«Armagintza I ibilbidea (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 18:04, 27 maiatza 2023 data duena

Badira bi ibilbide Soraluzen geratu diren armagintzaren aztarnak erakusten dituenak.

Biak zubi nagusitik irtetzen dira. Ibilbide hau Olearaino doa (900 bat metro), eta bestea Mutxaneko errotara (2.150 bat metro).

Bi ibilbideak osagarriak dira, eta nahi bada batera egin daitezke.

Mapa kargatzen...

Ibilbide honetan, alde batetik, XV eta XVI. mendeko errota asko ikusiko ditugu, bere garaian ekosistema industrial bat osatu zutenak. Eta bestetik, XIX. eta XX. mendeko kañoi fabrikak ere.

Zubi nagusitik Olearaino

Hasierako puntua herriko zubi nagusia izango da. Ibaian gora begiratu eta, eskumaldean, Erregetxe zaharra izan zena ikusiko dugu.

Erregetxea izan baino lehen Uribarrikoa etxea izan zen. XV. mende bukaeran Uribarri Arrasatetik Soraluzera etorri zen, eta aurki herriko arma merkatari garrantzitsuena bihurtu zen; irakurtzen eta idazten jakin ez arren, herriko pertsona aberatsena izan zen. XVI. mende hasieran Uribarrikoa etxea jaso zuen. Semea, Juan Garcia de Uribarri, Udalarekin batera Ibaizabaleko errota sortu zuen.

XVI. mendeko erdialdean Uribarri dorrea Erret Lantegia izateko alokatu zuten, armak bildu eta aztertzeko, eta 1573 urtean, Soraluzeko suzko armen Lantegia sortu zutenean, bertan ezarri zuten. Hurrengo berrehun urtetan bi aldiz zabaldu behar izan zuten, baina XVIII. mende bukaerako nahikoa hondatuta zegoen.

Gerora, etxebizitzak egiteko erabili bazuten ere, oraindik jatorrizko eraikinaren aztarnak ikus daitezke, errekalderako bi arku handiak, esateko.

Zubiaren beste aldetik, ibaian behera, herriko kiroldegia ikus daiteke. Bertan, 1862. urtetik 1975. arte, Fabrika zaharra egon zen. S.A. Euscalduna-k jaso zuen, fusilak eta errebolberrak egiteko, eta gero The Placencia de las Armas Company Limited eta Sociedad Anònima Placencia de las Armas enpresek erabili zuten, kainoiak ekoizteko. Hortik kainoi fabrika izena.

Ostean, zubi nagusitik Plaza Zaharrera joango gara, Kalebarrenetik barrena, eta Batzokiaren eskumara joko dugu, erreka aldera. Gure aurrean ikusiko dugu, herriko zaharrenetakoa^[1]. Bildutako ura Malmero errotara eramaten zen, aurretik burnia alntzeko, garia apurtzeko gero eta, azkenik, indarra sortzeko.

Plaza zaharretik Erregetxera igoko dugu; baina eskileretatik joan beharrean Goikokaletatik gora egingo dugu. Goikokaletan Erregetxeko karkaba ikusiko dugu ezkerraldean. Karkaba hau 1.805 urtean egin zen, Zabaleta erreka estaltzeko eta Erregetxea aurrean esparru zabala sortzeko.

Erregetxera helduta, geratzen diren aztarna bakarrei erreparatuko dizkiegu:mendia eusteko hormak eta atzeko atearen arrastoa. Gainontzeko guztia, 1.804-1.809 artean Erret Lantegia izateko jaso zen eraikin erraldoia, 1.975 urtean eraitsi zuten.

Kotxebidetik gora geltokiraino helduko gara. Bertan, autobus geltokiaren frentean, harri landu handi bat ikusiko dugu: Erregetxeko eguzki erlojua. Bertatzen bagara orduen marrak eta goiko idazkuna irakurriko dugu: Viva Carlos IV 1806.

Ibilbidearen lehen zatia bukatzeko, trenbidetik aurrera egingo dugu 500 bat metro, Bergararuntz, Keixeta errekaraino heldu arte. Trenbidearen beste aldean Olea baserria dago, eta trenbide eta baserriaren artean olaren antepara^[2] oso ondo ikus daiteke.

Irudiak

(handitzeko, sakatu gainean)

Erregetxe zaharra
(Oscar Pérez 2017)
Fabrika zaharra
Malmeroneko presa eta erretena
Erregetxea gaur egun
(Google 2013)
Erregetxeko eguzki erlojua
(Óscar Pérez 2016)
Oleako antepara
(J.C. Astiazarán 2018)

Ibilbidea luzatzeko aukera

Trenbidetik aurrera Osintxurantz joan daiteke, Osintxuko ibilbidea jarraituz.

Osintxuko mugan, Egotza bide azpian, Bolu izeneko errota eta burdinola egon zen aspaldi. XIX. mende bukaeran erdi erorita zegoen, eta Durango-Zumarraga trenbidea egin zutenean bota egin zuten. Gaur egun ez da haren aztarnarik geratzen.

Erreferentziak

↑ 1.756 urteko Lamoten mapa ospetsuan agertzen da, Olabarrenakoarekin batera.
↑ Ola baten presa, ura altura batetik erortzeko.

[1] 1.756 urteko Lamoten mapa ospetsuan agertzen da, Olabarrenakoarekin batera.

[2] Ola baten presa, ura altura batetik erortzeko.

[1]

[2]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-{{Argitaratzen}}
+Badira bi ibilbide Soraluzen geratu diren armagintzaren aztarnak erakusten dituenak.
-Ibilbide honek Soraluzen geratu diren armagintzaren aztarnak erakusten ditu.
-Ibilbidea bikoitza da: zubi nagusitik irtenda, alde batetik Olearaino doa eta bestetik Mutxaneko olara. behar bada, bi zatitan egin daiteke.
+Biak zubi nagusitik irtetzen dira. Ibilbide hau Olearaino doa (900 bat metro), eta [[Armagintza II ibilbidea (eu)| bestea]] Mutxaneko errotara (2.150 bat metro).
+Bi ibilbideak osagarriak dira, eta nahi bada batera egin daitezke.
 {{#display_map:
 .174110,-2.413758~Zubi nagusia;
-.173452,-2.413531~[[Erregetxe zaharra (eu)    | Erregetxe zaharra]];
+.173452,-2.413531~[[Erregetxe zaharra (eu)     | Erregetxe zaharra]];
-.174609,-2.414278~[[Fabrika zaharra (eu)      | Fabrika zaharra]];
+.174609,-2.414278~[[Fabrika zaharra (eu)       | Fabrika zaharra]];
-.175146,-2.414005~[[Malmero zentrala (eu)     | Malmeroneko presa]];
+.175146,-2.414005~[[Malmero zentrala (eu)      | Malmeroneko presa]];
 .174739,-2.413051~Erregetxeko karkaba;
-.175050,-2.413019~[[Erregetxea (eu)           | Erregetxea]];
+.175050,-2.413019~[[Erregetxea (eu)            | Erregetxea]];
 .174908,-2.412047~Erregetxeko eguzki erlojua;
-.172019,-2.408774~[[Olea baserria (eu)        | Olea]];
+.172019,-2.408774~[[Olea baserria (eu)         | Olea]]
-.177112,-2.415398~[[Fabrika berria (eu)       | Fabrika berria]];
-.177674,-2.417725~[[Olabarrena (eu)           | Olabarrenako presa]];
-.177672,-2.418547~[[Olabarrena (eu)           | Olabarrena]];
-.177970,-2.420517~[[Igarate baserria (eu)     | Igarate]];
-.176556,-2.420567~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarri]];
-.175201,-2.421751~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarriko presa]];
-.174978,-2.421945~[[Barrena baserria (eu)     | Barrena]];
-.173200,-2.422800~[[Sagarraga baserria (eu)   | Sagarraga]];
-.172475,-2.425807~[[Ospittal iturri (eu)      | Ospittal iturri]];
-.171800,-2.426100~[[Mutxaneko etxe zarra (eu) | Mutxaneko etxe zarra]]
    |centre = 43.174450,-2.417744
    |lines  = 43.174110,-2.413758: 43.174236,-2.413201: 43.174927,-2.413428: 43.175208,-2.413437: 43.175206,-2.413571:
@@ 29. lerroa: / 20. lerroa: @@
 .173717,-2.411735: 43.173048,-2.411145: 43.172845,-2.410641: 43.172567,-2.409187: 43.172238,-2.408597
              ~Zubi nagusitik~Oleako anteparara~cyan~ ~4;
-.174110,-2.413758: 43.174001,-2.414067: 43.174956,-2.414689: 43.176036,-2.414585: 43.176591,-2.414928:
+.174110,-2.413758: 43.174059,-2.413930: 43.175260,-2.414313: 43.175704,-2.414197: 43.176130,-2.414268:
-.177064,-2.415604: 43.177375,-2.417935: 43.177886,-2.419450: 43.177980,-2.420164: 43.177980,-2.420164:
+.176143,-2.414500: 43.176460,-2.414671: 43.176724,-2.413979: 43.177277,-2.414470: 43.177675,-2.415276:
-.177769,-2.420400: 43.177473,-2.420421: 43.177012,-2.420220: 43.176701,-2.420333: 43.176464,-2.420829:
+.177561,-2.415477: 43.177668,-2.415553: 43.177790,-2.416131: 43.177779,-2.416558: 43.177948,-2.418302:
-.176227,-2.420807: 43.175959,-2.420936: 43.174733,-2.423243: 43.174549,-2.423288: 43.173919,-2.423074:
+.178149,-2.419037: 43.178218,-2.419750: 43.177918,-2.419829: 43.177928,-2.420118: 43.177591,-2.420381:
-.173366,-2.423313: 43.172544,-2.423224: 43.172331,-2.423519: 43.172304,-2.424715: 43.172452, -2.425611:
+.176796,-2.420182: 43.176410,-2.420824: 43.176227,-2.420807: 43.175959,-2.420936: 43.174733,-2.423243:
-.172300,-2.426464: 43.171885,-2.426400: 43.171693,-2.426807
+.174549,-2.423288: 43.173919,-2.423074: 43.173366,-2.423313: 43.172544,-2.423224: 43.172420,-2.423267:
-             ~Zubi nagusitik~Mutxaneko putzura~yellow~ ~4;
+.172251,-2.423602: 43.172195,-2.424809: 43.171898,-2.426411: 43.171499,-2.427046
+             ~Zubi nagusitik~Mutxaneko putzura~yellow~ ~4;
    |zoom = 16 | height = 600 | type = earth
 }}
-==Lehen zatia: zubi nagusitik Olearaino==
-Hasierako puntua herriko zubi nagusia izango da. Errekan gora begiratu eta, eskumaldean, [[Erregetxe zaharra (eu) | Erregetxe zaharra]] izan zena ikusiko dugu. Uribarri dorrea izan zena, XVI mendean  Erret Lantegia izateko alokatu zuten, armak bildu eta aztertzeko, eta 1.573 urtean erosi. Hurrengo berrehun urtetan bi aldiz zabaldu behar izan zuten, baina XVIII mende bukaerako nahikoa hondatuta zegoen.
+Ibilbide honetan, alde batetik, XV eta XVI. mendeko errota asko ikusiko ditugu, bere garaian ekosistema industrial bat osatu zutenak. Eta bestetik, XIX. eta XX. mendeko kañoi fabrikak ere.
+==Zubi nagusitik Olearaino==
+Hasierako puntua herriko zubi nagusia izango da. Ibaian gora begiratu eta, eskumaldean, [[Erregetxe zaharra (eu) | Erregetxe zaharra]] izan zena ikusiko dugu.
+Erregetxea izan baino lehen ''Uribarrikoa'' etxea izan zen. XV. mende bukaeran Uribarri Arrasatetik Soraluzera etorri zen, eta aurki herriko arma merkatari garrantzitsuena bihurtu zen; irakurtzen eta idazten jakin ez arren, herriko pertsona aberatsena izan zen. XVI. mende hasieran ''Uribarrikoa'' etxea jaso zuen. Semea, Juan Garcia de Uribarri, Udalarekin batera [[Ibaizabal errota (eu)|Ibaizabaleko errota]] sortu zuen.
+XVI. mendeko erdialdean Uribarri dorrea Erret Lantegia izateko alokatu zuten, armak bildu eta aztertzeko, eta 1573 urtean, Soraluzeko suzko armen Lantegia sortu zutenean, bertan ezarri zuten. Hurrengo berrehun urtetan bi aldiz zabaldu behar izan zuten, baina XVIII. mende bukaerako nahikoa hondatuta zegoen.
 Gerora, etxebizitzak egiteko erabili bazuten ere, oraindik jatorrizko eraikinaren aztarnak ikus daitezke, errekalderako bi arku handiak, esateko.
-Zubiaren beste aldetik, errekan behera, herriko [[Polikiroldegia (eu)|polikiroldegia]] ikus daiteke. Bertan, 1.866 urtetik 1.975 arte, [[Fabrika zaharra (eu) | Fabrika zaharra]] egon zen. [[S.A. Euscalduna (eu) | S.A. Euscalduna]]-k jaso zuen, fusilak eta errebolberrak egiteko, eta gero [[The Placencia de las Armas Company Limited (eu)|The Placencia de las Armas Company Limited]] eta [[Sociedad Anònima Placencia de las Armas (eu)|Sociedad Anònima Placencia de las Armas]] enpresek erabili zuten, kainoiak ekoizteko. Hortik ''kainoi fabrika'' izena.
+Zubiaren beste aldetik, ibaian behera, herriko [[Arane kiroldegia (eu)|kiroldegia]] ikus daiteke. Bertan, 1862. urtetik 1975. arte, [[Fabrika zaharra (eu) | Fabrika zaharra]] egon zen. [[S.A. Euscalduna (eu) | S.A. Euscalduna]]-k jaso zuen, fusilak eta errebolberrak egiteko, eta gero [[The Placencia de las Armas Company Limited (eu)|The Placencia de las Armas Company Limited]] eta [[Sociedad Anónima Placencia de las Armas (eu)|Sociedad Anònima Placencia de las Armas]] enpresek erabili zuten, kainoiak ekoizteko. Hortik ''kainoi fabrika'' izena.
 Ostean, zubi nagusitik [[Plaza Zaharra (eu)|Plaza Zaharrera]] joango gara, [[Kalebarren (eu)|Kalebarrenetik]] barrena, eta [[Batzokia (eu)|Batzokiaren]] eskumara joko dugu, erreka aldera. Gure aurrean ikusiko dugu, herriko zaharrenetakoa<ref>1.756 urteko Lamoten mapa ospetsuan agertzen da, Olabarrenakoarekin batera.</ref>. Bildutako ura [[Malmero zentrala (eu) | Malmero errota]]ra eramaten zen, aurretik burnia alntzeko, garia apurtzeko gero eta, azkenik, indarra sortzeko.
@@ 55. lerroa: / 55. lerroa: @@
 [[Kotxebidea (eu)|Kotxebidetik]] gora geltokiraino helduko gara. Bertan, autobus geltokiaren frentean, harri landu handi bat ikusiko dugu: Erregetxeko eguzki erlojua. Bertatzen bagara orduen marrak eta goiko idazkuna irakurriko dugu: ''Viva Carlos IV 1806''.
-Ibilbidearen lehen zatia bukatzeko, trenbidetik aurrera egingo dugu, Bergararuntz, Keixeta errekaraino heldu arte. Trenbidearen beste aldean [[Olea baserria (eu)|Olea baserria]] dago, eta trenbide eta baserriaren artean olaren antepara<ref>Ola baten presa, ura altura batetik erortzeko.</ref> oso ondo ikus daiteke.
+Ibilbidearen lehen zatia bukatzeko, trenbidetik aurrera egingo dugu 500 bat metro, Bergararuntz, Keixeta errekaraino heldu arte. Trenbidearen beste aldean [[Olea baserria (eu)|Olea baserria]] dago, eta trenbide eta baserriaren artean olaren antepara<ref>Ola baten presa, ura altura batetik erortzeko.</ref> oso ondo ikus daiteke.
-==Bigarren zatia: zubi nagusitik Mutxaneko olaraino==
-Ibilbidearen bigarren zatia ere zubi nagusitik hasten da, baina errekaren ezkerraldeea joko dugu. [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|Sagar-errekako ibilbidearen]] zatia bada ere, bakarrik armagintzarekin zerikusia duena hartuko dugu kontutan. Gainontzeko puntuei buruzko informazioa lortzeko Sagar-errekako ibilbide osoa begiratu [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|hemen]].
-Zubi nagusitik hasita, [[Andikokale (eu)|Andikokalen]] eskumara joko dugu, Baltegiera kaletik. Lehenik eta behin [[Fabrika zaharra (eu) | Fabrika zaharra]] izandakoaren aurretik pasako gara, gaur egun Polikiroldegia dena; aurreragos topako dugu. Gerra aurrean errepidea gorago egin zutenez, [[Iturburu kalea (eu)|Iturburu]] azpian geratzen da, eta bertan Fabrika berriaren eraikinak
-Halaxe, hasieran nabe bakarra egin zuten, Gabolatseko zubitik Benta-txuriraino. Segituan, Benta-txuritik haratago bigarren nabea jaso zuten.
-urterako Fabrika berriaren funtsezko eraikinak bukatuta zeuden. Horretarako Benta-txuri bera bota zuten, eta bertan bulego eraikina jaso, alboetako bi nabeak lotuz. Herritik gertuen zegoen aldean tratamendu termikoena eraiki zuten, eta beste ertzean tailer-eraikina.
-Orduan pasa zituzten fabrika berrira ekoizpen gehiena, bulegoak eta zerbitzu nagusiak. Fabrika zaharra berriaren menpekoa zen, bertan geratu zirela artilleria kainoien barrenagailuak, sutegia etab.
-Bulegoen aurrean lurpeko probalekua eraiki zuten, inoiz biltegia moduan ere erabilia munizioa etab. biltzeko. Gerra garaian babestoki moduan erabili izan zen (refugioa).
-urterako, tailer-eraikinaren ertzean beste pabiloi txikiagoa jaso zuten, gerora langileentzako taberna (Ekonomatoa), ileapaindegia... jartzeko.
-Gerra ostean, errepidearen bestekaldean zegoen Benta-zarra ere bota zuten, biltegiak egiteko. Inguruan zegoen iturria konpondu zuten eta zuhaitzak sartu ere.
-.177674,-2.417725~[[Olabarrena (eu)           | Olabarrenako presa]];
-.177672,-2.418547~[[Olabarrena (eu)           | Olabarrena]];
-.177970,-2.420517~[[Igarate baserria (eu)     | Igarate]];
-.176556,-2.420567~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarri]];
-.175201,-2.421751~[[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarriko presa]];
-.174978,-2.421945~[[Barrena baserria (eu)     | Barrena]];
-.173200,-2.422800~[[Sagarraga baserria (eu)   | Sagarraga]];
-.172475,-2.425807~[[Ospittal iturri (eu)      | Ospittal iturri]];
-.171800,-2.426100~[[Mutxaneko etxe zarra (eu) | Mutxaneko etxe zarra]]
-Labaderogainean gaudela, Maltzagarutz hartuko dugu, errekaren ezkerretik (Errabal kaletik) edo eskumatik (Kalebarrenetik). Erreka ondotik jarraituko dugu Igaratera heldu arte (550 m). Eskumatik etorri bagara, Mendiola industrialdera heltzerakoan oinezkoentzako zubia zeharkatuko dugu.
-Igaraten ezkerrera hartuko dugu, Sagar-erreka bidetik gora, San Martzialeko bidegurutzera heldu arte (450 m). Pixka bat lehenago bi baserri zeuden, beraien izenez armagintzakin lotuak: [[Galtzairukoa baserria (eu)|Galtzairukoa]] eta [[Barrena baserria (eu)|Barrena]]. Lehenak zutik dirau, eta bigarrena Tornilleria Oruesagasti dagoen tokian zegoen.
-[[Fitxategi:Sagarraga_baserria._Hondarrak_(Eli_Lakuesta).jpg |thumb | 500px | Sagarraga baserria (Eli Lakuesta)]]
-==Sagarraga industrialdea==
-San Martzialerako bidea ezkerrean utzi, eta aurrera egiten badugu Sagarraga industrialdera helduko gara (300 m).
-Industrialdea hau zabortegi baten gainean eraiki zuten. Aspaldi batean, zaborra kamioiz jasotzen hasi zirenean, errekara botatzen zuten. Maltzagarako bidean, Igarate pasa eta gero izaten zen. Zaborra bota eta bota, erreka bidea estutzen zen puntu hartan; baina ufala zenean, urak zabor gehienak eroaten zituen errekari bidea berriro zabaltzen nolabait.
-Gauzak zuzendu nahian, Udalak Sagar-errekan eraiki zuen zabortegia, Sagarraga baserritik gora. Erreka estali zuten tunel batekin eta zaborrarekin sakona betetzen hasi ziren. Handik urte gutxira zabortegia txiki geratu zenez, behe aldetik zabaltzea erabaki zuten. Horretarako Sagarraga baserria erosi eta bota zuten (1972 urtean, gutxi gora behera). Urte askotan baserri hau Conde del Valle-rena izana zen, baina azken urteetan bertako biztanlea zen jabea.
-Baserria desagertzear zegoela, [[Ramiro Larrañaga (eu)|Ramiro Larrañaga]]k artikulua argitaratu zuen Boletin de la R.S.B.A.P. aldizkarian, [[Sagarraga casa solar y ferrería (eu)|Sagarraga: casa solar y ferrería]] izenekoa.
-Ramiroren deiari erantzunez, Felix Abarrategi herrikosemeak armarria gordetzen saiatu zen: goiz batean Sagarragara joan zen, eta berau botatzen ari ziren langileei 500 pezeta eskaini zien armarria gordetzeagatik. Hauek baietz, baina iluntzean berriro gerturatu zenean pareta denak eta armarria desagertuta zeuden.
-[[Fitxategi: Ospital_iturria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_2016).jpg | thumb | left | 300 px | Ospital iturri (J.C. Astiazarán 2016)]]
-==Ospital iturri==
-Sagarraga industrialdetik gora, autopistako zubitik pasa eta segituan helduko gara ''Ospital iturri''ra (200 m). Beste izen batzurekin ere ezagutu izan da iturri hau: ''Kukupeko iturria'', ''Jubilatuen iturria'', ''Agureen iturria''…
-Kontrakoa ematen badu ere, izena ez datorkio Soraluze Ospital zaharretik (gaur eguneko Zahar-egoitza). Garai batean Sagarraga etxeari Nafarranekua ere esaten zitzaion. Izenak nafarreriarekin (biruela) lotura izan dezake: Sagarraga baserria herritik kanpoan dagoenez eta aldiberean gertu, oso toki aproposa zen hospital gisa erabiltzeko ospital moduan gaixotasun kutsakorrak zirenean, eta hortik ''Ospittal iturri''.
-Ramiro Larrañagaren aipatutako artikuluan jasotzen denez, Juan de Arteaga izenekoak sei hilabete eman zituen bertan, nafarreria jota zegoelako; eta Pedro de Sagarraga izeneko bati 1597 urtean bi aldiz erre zioten etxea, bertan nafarreriak jotako sendiak hil zirelako eta modu honetan kutsadura ekiditzeko.
-==Sagarraga ola (Mutxaneko etxe zarra) eta putzua==
-Ospittal iturri pasa eta metro batzuk aurrerago erreka aldera jaitsiko gara<ref>2017. urte bukaeran irisbide berria egin zuten, askoz erosoagoa.</ref>.
-<gallery>
-   Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra_eta_ola._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra eta ola <br> (J. Arluziaga 2015)
-   Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
-   Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_02_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
-   Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_03_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
-   Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_04_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
-   Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_05_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Mutxaneko etxe zaharra <br> (J. Arluziaga 2015)
-   Fitxategi: Mutxaneko_ola._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg          | Mutxaneko ola <br> (J. Arluziaga 2015)
-   Fitxategi: Mutxaneko_ola._Ikuspegi_orokorra_02_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg          | Mutxaneko ola <br> (J. Arluziaga 2015)
-   Fitxategi: Mutxaneko_ola._Ikuspegi_orokorra_03_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg          | Mutxaneko ola <br> (J. Arluziaga 2015)
-</gallery>
-Errekan bertan Sagarraga olaren aztarnak ikus daitezke oraindik: presa edo antepara, ubidea, olaren paretak… Garai batean, presari ''Mutxan presa'' esaten zitzaion, eta olari [[Mutxaneko etxe zarra (eu)|''Mutxaneko etxe zarra'']] (ikus Javier Martín Lapeyra-k idatzitako [[La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar (eu)|''La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar'']]). Goian aipatutako Pedro de Sagarragak 950 moskete egin zituen 1597 urtean.
-Pixkat gorago 1,70 metro inguruko sakonera duen putzua topako dugu, bainurako aproposa, ur freskoa gustukoa izanez gero. Automobilak zabaldu baino lehen ohitura handia ei zegoen herrian bertara joateko.
+==Irudiak==
+''(handitzeko, sakatu gainean)''
 <gallery>
-    Fitxategi: Mutxaneko_putzua_eta_presa._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Putzua eta Mutxaneko presa <br> (J. Arluziaga 2015)
+    Erregetxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_03_(Oscar_Pérez_2017).jpg   | Erregetxe zaharra <br> (Oscar Pérez 2017)
-    Fitxategi: Mutxaneko_putzua_eta_presa._Ikuspegi_orokorra_02_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Putzua eta Mutxaneko presa <br> (J. Arluziaga 2015)
+    Fabrika_zaharra._Errekaldeko_etxaurrea_(ezezaguna).jpg           | Fabrika zaharra
-    Fitxategi: Mutxaneko_putzua._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Putzua <br> (J. Arluziaga 2015)
+    Malmero_zentrala._Presa_eta_erretena.jpg                         | Malmeroneko presa eta erretena
-    Fitxategi: Mutxaneko_putzua._Ikuspegi_orokorra_02_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Putzua <br> (J. Arluziaga 2015)
+    Erregetxe_plaza._Ikuspegi_orokorra_(Google_2013).jpg             | Erregetxea gaur egun <br> (Google 2013)
-    Fitxategi: Sagar-erreka._Putzua_01_(Pil-Pilean_2015).jpg                      | Putzua (Pil-pilean 2015)
+    Erregetxea._Eguzki_erlojua_01_(Oscar_Pérez_2015).jpg             | Erregetxeko eguzki erlojua <br> (Óscar Pérez 2016)
-    Fitxategi: Sagar-erreka._Ur_jauzi_txikia_.01_(Pil-pilean_2015).jpg            | Mutxaneko presa (Pil-pilean 2015)
+    Olea_baserria._Olaren_antepara_(Juan_Carlos_Astiazarán_2018).jpg | Oleako antepara <br> (J.C. Astiazarán 2018)
-   Fitxategi: Mutxaneko_ubidea._Ikuspegi_orokorra 01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | Ubidea <br> (J. Arluziaga 2015)
 </gallery>
-Beheraxeago bolatokia eta jatorduetarako lekua ere bazegoen, ''santanderinoen bolatokia'' esaten ziotena, ''bolo palma''n jokatzeko erabiltzen zutena. Autopistako lanak zirela eta, gaur egun desagertuta dago.
+==Ibilbidea luzatzeko aukera==
+Trenbidetik aurrera Osintxurantz joan daiteke, [[Osintxuko ibilbidea (eu)|Osintxuko ibilbidea]] jarraituz.
-==Sagar-errekako ibilbidea==
+Osintxuko mugan, [[Egotza baserria (eu)|Egotza]] bide azpian, [[Bolu errota (eu)|Bolu]] izeneko errota eta burdinola egon zen aspaldi. XIX. mende bukaeran erdi erorita zegoen, eta [[Komunikabideak. Trenbidea (eu)|Durango-Zumarraga trenbidea]] egin zutenean bota egin zuten. Gaur egun ez da haren aztarnarik geratzen.
-Errepidetik gora jarraitu nahi eta gero, [[Sagar-errekako ibilbidea (eu)|Sagar-errekako ibilbidea]]