«Olak, errotak eta zentralak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
     
    (2 erabiltzailek tartean egindako 17 berrikusketa ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    ==Azalpen orokorrak==
    ==Azalpen orokorrak==
    Beste toki askoren moduan, Soraluzen ere ura ustiatzeko hainbat bolu edota errota eraiki zituzten.
    Beste toki askoren moduan, Soraluzen ere ura ustiatzeko hainbat errota eraiki zituzten. Lurra lantzerakoan orografiak asko laguntzen ez badu ere (ikus [[Soroetako mugak Soraluzen (eu)|Soroetako mugak Soraluzen]]), herriko aldapek berebiziko indarra ematen diote urari, beren ustiaketa lagunduz.


    Lurra lantzerakoan orografiak asko laguntzen ez badu ere (ikus [[Soraluzeko mugak (eu)|Soraluzeko mugak]]), herriko aldapek berebiziko indarra ematen diote urari, beren ustiaketa lagunduz.
    Errota izena latinezko ''rota'' berbatik dator; hau da, errobera. Soraluzeko kasuan urak eragindako erroberak ziren, ur-errotak. Aintzinean beste bi izen ere erabili izan dira Soraluzen: bolua edo boluna ([[Agarrebolu baserria (eu)|Agirre boluna]], esateko) eta igera, iparraldeko ''ehiera''ren parekoa ([[Igareta errota (eu) | Igareta]]).


    Errotak, modu orokorrean, olak izan zitezkeen (mailua edo barrena edo... mugitzen), ogi errotak (errotarriak mugitzen) eta, azkenik, zentralak (turbinak mugitzen indarra sortzeko). Soraluzeko errota asko hiru urratsak egin dituzte, batetik bestera pasatzen premiak bultzatuta. Azkenik, izen aldaketak direla eta, ezin daiteke baztertu sarrera honetan jasotako errota batzuk bi aldiz agertzea, baina izena aldatuta.
    Aspaldiko izen horietaz gain, errotek beste izenak hartu dituzte ustiatzeko moduaren arabera: ogi errotak (errotarriak mugiaraztzen laboreak apurtzeko), olak, burdinolak, barrenak, sutegiak (mailuak gora eta behera erabiltzen), pilak edo batanak (mailuak lihoa estuzeko erabiliz), zentralak (turbinak mugitzen indarra sortzeko)...
     
    Soraluzeko errota askok erabilera bat baino gehiago izan dituzte, batetik bestera pasatzen garaiko interesen arabera. Gainera, izen aldaketak direla eta, ezin daiteke baztertu sarrera honetan jasotako errota batzuk bi aldiz agertzea, baina izena aldatuta.
     
     
    ==Ogi errota zaharrak==
    Soraluzeko Artxibo Historikoaren agiri zaharrenak XVI. mende hasierakoa izanik, gutxi dira aurreko mendeetako berriak. Hala ere, bertan agertzen diren aipamenei kasu eginda, ogi errota batzuen aztarnak topa daitezke.
     
    Udalak [[Igareta errota (eu)|Igareta]] errotaren erdia 1476. urtean saldu zuen. Beraz, errota zaharragoa da, XV. edo XIV. mendekoa seguruena.
     
    Bost urte lehenago Domenja Loiolakoa [[Igarate etxea (eu)|Igaraten]] jaio zen, epailearen aurrean aitortu zuen moduan: ''1471.ean Igerateko errotan jaio eta anai-arrebekin bizi zela, azken hauek errentan izan zutela orain dela zortzi urte arte''.
     
    [[Arkaitz baserria (eu)|Arkaitzeko]] errotari XVI. mende hasieran ''Igueraçaarraga'' esaten zioten (Iguera = errota + çaarra = zaharra + aga). Beraz, hau ere XV. edo XIV. mendekoa izango zen, zaharragoa ez bazen.
     
    [[Agarreburu baserria (eu)|Agirreboluna]] ere 1515.eko Soraluzeko bideen azalpenean agertzen da: ''...Agirre errekara doana, erreka horreran dagoen errota ondoan...''. Pentsatzekoa da aurreko mendetakoa izatea.
     
    Azkenik, [[Alzubiaga errota (eu)|Alzubiagaren]] berriak 1543.ekoak dira, jabeek alokatu zutenekoa bertan barrena jartzeko. Baina izen zaharrek (''Aurteingo-Yguerea'' eta ''Aurtengo-bolua'') askoz zaharragoa dela adierazten dute.
     
    Honek ez du esan nahi besterik ez zirenik, baina bai hemen jasotakoak.
     
    {{#display_map:
      43.169944, -2.404555~[[Agarreburu baserria (eu)  | Agirre boluna]];
      43.176556, -2.420567~[[Errotabarri baserria (eu)  | Aurteingo Yguerea]];
      43.177970, -2.420517~[[Igarate etxea (eu)        | Igarate]];
      43.176083, -2.414286~[[Igareta errota (eu)        | Igareta]];
      43.172019, -2.408774~[[Olea baserria (eu)        | Olea]];
      43.169131, -2.406169~[[Arkaitz baserria (eu)      | Ygueraçaarraga]]
      |type=earth |height=800px |width=1000px
    }}




    ==Olak==
    ==Olak==
    Alboko herriekin konparatuz, Soraluzek badu alde honetatik berezitasuna. Esandako moduan, nekazaritzandako aukera larregi ematen ez zuenez, bertakoek industriari ekin zioten. Eta industriak ezer behar badu, indarra da. Beraz, sortutako errotak nekazaritzarako baino industriarako sortu zituzten gehien bat, armak forjatzeko; arma zuriak lehen eta suzko armak gero (ikus [[Armak eta lanabesak (eu)|Armak eta lanabesak]]).  
    Alboko herriekin konparatuz, Soraluzek badu alde honetatik berezitasuna. Esandako moduan, nekazaritzandako aukera larregi ematen ez zuenez, bertakoek industriari ekin zioten. Eta industriak ezer behar badu, indarra da.


    Batez ere bi ingurutan agertu ziren olak, Sagar-errekan ([[Errotabarri baserria (eu)|Errotabarri]], [[Barrena baserria (eu)| ''barrena zaarra'']], [[Mutxaneko etxe zarra (eu)|Mutxan]], [[Olabarrena (eu) | Olabarrena]]) eta Olean ([[Agarreburu baserria (eu)|Agarreburu]], [[Arkaitz baserria (eu) | Arkaitz]], [[Egotza baserria (eu) | Egotza]], [[Olea baserria (eu)|Olea]] bera eta [[Txitxirriketa ola (eu)|Txitxirriketa]]). Txara azpian, berriz, [[San Millán y Villalegre markesaren ola (eu)|''San Millán y Villalegre'' markesaren ola]] zegoen. Oso gertu [[Etxaburueta errota (eu)|Etxaburueta errota]] zegoen. Eta ezin ahaztu [[Ibaizabal errota (eu) | Ibaizabal errota]].
    XV. mende bukaeran hasi eta XVI. mendean burdingintza eta, batez ere, armagintzaren loraldia izan zen Soraluzen. Hasiera batean bigarren urratseko burdinolak eta sutegiak sortuz<ref>Burdinola nagusiek burdin mea totxo handitan bihurtzen zuten, bigarren mailako burdinolek (''ferrería sotil'') totxo hauek mehetu eta luzatu egiten zuten, eta sutegiek, berriz, azken produktuak landu: arma zuriak lehen eta suzko armak gero (ikus [[Armak eta lanabesak (eu)|Armak eta lanabesak]]).</ref>, eta gero barrenak eraikitzen.  


    Hauek mugitzeko, batzuetan aurreko errotak erabili zituzten, bi erabilera uztartuz: arkabuzak eta mosketeak zulatzeaz gain (barrenak), laboreak apurtzeko ere erabiltzen zituzten (ogi-errotak); esateko, [[Malmero errota (eu)| Igareta]] errota. Baina orokorrean berriak egin zituzten, hauetako bakarren batek, [[Olabarrena (eu) | Ybaiçabal/ Olabarrena]], lan bikoitza ere egiten zuela.
    Batez ere bi ingurutan agertu ziren olak, Sagar-errekan ([[Mutxaneko etxe zarra (eu) | Sagarraga]], [[Barrena baserria (eu) | ''barrena zaarra'']], [[Errotabarri baserria (eu) | Arçubiaga/ Ertaingo Yguerea]], [[Igarate etxea (eu) | Igarate]], [[Olabarrena (eu) | Ybaiçabal/ Olabarrena]]) eta Olean ([[Olea baserria (eu) | Olea]] bera, [[Arkaitz baserria (eu) | Ygueraçaarraga/ Arkaitz]], [[Agarreburu baserria (eu) | Agirre boluna]], [[Txitxirriketa ola (eu) | Txitxirriketa]] eta [[Bolu errota (eu) | Bolu/ Egotza]]). Herriko erdigunean, berriz, [[Malmero errota (eu)| Igareta]] errota ''ferreria sotil'' bihurutu zuten lehen, eta aurki barrena erantsi zioten; eta oso gertu [[Etxaburueta errota (eu)|Etxaburueta errota]].
    Gainera, Sagar-erreka bailaran baina Soraluze udalerritik kanpo [[Olakorta erreka (eu)|Olakorta]], [[Bolinegi erreka (eu)|Bolinegi]] eta Gastandola izeneko errekak badira, eta Ibarrola baserria ere. Izenengatik olak edota errotak izandakoak aurretik.


    {{#display_map:
    {{#display_map:
    17. lerroa: 50. lerroa:
       43.169131, -2.406169~[[Arkaitz baserria (eu)      | Arkaitz]];
       43.169131, -2.406169~[[Arkaitz baserria (eu)      | Arkaitz]];
       43.174978, -2.421945~[[Barrena baserria (eu)      | Barrena zaarra]];
       43.174978, -2.421945~[[Barrena baserria (eu)      | Barrena zaarra]];
       43.163014, -2.397563~[[Egotza baserria (eu)       | Egotza]];
       43.161751, -2.399542~[[Bolu errota (eu)           | Bolu/ Egotza]];
       43.176556, -2.420567~[[Errotabarri baserria (eu)  | Errotabarri]];
       43.176556, -2.420567~[[Errotabarri baserria (eu)  | Alzubiaga]];
       43.177970, -2.420517~[[Igarate baserria (eu)     | Igarate]];
       43.177970, -2.420517~[[Igarate etxea (eu)         | Igarate]];
       43.171784, -2.426140~[[Mutxaneko etxe zarra (eu)  | Mutxaneko etxe zarra]];
      43.176083, -2.414286~[[Igareta errota (eu)        | Igareta]];
       43.177672, -2.418547~[[Olabarrena (eu)            | Olabarrena]];
       43.171784, -2.426140~[[Mutxaneko etxe zarra (eu)  | Sagarraga]];
       43.177672, -2.418547~[[Olabarrena (eu)            | Ybaizabal]];
       43.172019, -2.408774~[[Olea baserria (eu)        | Olea]];
       43.172019, -2.408774~[[Olea baserria (eu)        | Olea]];
       43.169582, -2.405172~Txitxirriketa;
       43.169582, -2.405172~[[Txitxirriketa ola (eu)    | Txitxirriketa]]
      43.174609, -2.414278~''San Millán y Villalegre'' markesaren ola
       |type=earth |height=800px |width=1000px
       |type=earth |height=800px |width=1000px
    }}
    }}
    30. lerroa: 63. lerroa:


    ==Ogi errotak==
    ==Ogi errotak==
    Armagintzaren beherakadarekin batera hainbat ola errota bihurtu zituzten, bere lana nekazaritzara bideratuz: [[Errotabarri baserria (eu)|Errotabarri]] eta [[Olea baserria (eu)|Olea]], esate baterako.
    XVIII. mendean artoa erabat zabaldu zen kantauri isurialdean. Garia era arto txikia baino askoz emankorragoa, nekazaritza garai oparoak izan zituen: baserri berriak sortu ziren, eta zaharretan bizilagun gehiago bizi ziren, emigratzeko premia jeitsi zela. Baina orduko errotak honenbeste arto apurtzeko gauza ez zirenez, errota berriak egin behar izan zituzten.
     
    Garai honetakoak izango dira, segururena [[Armendia errota (eu)|Armendia errota]], [[Errotazar baserria (eu)|Errotazar]], [[Atziolatza Barri baserria (eu)|Atziolatza Barri]], [[Iraolabeitia baserria (eu)|Iraolabeitako errota]], [[Beko errota (eu)|Beko errota]]...


    Honetaz gain, baserri inguruetan beste errotak ere sortu ziren: [[Armendia errota (eu)|Armendia]], [[Errotazar baserria (eu)|Errotazar]], [[Atziolatza Barri baserria (eu)|Atziolatza Barri]], [[Igarate baserria (eu)|Igarate]], [[Iraolabeitia baserria (eu)|Iraolabeita]], [[Malmero zentrala (eu)|Malmero]]. Segururena, [[Beko errota (eu)|Beko errota]] ere halaxe egingo zuten. XX mendean ere [[Osuma errota (eu)|Osuma]] eta [[Iturbe Zar errota (eu)|Iturbe Zar]] errotak sortu zituzten.  
    Hurrengo mendean, armagintzaren beherakadarekin batera, hainbat ola errota bihurtu zituzten, bere lana nekazaritzara bideratuz: [[Errotabarri baserria (eu)|Errotabarri]], [[Olea baserria (eu)|Olea]] eta [[Bolu errota (eu)|Bolu/ Egotza]] esate baterako.


    Gainera, Sagar-erreka bailaran Bolinegi izeneko erreka bada, eta Olea inguruan [[Bolu errota (eu)|''Bolu'']] izeneko mugarria; biak ala biak erroten aztarnak, agian ola izandakoak ere aurretik.
    XX. mendean ere [[Ozuma errota (eu)|Ozuma]] eta [[Iturbe Zar errota (eu)|Iturbe Zar]] errotak sortu zituzten.  


    {{#display_map:
    {{#display_map:
    41. lerroa: 76. lerroa:
       43.176778, -2.392333~[[Atziolatza Barri baserria (eu) | Atziolatza Barri]];
       43.176778, -2.392333~[[Atziolatza Barri baserria (eu) | Atziolatza Barri]];
       43.174978, -2.421945~[[Barrena baserria (eu)          | Barrena]];
       43.174978, -2.421945~[[Barrena baserria (eu)          | Barrena]];
       43.169647, -2.404807~[[Beko errota (eu)               | Beko errota]];
       43.169647, -2.404807~[[Agarrebeko errota (eu)         | Agarrebeko errota]];
       43.161751, -2.399542~[[Bolu errota (eu)              | Bolu mugarria]];
       43.161751, -2.399542~[[Bolu errota (eu)              | Bolu mugarria]];
       43.176556, -2.420567~[[Errotabarri baserria (eu)      | Errotabarri]];
       43.176556, -2.420567~[[Errotabarri baserria (eu)      | Errotabarri]];
    50. lerroa: 85. lerroa:
       43.194650, -2.427766~[[Iturbe Zar errota (eu)        | Iturbe Zar errota]]
       43.194650, -2.427766~[[Iturbe Zar errota (eu)        | Iturbe Zar errota]]
       43.172019, -2.408774~[[Olea baserria (eu)            | Olea]];
       43.172019, -2.408774~[[Olea baserria (eu)            | Olea]];
       43.173911, -2.391031~[[Osuma errota (eu)              | Osuma errota]]
       43.173911, -2.391031~[[Ozuma errota (eu)              | Ozuma errota]]
       |type=earth |height=800px |width=1000px
       |type=earth |height=800px |width=1000px
    }}
    }}
    56. lerroa: 91. lerroa:


    ==Zentralak==
    ==Zentralak==
    Ur ustiaketen bigarren loraldia elektrizitateak ekarri zuen. Gaur eguneko sare elektrikoak hedatu gabe zirenez, hainbat tokitan elektretxeak sortu ziren. Batzuk publikoak, herri osoari indarra ematen zienak; eta beste batzuk lantegiek sortutakoak, autokontsumorako. Garai honetan hainbat errota izandakoak indarra sortzeari egin zion: [[Errotazar baserria (eu)|Errotazar]], [[Malmero zentrala (eu)|Malmero]]...
    Ur ustiaketen bigarren loraldia elektrizitateak ekarri zuen. Gaur eguneko sare elektrikoak hedatu gabe zirenez, hainbat tokitan elektretxeak sortu ziren. Batzuk publikoak, herri osoari indarra ematen zienak; eta beste batzuk lantegiek eta baserri taldeek autokontsumorako sortuak.
     
    Garai honetan hainbat errota izandakoak indarra sortzeari egin zion: [[Errotazar baserria (eu)|Errotazar]], [[Malmero zentrala (eu)|Malmero]]...


    {{#display_map:
    {{#display_map:
    62. lerroa: 99. lerroa:
       43.171255, -2.412768~[[Erleiko zentrala (eu)      | Erlei]];
       43.171255, -2.412768~[[Erleiko zentrala (eu)      | Erlei]];
       43.175065, -2.407668~[[Errotazar baserria (eu)    | Errotazar]];
       43.175065, -2.407668~[[Errotazar baserria (eu)    | Errotazar]];
       43.182120, -2.429683~[[Iraolabeitia baserria (eu) | Iraolabeitia]];  
       43.182120, -2.429683~[[Iraolabeitia baserria (eu) | Iraolabeitia]];
      43.177470, -2.420288~[[Irurak-Bat zentrala (eu)  | Irurak-Bat zentrala]];  
       43.176083, -2.414286~[[Malmero zentrala (eu)      | Malmero]];
       43.176083, -2.414286~[[Malmero zentrala (eu)      | Malmero]];
       43.192079, -2.434960~[[Maltzagako zentrala (eu)  | Maltzagako zentrala]];
       43.192079, -2.434960~[[Maltzagako zentrala (eu)  | Maltzagako zentrala]];
       43.177672, -2.418547~[[Olabarrena (eu)            | Olabarrena]];
       43.177672, -2.418547~[[Olabarrena (eu)            | Olabarrena]];
       43.185468, -2.430211~[[Orbea zentrala (eu)        | Orbea zentrala]];
       43.185468, -2.430211~[[Orbea zentrala (eu)        | Orbea zentrala]];
      43.177470, -2.420288~[[Sagar-erreka zentrala (eu) | Sagar-erreka zentrala]];
       43.166940, -2.405726~[[Sologoeneko zentrala (eu)  | Sologoeneko zentrala]]
       43.166940, -2.405726~[[Sologoeneko zentrala (eu)  | Sologoeneko zentrala]]
       |type=earth |height=800px |width=1000px
       |type=earth |height=800px |width=1000px
    79. lerroa: 116. lerroa:
    ==Ur ustiaketen zerrenda==
    ==Ur ustiaketen zerrenda==


    {| class="wikitable" | align="center"
    :::{| class="wikitable" | align="center"
    |-
    |-
    ! style="background:Red" | Izena  
    ! style="background:Red" | Izena  
    87. lerroa: 124. lerroa:
    ! style="background:Red" | Zentrala
    ! style="background:Red" | Zentrala
    |-
    |-
    |    [[Agarreburu baserria (eu) | Agarreburu]]  
    |    [[Agarrebeko errota (eu) | Agarrebeko errota]]
      || [[Fitxategi: Agarre_Bekoa_errota._Ikuspegi_orokorra_(Eusko_Jaurlaritza).png | 200 px]]
      || ¿?
      || Bai
      || Ez
    |-
    |    [[Agarreburu baserria (eu) | Agirre boluna/ Agarreburu]]  
       || [[Fitxategi: Agarrebolu_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg | 200 px]]
       || [[Fitxategi: Agarrebolu_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg | 200 px]]
       || Bai
       || Bai
    99. lerroa: 142. lerroa:
       || Bai
       || Bai
    |-
    |-
    |    [[Arkaitz baserria (eu) | Arkaitz]]  
    |    [[Arkaitz baserria (eu) | Arkaitz/ Ygueraçaarraga]]  
       || [[Fitxategi: Arkaitz_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200 px]]
       || [[Fitxategi: Arkaitz_errota._Hondarrak_(Eusko_Jaurlaritza).png  | 200 px]]
       || Bai
       || Bai
       || Ez  
       || Ez  
    123. lerroa: 166. lerroa:
       || Ez
       || Ez
    |-
    |-
    |    [[Beko errota (eu)|Beko errota]]
    |    [[Bolu errota (eu) | Bolu/ Egotza]]  
      || [[Fitxategi: Agarre_Bekoa_errota._Ikuspegi_orokorra_(Eusko_Jaurlaritza).png | 200 px]]
      || ¿?
      || Bai
      || Ez
    |-
    |    [[Bolu errota (eu)|Bolu]]  
       || ''(argazkirik ez)''
       || ''(argazkirik ez)''
       || ¿?
       || Bai
       || Bai
       || Bai
      || Ez
    |-
    |    [[Egotza baserria (eu) | Egotza]]
      || [[Fitxategi: Egotza_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg | 200 px]]
      || Bai
      || Ez
       || Ez
       || Ez
    |-
    |-
    147. lerroa: 178. lerroa:
       || Bai
       || Bai
    |-
    |-
    |    [[Errotabarri baserria (eu) | Errotabarri]]  
    |    [[Errotabarri baserria (eu) | Aurteingo-Yguerea/ Alzubiaga/ Errotabarri]]  
       || [[Fitxategi: Errotabarri_baserria._Ikuspegi_orokorra_02_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200 px]]
       || [[Fitxategi: Errotabarri_baserria._Ikuspegi_orokorra_02_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200 px]]
       || Bai  
       || Bai  
    160. lerroa: 191. lerroa:
    |-
    |-
    |    [[Etxaburueta errota (eu) | Etxaburueta errota]]  
    |    [[Etxaburueta errota (eu) | Etxaburueta errota]]  
      || ''(argazkirik ez)''
      || Bai
      || Ez
      || Ez
    |-
    |    [[Ibaizabal errota (eu) | Ibaizabal errota]]
       || ''(argazkirik ez)''
       || ''(argazkirik ez)''
       || Bai  
       || Bai  
    181. lerroa: 206. lerroa:
       || Ez  
       || Ez  
       || ¿?
       || ¿?
      || Bai
    |-
    |    [[Irurak-Bat zentrala (eu) | Irurak-Bat zentrala]]
      || [[Fitxategi: Irurak-bat_zentrala._Ikuspegi_orokorra.jpg | 200 px]]
      || Ez
      || Ez
       || Bai
       || Bai
    |-
    |-
    189. lerroa: 220. lerroa:
       || Ez
       || Ez
    |-
    |-
    |    [[Malmero zentrala (eu) | Igerate/ Malmero]]
    |    [[Malmero zentrala (eu) | Igareta/ Malmero]]
       || [[Fitxategi: Malmeroneko_presa_(Florencio_J._Lamot_1756).jpg | 200 px]]
       || [[Fitxategi: Malmeroneko_presa_(Florencio_J._Lamot_1756).jpg | 200 px]]
       || Ez
       || Bai
       || Bai
       || Bai
       || Bai
       || Bai
    201. lerroa: 232. lerroa:
       || Bai
       || Bai
    |-
    |-
    |    [[Mutxaneko etxe zarra (eu) | Mutxaneko etxe zarra]]  
    |    [[Mutxaneko etxe zarra (eu) | Sagarraga/ Mutxaneko etxe zarra]]  
       || [[Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | 200 px]]
       || [[Fitxategi: Mutxaneko_etxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_01_(Joxean_Arluziaga_2015).jpg | 200 px]]
       || Bai  
       || Bai  
    207. lerroa: 238. lerroa:
       || Ez
       || Ez
    |-
    |-
    |    [[Olabarrena (eu) | Olabarrena]]
    |    [[Olabarrena (eu) | Ybaiçabal/ Olabarrena]]
       || [[Fitxategi: Olabarrena._Ikuspegi_orokorra_02.jpg | 200 px]]
       || [[Fitxategi: Olabarrena._Ikuspegi_orokorra_02.jpg | 200 px]]
       || Bai  
       || Bai  
    225. lerroa: 256. lerroa:
       || Bai
       || Bai
    |-
    |-
    |    [[Osuma errota (eu) | Osuma errota]]
    |    [[Ozuma errota (eu) | Ozuma errota]]
       || ''(argazkirik ez)''
       || ''(argazkirik ez)''
       || Ez
       || Ez
       || Bai  
       || Bai  
       || Ez
       || Ez
    |-
    |    [[San Millán y Villalegre markesaren ola (eu)|''San Millán y Villalegre'' markesaren ola]]
      || ''(argazkirik ez)''
      || Bai
      || Ez
      || Ez
    |-
    |    [[Sagar-erreka zentrala (eu) | Sagar-erreka zentrala]]
      || [[Fitxategi: Irurak-bat_zentrala._Ikuspegi_orokorra.jpg | 200 px]]
      || Ez
      || Ez
      || Bai
    |-
    |-
    |    [[Sologoeneko zentrala (eu) | Sologoeneko zentrala]]
    |    [[Sologoeneko zentrala (eu) | Sologoeneko zentrala]]
    257. lerroa: 276. lerroa:
    |    '''Guztira'''
    |    '''Guztira'''
       ||  
       ||  
       || 13..15
       || 12..13
       || 13..14
       || 13..14
       || 10
       || 10
    |}
    |}


    ==Erreferentziak==
    ==Erreferentziak==

    Hauxe da oraingo bertsioa, 00:27, 12 maiatza 2023 data duena

    Azalpen orokorrak

    Beste toki askoren moduan, Soraluzen ere ura ustiatzeko hainbat errota eraiki zituzten. Lurra lantzerakoan orografiak asko laguntzen ez badu ere (ikus Soroetako mugak Soraluzen), herriko aldapek berebiziko indarra ematen diote urari, beren ustiaketa lagunduz.

    Errota izena latinezko rota berbatik dator; hau da, errobera. Soraluzeko kasuan urak eragindako erroberak ziren, ur-errotak. Aintzinean beste bi izen ere erabili izan dira Soraluzen: bolua edo boluna (Agirre boluna, esateko) eta igera, iparraldeko ehieraren parekoa ( Igareta).

    Aspaldiko izen horietaz gain, errotek beste izenak hartu dituzte ustiatzeko moduaren arabera: ogi errotak (errotarriak mugiaraztzen laboreak apurtzeko), olak, burdinolak, barrenak, sutegiak (mailuak gora eta behera erabiltzen), pilak edo batanak (mailuak lihoa estuzeko erabiliz), zentralak (turbinak mugitzen indarra sortzeko)...

    Soraluzeko errota askok erabilera bat baino gehiago izan dituzte, batetik bestera pasatzen garaiko interesen arabera. Gainera, izen aldaketak direla eta, ezin daiteke baztertu sarrera honetan jasotako errota batzuk bi aldiz agertzea, baina izena aldatuta.


    Ogi errota zaharrak

    Soraluzeko Artxibo Historikoaren agiri zaharrenak XVI. mende hasierakoa izanik, gutxi dira aurreko mendeetako berriak. Hala ere, bertan agertzen diren aipamenei kasu eginda, ogi errota batzuen aztarnak topa daitezke.

    Udalak Igareta errotaren erdia 1476. urtean saldu zuen. Beraz, errota zaharragoa da, XV. edo XIV. mendekoa seguruena.

    Bost urte lehenago Domenja Loiolakoa Igaraten jaio zen, epailearen aurrean aitortu zuen moduan: 1471.ean Igerateko errotan jaio eta anai-arrebekin bizi zela, azken hauek errentan izan zutela orain dela zortzi urte arte.

    Arkaitzeko errotari XVI. mende hasieran Igueraçaarraga esaten zioten (Iguera = errota + çaarra = zaharra + aga). Beraz, hau ere XV. edo XIV. mendekoa izango zen, zaharragoa ez bazen.

    Agirreboluna ere 1515.eko Soraluzeko bideen azalpenean agertzen da: ...Agirre errekara doana, erreka horreran dagoen errota ondoan.... Pentsatzekoa da aurreko mendetakoa izatea.

    Azkenik, Alzubiagaren berriak 1543.ekoak dira, jabeek alokatu zutenekoa bertan barrena jartzeko. Baina izen zaharrek (Aurteingo-Yguerea eta Aurtengo-bolua) askoz zaharragoa dela adierazten dute.

    Honek ez du esan nahi besterik ez zirenik, baina bai hemen jasotakoak.

    Mapa kargatzen...


    Olak

    Alboko herriekin konparatuz, Soraluzek badu alde honetatik berezitasuna. Esandako moduan, nekazaritzandako aukera larregi ematen ez zuenez, bertakoek industriari ekin zioten. Eta industriak ezer behar badu, indarra da.

    XV. mende bukaeran hasi eta XVI. mendean burdingintza eta, batez ere, armagintzaren loraldia izan zen Soraluzen. Hasiera batean bigarren urratseko burdinolak eta sutegiak sortuz[1], eta gero barrenak eraikitzen.

    Hauek mugitzeko, batzuetan aurreko errotak erabili zituzten, bi erabilera uztartuz: arkabuzak eta mosketeak zulatzeaz gain (barrenak), laboreak apurtzeko ere erabiltzen zituzten (ogi-errotak); esateko, Igareta errota. Baina orokorrean berriak egin zituzten, hauetako bakarren batek, Ybaiçabal/ Olabarrena, lan bikoitza ere egiten zuela.

    Batez ere bi ingurutan agertu ziren olak, Sagar-errekan ( Sagarraga, barrena zaarra, Arçubiaga/ Ertaingo Yguerea, Igarate, Ybaiçabal/ Olabarrena) eta Olean ( Olea bera, Ygueraçaarraga/ Arkaitz, Agirre boluna, Txitxirriketa eta Bolu/ Egotza). Herriko erdigunean, berriz, Igareta errota ferreria sotil bihurutu zuten lehen, eta aurki barrena erantsi zioten; eta oso gertu Etxaburueta errota.

    Gainera, Sagar-erreka bailaran baina Soraluze udalerritik kanpo Olakorta, Bolinegi eta Gastandola izeneko errekak badira, eta Ibarrola baserria ere. Izenengatik olak edota errotak izandakoak aurretik.

    Mapa kargatzen...


    Ogi errotak

    XVIII. mendean artoa erabat zabaldu zen kantauri isurialdean. Garia era arto txikia baino askoz emankorragoa, nekazaritza garai oparoak izan zituen: baserri berriak sortu ziren, eta zaharretan bizilagun gehiago bizi ziren, emigratzeko premia jeitsi zela. Baina orduko errotak honenbeste arto apurtzeko gauza ez zirenez, errota berriak egin behar izan zituzten.

    Garai honetakoak izango dira, segururena Armendia errota, Errotazar, Atziolatza Barri, Iraolabeitako errota, Beko errota...

    Hurrengo mendean, armagintzaren beherakadarekin batera, hainbat ola errota bihurtu zituzten, bere lana nekazaritzara bideratuz: Errotabarri, Olea eta Bolu/ Egotza esate baterako.

    XX. mendean ere Ozuma eta Iturbe Zar errotak sortu zituzten.

    Mapa kargatzen...


    Zentralak

    Ur ustiaketen bigarren loraldia elektrizitateak ekarri zuen. Gaur eguneko sare elektrikoak hedatu gabe zirenez, hainbat tokitan elektretxeak sortu ziren. Batzuk publikoak, herri osoari indarra ematen zienak; eta beste batzuk lantegiek eta baserri taldeek autokontsumorako sortuak.

    Garai honetan hainbat errota izandakoak indarra sortzeari egin zion: Errotazar, Malmero...

    Mapa kargatzen...

    1960-70 inguruan, Iberduerok (orduko Iberdrolak) zentralak erosi eta itxi zituen, bezeroak bereganatzeko eta konkurrentzia desagertarazteko. Eta lortu ere: banaka banaka herriko zentralak itxi zituzten, eta hondatzen hasi ziren. Erori ala bota, gaur egun ez da bakar bat geratzen.

    Salbuespen bakarra Sologoeneko zentrala da, Elektrika. EVEren laguntzaz Udalak erosi eta martxan jarri zuen, gaur egun oraindik polito dabil eta martxan.


    Ur ustiaketen zerrenda

    Izena Argazkia Ola Errota Zentrala
    Agarrebeko errota Agarre Bekoa errota. Ikuspegi orokorra (Eusko Jaurlaritza).png ¿? Bai Ez
    Agirre boluna/ Agarreburu Agarrebolu baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Kontrargi 2002).jpg Bai Bai Ez
    Alberdi Oleako presa. Alberdi 02.jpg Ez Ez Bai
    Arkaitz/ Ygueraçaarraga Arkaitz errota. Hondarrak (Eusko Jaurlaritza).png Bai Ez Ez
    Armendia errota Armendiako errota. Ikuspegi orokorra 01 (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Ez Bai Ez
    Atziolatza Barri Atziolatza Barri baserria. Ikuspegi orokorra (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Ez Bai Ez
    Barrena Barrena baserria. Balizko itxura (Javitxooo 2015).jpg Bai Bai Ez
    Bolu/ Egotza (argazkirik ez) Bai Bai Ez
    Erlei Erlaiko zentrala. Ikuspegi orokorra (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Ez Ez Bai
    Aurteingo-Yguerea/ Alzubiaga/ Errotabarri Errotabarri baserria. Ikuspegi orokorra 02 (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Bai Bai Ez
    Errotazar Errotazar baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Ez Bai Bai
    Etxaburueta errota (argazkirik ez) Bai Ez Ez
    Igarate Sagar-erreka Eibar. Zuzendariaren etxea Igaraten.jpg Bai Bai Ez
    Iraolabeitia Iraolabeitia baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Kontrargi 2002).jpg Ez ¿? Bai
    Irurak-Bat zentrala Irurak-bat zentrala. Ikuspegi orokorra.jpg Ez Ez Bai
    Iturbe Zar errota (argazkirik ez) Ez Bai Ez
    Igareta/ Malmero Malmeroneko presa (Florencio J. Lamot 1756).jpg Bai Bai Bai
    Maltzagako zentrala Maltzagako tren lotunea. Zentrala eta taberna (Lorenzo Oregi Oregi).jpg Ez Ez Bai
    Sagarraga/ Mutxaneko etxe zarra Mutxaneko etxe zaharra. Ikuspegi orokorra 01 (Joxean Arluziaga 2015).jpg Bai Ez Ez
    Ybaiçabal/ Olabarrena Olabarrena. Ikuspegi orokorra 02.jpg Bai Ez Bai
    Olea Olea errota. Ikuspegi orokorra 01 (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Bai Bai Ez
    Orbea zentrala (argazkirik ez) Ez Ez Bai
    Ozuma errota (argazkirik ez) Ez Bai Ez
    Sologoeneko zentrala Sologoeneko zentrala. Ikuspegi orokorra 12 (Google 2016).jpg Ez Ez Bai
    Txitxirriketa (argazkirik ez) Bai Ez Ez
    Guztira 12..13 13..14 10


    Erreferentziak

    1. ↑ Burdinola nagusiek burdin mea totxo handitan bihurtzen zuten, bigarren mailako burdinolek (ferrería sotil) totxo hauek mehetu eta luzatu egiten zuten, eta sutegiek, berriz, azken produktuak landu: arma zuriak lehen eta suzko armak gero (ikus Armak eta lanabesak).
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Olak,_errotak_eta_zentralak_(eu)&oldid=30334"(e)tik jasota