtzairukoa]] eta [[Barrena baserria (eu)|Barrena]]. Lehenak zutik dirau, eta bigarrena Tornilleria Oruesagasti dagoen tokian zegoen.
     
     
    [[Fitxategi:Sagarraga_baserria._Hondarrak_(Eli_Lakuesta).jpg |thumb | 500px | Sagarraga baserria (Eli Lakuesta)]]
    ==Sagarraga industrialdea==
    San Martzialerako bidea ezkerrean utzi, eta aurrera egiten badugu Sagarraga industrialdera helduko gara (300 m).
     
    Industrialdea hau zabortegi baten gainean eraiki zuten. Aspaldi batean, zaborra kamioiz jasotzen hasi zirenean, errekara botatzen zuten. Maltzagarako bidean, Igarate pasa eta gero izaten zen. Zaborra bota eta bota, erreka bidea estutzen zen puntu hartan; baina ufala zenean, urak zabor gehienak eroaten zituen errekari bidea berriro zabaltzen nolabait.
     
    Gauzak zuzendu nahian, Udalak Sagar-errekan eraiki zuen zabortegia, Sagarraga baserritik gora. Erreka estali zuten tunel batekin eta zaborrarekin sakona betetzen hasi ziren. Handik urte gutxira zabortegia txiki geratu zenez, behe aldetik zabaltzea erabaki zuten. Horretarako Sagarraga baserria erosi eta bota zuten (1972 urtean, gutxi gora behera). Urte askotan baserri hau Conde del Valle-rena izana zen, baina azken urteetan bertako biztanlea zen jabea.
     
    Baserria desagertzear zegoela, [[Ramiro Larrañaga (eu)|Ramiro Larrañaga]]k artikulua argitaratu zuen Boletin de la R.S.B.A.P. aldizkarian, [[Sagarraga casa solar y ferrería (eu)|Sagarraga: casa solar y ferrería]] izenekoa.
     
    Ramiroren deiari erantzunez, Felix Abarrategi herrikosemeak armarria gordetzen saiatu zen: goiz batean Sagarragara joan zen, eta berau botatzen ari ziren langileei 500 pezeta eskaini zien armarria gordetzeagatik. Hauek baietz, baina iluntzean berriro gerturatu zenean pareta denak eta armarria desagertuta zeuden.
     
     
    [[Fitxategi: Ospital_iturria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_2016).jpg | thumb | left | 300 px | Ospital iturri (J.C. Astiazarán 2016)]]
    ==Ospital iturri==
    Sagarraga industrialdetik gora, autopistako zubitik pasa eta segituan helduko gara ''Ospital iturri''ra (200 m). Beste izen batzurekin ere ezagutu izan da iturri hau: ''Kukupeko iturria'', ''Jubilatuen iturria'', ''Agureen iturria''…
     
    Kontrakoa ematen badu ere, izena ez datorkio Soraluze Ospital zaharretik (gaur eguneko Zahar-egoitza). Garai batean Sagarraga etxeari Nafarranekua ere esaten zitzaion. Izenak nafarreriarekin (biruela) lotura izan dezake: Sagarraga baserria herritik kanpoan dagoenez eta aldiberean gertu, oso toki aproposa zen hospital gisa erabiltzeko ospital moduan gaixotasun kutsakorrak zirenean, eta hortik ''Ospittal iturri''.
     
    Ramiro Larrañagaren aipatutako artikuluan jasotzen denez, Juan de Arteaga izenekoak sei hilabete eman zituen bertan, nafarreria jota zegoelako; eta Pedro de Sagarraga izeneko bati 1597 urtean bi aldiz erre zioten etxea, bertan nafarreriak jotako sendiak hil zirelako eta modu honetan kutsadura ekiditzeko.
     
     
    ==Sagarraga ola (Mutxaneko etxe zarra) eta putzua==
    Ospittal iturri pasa eta metro batzuk aurrerago erreka aldera jaitsiko gara<ref>2017. urte bukaeran irisbide berria egin zuten, askoz erosoagoa.</ref>.
     
    <gallery>
      Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra_eta_ola._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra eta ola <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_02_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_03_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_04_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_05_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_ola._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg          | Mutxaneko ola <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_ola._Ikuspegi_orokorra_02_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg          | Mutxaneko ola <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_ola._Ikuspegi_orokorra_03_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg          | Mutxaneko ola <br> (J. Arluziaga 2015)
    </gallery>
     
    Errekan bertan Sagarraga olaren aztarnak ikus daitezke oraindik: presa edo antepara, ubidea, olaren paretak… Garai batean, presari ''Mutxan presa'' esaten zitzaion, eta olari [[Mutxaneko etxe zarra (eu)|''Mutxaneko etxe zarra'']] (ikus Javier Martín Lapeyra-k idatzitako [[La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar (eu)|''La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar'']]). Goian aipatutako Pedro de Sagarragak 950 moskete egin zituen 1597 urtean.
     
    Pixkat gorago 1,70 metro inguruko sakonera duen putzua topako dugu, bainurako aproposa, ur freskoa gustukoa izanez gero. Automobilak zabaldu baino lehen ohitura handia ei zegoen herrian bertara joateko.
     
    <gallery>
      Fitxategi: Mutxaneko_putzua_eta_presa._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Putzua eta Mutxaneko presa <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_putzua_eta_presa._Ikuspegi_orokorra_02_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Putzua eta Mutxaneko presa <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_putzua._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Putzua <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_putzua._Ikuspegi_orokorra_02_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Putzua <br> (J. Arluziaga 2015)
      Fitxategi: Sagar-erreka._Putzua_01_(Pil-Pilean_2015).jpg                      | Putzua (Pil-pilean 2015)
      Fitxategi: Sagar-erreka._Ur_jauzi_txikia_.01_(Pil-pilean_2015).jpg            | Mutxaneko presa (Pil-pilean 2015)
      Fitxategi: Mutxaneko_ubidea._Ikuspegi_orokorra 01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Ubidea <br> (J. Arluziaga 2015)
    </gallery>
     
    Beheraxeago bolatokia eta jatorduetarako lekua ere bazegoen, ''santanderinoen bolatokia'' esaten ziotena, ''bolo palma''n jokatzeko erabiltzen zutena. Autopistako lanak zirela eta, gaur egun desagertuta dago.




    ==Sagar-errekako ibilbidea==
    ==Sagar-errekako ibilbidea==
    Errepidetik gora jarraitu nahi eta gero, [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|Sagar-errekako ibilbidea]]  
    [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|Sagar-errekako ibilbideak]] errepidetik gora jarraitzen du, segi nahi eta gero.




    21:13, 21 otsaila 2018(e)ko berrikuspena

    Ibilbide honek Soraluzen geratu diren armagintzaren aztarnak erakusten ditu.

    Ibilbidea bikoitza da: zubi nagusitik irtenda, alde batetik Olearaino doa (900 bat metro) eta bestetik Mutxaneko olara (1.900 bat metro). Bi zatiak osagarriak dira, eta nahibada batera egin daitezke.

    Mapa kargatzen...


    Lehen zatia: zubi nagusitik Olearaino

    Hasierako puntua herriko zubi nagusia izango da. Errekan gora begiratu eta, eskumaldean, Erregetxe zaharra izan zena ikusiko dugu. Uribarri dorrea izan zena, XVI mendean Erret Lantegia izateko alokatu zuten, armak bildu eta aztertzeko, eta 1.573 urtean erosi. Hurrengo berrehun urtetan bi aldiz zabaldu behar izan zuten, baina XVIII mende bukaerako nahikoa hondatuta zegoen.

    Gerora, etxebizitzak egiteko erabili bazuten ere, oraindik jatorrizko eraikinaren aztarnak ikus daitezke, errekalderako bi arku handiak, esateko.

    Zubiaren beste aldetik, errekan behera, herriko polikiroldegia ikus daiteke. Bertan, 1.866 urtetik 1.975 arte, Fabrika zaharra egon zen. S.A. Euscalduna-k jaso zuen, fusilak eta errebolberrak egiteko, eta gero The Placencia de las Armas Company Limited eta Sociedad Anònima Placencia de las Armas enpresek erabili zuten, kainoiak ekoizteko. Hortik kainoi fabrika izena.

    Ostean, zubi nagusitik Plaza Zaharrera joango gara, Kalebarrenetik barrena, eta Batzokiaren eskumara joko dugu, erreka aldera. Gure aurrean ikusiko dugu, herriko zaharrenetakoa[1]. Bildutako ura Malmero errotara eramaten zen, aurretik burnia alntzeko, garia apurtzeko gero eta, azkenik, indarra sortzeko.

    Plaza zaharretik Erregetxera igoko dugu; baina eskileretatik joan beharrean Goikokaletatik gora egingo dugu. Goikokaletan Erregetxeko karkaba ikusiko dugu ezkerraldean. Karkaba hau 1.805 urtean egin zen, Zabaleta erreka estaltzeko eta Erregetxea aurrean esparru zabala sortzeko.

    Erregetxera helduta, geratzen diren aztarna bakarrei erreparatuko dizkiegu:mendia eusteko hormak eta atzeko atearen arrastoa. Gainontzeko guztia, 1.804-1.809 artean Erret Lantegia izateko jaso zen eraikin erraldoia, 1.975 urtean eraitsi zuten.

    Kotxebidetik gora geltokiraino helduko gara. Bertan, autobus geltokiaren frentean, harri landu handi bat ikusiko dugu: Erregetxeko eguzki erlojua. Bertatzen bagara orduen marrak eta goiko idazkuna irakurriko dugu: Viva Carlos IV 1806.

    Ibilbidearen lehen zatia bukatzeko, trenbidetik aurrera egingo dugu 500 bat metro, Bergararuntz, Keixeta errekaraino heldu arte. Trenbidearen beste aldean Olea baserria dago, eta trenbide eta baserriaren artean olaren antepara[2] oso ondo ikus daiteke.


    Bigarren zatia: zubi nagusitik Mutxaneko olaraino

    Ibilbidearen bigarren zatia ere zubi nagusitik hasten da, baina errekaren ezkerraldeea joko dugu. Sagar-errekako ibilbidearen zatia bada ere, bakarrik armagintzarekin zerikusia duena hartuko dugu kontutan. Gainontzeko puntuei buruzko informazioa lortzeko Sagar-errekako ibilbide osoa begiratu hemen.

    Zubi nagusitik hasita, Andikokalen eskumara joko dugu, Baltegiera kaletik. Lehenik eta behin Polikiroldegiaren aurretik pasako gara, Fabrika zaharra izandakoa eta 1.975 urtean eraitsia; 200 bat metro aurrerago joanda Fabrika berriaren eskumaldean eraikinak topako ditugu. Gerra aurrean errepidea bost bat metro goratu egin zutenez, Iturburu azpian geratzen da, eta eraikinak goitik behera ikusteko aukera dago. Hurrenez hurren tratamendu termikoen nabe garaia, nabe luzea, bulego eraikina, nabe luzea, tailer-eraikina eta ekonomatoa. Bulegoen bestekaldean lurpeko probalekua (babestokia edo refugioa ere) eta biltegiak daude.

    Fabrika berria Sociedad Anònima Placencia de las Armas-ek eraiki zuen gerra aurrean, Fabrika zaharra txikia geratu zelako. Horretarako inguruan zeuden bi benta (Benta zarra eta Benta txuri) bota zituzten.

    Fabrika berriaren 250 metro pasa eta gero, Olabarrenako presa ikus daiteke, herriko zaharrenetakoa hau ere[3]. Bildutako ura Olabarrenara eramaten zen, aurretik burnia lantzeko eta gero indarra sortzeko. Olabarrena zegoen tokian gaur egun etxebizitzak daude, baina hurrengo etxearen ostean, erreka aldean, irteerako erretena ikus daiteke oraindik.

    Sagar-errekako gurutzebide ondoan Igarate izenekoa zegoen. Aurretik baserria, gero lantegia eta biltegia, eta azkenik bertan eraiki zuten The Placencia de las Armas Company Limited enpresaren zuzendarientzako etxea. Herriko sahiesbidea egiteko bota zuten.

    Igaraten ezkerrera hartuko dugu, Sagar-erreka bidetik gora. Industrias Gol-en parean, erreka ondoan Errotabarri baserriaren aztarnak antzeman daitezke, ura irtetzeko arkua hain zuzen. Errotabarri hau ogi errota izan baino lehen ola izan zen.

    Eta San Martzialeko bidegurutzera heldu baino pixkat lehenago, ezkerreko aldean bi baserri zeuden, beraien izenez armagintzakin lotuak: Galtzairukoa eta Barrena. Lehenak zutik dirau, eta bigarrena Tornilleria Oruesagasti dagoen tokian zegoen. Bion artean Errotabarriko presa ikus daiteke oraindik.

    San Martzialerako bidea ezkerrean utzi, aurrera egiten badugu Sagarraga industrialdera helduko gara (300 m). Industrialdearen azpian Sagarraga baserria zegoen. bere sasoian Soraluzeko ola garrantzitsuenekoa izan zen[4].

    Sagarragari Nafarrenekua ere esaten zitzaion, eta izenak nafarreriarekin (biruela) lotura izan dezake: Sagarraga herritik kanpoan dagoenez eta aldiberean gertu, oso toki aproposa zen hospital gisa erabiltzeko ospital moduan gaixotasun kutsakorrak zirenean. Gorago dagoen iturriari ere Ospittal iturri esaten zitzaion, nahiz eta gaur egun Kukupe izena ezagunagoa izan.

    Industrialdea bukatzen den tokian Sagar-errekaren ezkerreko aldera pasako gara, handik Mutxaneko ingurua jeisteko. Bertan ola, etxea (Mutxaneko etxezarra), presa eta erretena ikus daiteke, nahiz eta oso hondatuta.


    Sagar-errekako ibilbidea

    Sagar-errekako ibilbideak errepidetik gora jarraitzen du, segi nahi eta gero.


    Erreferentziak

    1. ↑ 1.756 urteko Lamoten mapa ospetsuan agertzen da, Olabarrenakoarekin batera.
    2. ↑ Ola baten presa, ura altura batetik erortzeko.
    3. ↑ 1.756 urteko Lamoten mapa ospetsuan agertzen da, Malmeronekoarekin batera.
    4. ↑ Sagarraga: casa solar y ferrería. Ramiro Larrañaga (R.S.B.A.P. 1972).
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Armagintza_I_ibilbidea_(eu)&oldid=8613"(e)tik jasota