«Bilakaera urbanistikoa (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

00:28, 1 azaroa 2018(e)ko berrikuspena

Adi! Artikulu hau oraindik osatu barik dago.

Osatzeko informazioa edo materiala baldin badaukazu, animatu eta aurrera!

1.343 urte aurrekoak: eszenategia

Gainontzeko herri eta hiriek moduan, Soraluze sortzerakoan bertako inguru naturala zein ordurako gizakiak egindakoak erabakigarri izan ziren: ibai eta errekak, bideak, existitzen ziren eraikinak...

Ibai eta errekak

Hiribildu berria Ibaizabal^[1] ibaiaren eskumako ertzean sortu zuten, ibaia pasatzeko ibi baten ondoan hain zuzen.

Hasierako hiribilduaren mugak bi erreka txikik finkatu zituzten, Argarate baserri ingurutik datozenek.

Erregebide eta bideak

Hiribildua sortu zenean, hainbat bide nagusi biltzen ziren ibiaren inguruan.

Erregebide nagusia Gaztelatik itxasora zihoan. Bergaratik Ibaizabalen ezkerretik zetorren, Soraluze pareko ibira heltzerakoan bestekaldera pasatzen zen (aurretik ibitik, XV mendean zegoen zubitik) eta handik San Roketik gora Elgoibar eta Debaruntz.

Bazegoen adar bat Eibarra zihoana: ibia zeharkatu beharrean aurrera egiten zuen eta, Iruretik barrena, Eibarraino heltzen zen. Bigarren adarrak, berriz, ibia pasa eta mendian gora egiten zuen, Pagobedeinkaturaino, eta handik Azkoitira jeisten zen.

Honetaz gain hainbat herribide agertzen dira mapan: Osirantzurakoa^[2], Erlaegirakoa, Ernizketarakoa eta Altunerakoa. Arregiako estrata ere agertzen da, Arregigoikoatik herrikaskora zihoana.

Eraikinak

1.343 urteko hiri-gutunak Soraluze eta Herlaibiako eremuko biztanleak aipatzen ditu. Beraz, bi inguru horietan etxeak bazirela ondoriozta daiteke. Dena dela, Herlaibiakoak sakabanatuago egongo ziren SOraluzekoak baino, eremua berbak adierazten duenez.

Horietaz gain baziren hiru eraikin garrantzitsu. Alde batetik, Arregia dorrea eta Atxuri etxea, biak ala biak errege bidearen ondoan herriko bi ertzetan. Eta Soraluzeko monastegia, 1.267 urtean aipatzen dena, gaur eguneko parrokia dagoen tokian zegoela.

Sorrera: 1.343 urteko hiribildua

Hiri gutuna

1.343 urtean, Algecirasen setioan zela, Gaztelako Alfonso XIk Placencia sortzeko hiri gutuna eman zuen. GUvantesek jasotzen duenez:

Hiribildu hau Gaztelako errege Alonso XI jaunaren aginduz 1337an sortu zen, Soralucen bizi ziren Markinako gizonek, garai hartan bailarako izena, eta Herlaibia-ko tokian bizi zirenek herri hau sortzeko, Placencia izendatuz, eta hesitzeko eta eliza bertan egiteko: Logroñoko forua eman zien biztanleei, eta herriari behar zituen mugak. Eta hau dena Algeciraseko errealean 1281 aroan, 1343 urteko urriak 15ean emandako probilegioz, Gipuzkoan merino nagusia Beltran Velez de Guevara zela, probintziako jendeez errege zerbitzuan zela aipatutako plazaren setioan.

Kaleak

Hiribildu sortu berriak bi kale besterik ez zituen, bata luzea, hegoaldetik iparralderutz, eta laburra bestea, ekialdetik mendebaldera. Bi kale hauek hiribilduaren erdian gurutzatzatzen ziren, etxe multzoa lau bloketan banatzen.

Kale luzeak bi izen zituen, Kalegoen eta Kalebarren. Kale laburraren goiko zatia gaur eguneko Udaletxeko aldapari zegokion, eta behekoa Abadetxe ondoko aldapari, ibaira jeisten dena.

Orduko eliza, Soraluzeko monastegia alegia, lauki honetatik kanpo geratzen zen. Aurrean espazio publiko zabal bakarra zegoen, oso aldapatsua.

Ateak

Lau ate zeuden, baina hiru bakarrik aipatzen dira agiri zaharretan: Kalegoenekoa (Ormaetxea jauregiaren parean), Kalebarrenekoa (Kalebarren 7/9 zenbakien artean) eta Zubiko atea, ibaiaren gainean.

Etxeak

Garaiko ordenantzak agintzen zutenez, etxeak estuak eta luzeak ziren. Zabalera arautua 6 kanakoa zen^[3]; hau da, bost bat metrotakoa. Beheko eta lehen solairua zituzten, eta ganbara. Alboko hormak harrizkoak ziren, eta etxaurreko beheko aldea ere harrizkoa, bertan atea eta lehio bat izaten zutela.

Alfontso XI erregeak Juan Pérez de Loyola eta Gil López de Oñaz-en beste anai bati (anaiak, nahiz eta abizen desberdinak izan!) lur sailak eman zizkion hiribilduaren barruan, eta honek Loiola etxea sortu zuen.

Soraluze XV mendean (Javier Elorza 2018)

Lehengo hedapena: XV mendeko egoera

Hedapena

Hiribildua sortu eta hurrengo mendean txikia geratu zen. Handitzeko, bi motako hedapen izan zituen, harresien ingurukoakan eta arrabalak.

Kalegoen eta Kalebarren ateetatik kanpo etxeak egin ziren, kaleak luzatuz. Gainera, Kalebarren gainetik Etxaburueta kalea sortu zen.

Eta hiru arrabal sortu ziren. Kalegoenetik Osintxurutz Irusagarreta auzoa sortu zen, izen bereko etxearen inguruan. Ibaiaren bestekaldean bi auzo berri eraiki ziren, Errabal izenekoa bat eta Arane auzoa, Arana etxearen inguruan, gaur eguneko Baltegietan.

Etxeak egurrezkoak izanik, arriskuak sahiesteko sutegiak^[4] hiribildutik kanpo ezartzen ziren. XV mendean sutegia zuten etxeak (Atxuri etxea, Zubiko etxea, Unamuno etxea...) denak Andikokalen zeuden.

Arrazoi berberarengatik, gaixotasunak uxatzeko ospitaleak herritik kanpo jartzen ziren. Soraluze kasuan, Ospitala Errabal kalean zegoen, ibaiaren bestekaldean.

XV mendean zubia eta zubiko atea ez zeuden parean, herrian sartzeko zig-zag modukoa egin behar zen. Baliteke erasoen kontea babesteko izatea.

Ikuspegi orokorra(Florencio Josepf de Lamot 1756)

Florencio Joseph de Lamot: XVIII mendeko erdialdea

XVIII eta XIX mendeko herri lanak

Herri eraikuntza oso trinkoa zen, esparru zabal bakarra elizaren aurrekoa zen. Gerora etxe batzuk bota ziren, plazak egiteko, Labaderogain (XVIII mendea) eta Plaza Barria (XIX mendea).

Hasierako etxeen zabalera 6 kanakoa zen (5 bat metro), baina Udaletxea eta Abadetxea zabalera bikoitza dute. Kasu bakoitzean, XVIII mendean bi etxe bota zituzten eraikin berria egiteko.

XX mendeko bigarren erdia

Bitxikeriak

Erreferentziak

↑ Gaur egun Deba ibaia moduan ezagututa.
↑ Gaur egun Osintxu.
↑ Gutxi gorabehera, kana batek 84 bat zm. zituen.
↑ Forjak.

[1] Gaur egun Deba ibaia moduan ezagututa.

[2] Gaur egun Osintxu.

[3] Gutxi gorabehera, kana batek 84 bat zm. zituen.

[4] Forjak.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{Osatu barik}}
-==1.343 urte aurrekoak==
+==1.343 urte aurrekoak: eszenategia==
 Gainontzeko herri eta hiriek moduan, Soraluze sortzerakoan bertako inguru naturala zein ordurako gizakiak egindakoak erabakigarri izan ziren: ibai eta errekak, bideak, existitzen ziren eraikinak...
@@ 19. lerroa: / 19. lerroa: @@
 ===Eraikinak===
-Hiri-gutunak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak aipatzen ditu. Beraz, bi inguru horietan etxeak bazirela ondoriozta daiteke.
+.343 urteko hiri-gutunak Soraluze eta Herlaibiako eremuko biztanleak aipatzen ditu. Beraz, bi inguru horietan etxeak bazirela ondoriozta daiteke. Dena dela, Herlaibiakoak sakabanatuago egongo ziren SOraluzekoak baino, ''eremua'' berbak adierazten duenez.
-Horietaz gain baziren bi eraikin garrantzitsuak, mapan agertzen direnak: [[Santa Maria la Real eliza (eu)|Soraluzeko monastegia]] (1.267 urtean aipatzen dena, gaur eguneko parrokia dagoen tokian zegoen) eta [[Arregia jauregia (eu)|Arregitorrea]] (Erdiaroko eraikina oraindik, Andrés Ibáñez de Irurek XVI mendean jauregia bihurtu zuen).
+Horietaz gain baziren hiru eraikin garrantzitsu. Alde batetik, [[Arregia jauregia (eu)|Arregia dorrea]] eta Atxuri etxea, biak ala biak errege bidearen ondoan herriko bi ertzetan. Eta [[Santa Maria la Real eliza (eu)|Soraluzeko monastegia]], 1.267 urtean aipatzen dena, gaur eguneko parrokia dagoen tokian zegoela.
-==1.343 urteko hiribildua==
+==Sorrera: 1.343 urteko hiribildua==
 ===Hiri gutuna===
-.343 urtean, Algecirasen setioan zela, Gaztelako Alfonso XIk Placencia sortzeko hiri gutuna eman zuen.
+.343 urtean, Algecirasen setioan zela, Gaztelako Alfonso XIk Placencia sortzeko hiri gutuna eman zuen. GUvantesek jasotzen duenez:
+::''Hiribildu hau Gaztelako errege Alonso XI jaunaren aginduz 1337an sortu zen, Soralucen bizi ziren Markinako gizonek, garai hartan bailarako izena, eta Herlaibia-ko tokian bizi zirenek herri hau sortzeko, Placencia izendatuz, eta hesitzeko eta eliza bertan egiteko: Logroñoko forua eman zien biztanleei, eta herriari behar zituen mugak. Eta hau dena Algeciraseko errealean 1281 aroan, 1343 urteko urriak 15ean emandako probilegioz, Gipuzkoan merino nagusia Beltran Velez de Guevara zela, probintziako jendeez errege zerbitzuan zela aipatutako plazaren setioan.''
 ===Kaleak===
-Hiribilduak bi kale besterik ez zituen, bata luzea, hegoaldetik iparralderutz, eta laburra bestea, ekialdetik mendebaldera. Bi kale hauek hiribilduaren erdian gurutzatzatzen ziren, etxe multzoa lau bloketan banatzen.
+Hiribildu sortu berriak bi kale besterik ez zituen, bata luzea, hegoaldetik iparralderutz, eta laburra bestea, ekialdetik mendebaldera. Bi kale hauek hiribilduaren erdian gurutzatzatzen ziren, etxe multzoa lau bloketan banatzen.
 Kale luzeak bi izen zituen, [[Kalegoen (eu)|Kalegoen]] eta [[Kalebarren (eu)|Kalebarren]]. Kale laburraren goiko zatia gaur eguneko [[Udaletxeko aldapa (eu)|Udaletxeko aldapari]] zegokion, eta behekoa [[Abadetxea (eu)|Abadetxe]] ondoko aldapari, ibaira jeisten dena.
-Orduko eliza, Soraluzeko monastegia alegia, lauki honetatik kanpo geratzen zen. Aurrean espazio pibliko zabala zuen, oso aldapatsua.
+Orduko eliza, Soraluzeko monastegia alegia, lauki honetatik kanpo geratzen zen. Aurrean espazio publiko zabal bakarra zegoen, oso aldapatsua.
 ===Ateak===
-Hiru ate zeuden: Kalegoenekoa ([[Ormaetxea jauregia (eu)|Ormaetxea]] jauregiaren parean), Kalebarrenekoa (Kalebarren 7/9 zenbakien artean) eta eta zubikoa, ibaiaren gainean.
+Lau ate zeuden, baina hiru bakarrik aipatzen dira agiri zaharretan: Kalegoenekoa ([[Ormaetxea jauregia (eu)|Ormaetxea]] jauregiaren parean), Kalebarrenekoa (Kalebarren 7/9 zenbakien artean) eta Zubiko atea, ibaiaren gainean.
 ===Etxeak===
-Garaiko ordenantzak agintepzen zutenez, etxeak estuak eta luzeak ziren. Zabalera arautua 6 kanakoa zen<ref>Gutxi gorabehera, kana batek 84 bat zm. zituen.</ref>; hau da, bost bat metrotakoa. Beheko eta lehen solairua zituzten, eta ganbara. Alboko hormak harrizkoak ziren, eta etxaurreko beheko aldea ere harrizkoa, bertan atea eta lehio bat izaten zutela.
+Garaiko ordenantzak agintzen zutenez, etxeak estuak eta luzeak ziren. Zabalera arautua 6 kanakoa zen<ref>Gutxi gorabehera, kana batek 84 bat zm. zituen.</ref>; hau da, bost bat metrotakoa. Beheko eta lehen solairua zituzten, eta ganbara. Alboko hormak harrizkoak ziren, eta etxaurreko beheko aldea ere harrizkoa, bertan atea eta lehio bat izaten zutela.
 Alfontso XI erregeak Juan Pérez de Loyola eta Gil López de Oñaz-en beste anai bati (anaiak, nahiz eta abizen desberdinak izan!) lur sailak eman zizkion hiribilduaren barruan, eta honek [[Loiola etxea (eu)|Loiola etxea]] sortu zuen.
@@ 45. lerroa: / 46. lerroa: @@
 [[Fitxategi: Soraluze-Plazentzia_XV_mendean_(Javier_Elorza_2018).jpg | thumb | right | 400px | Soraluze XV mendean (Javier Elorza 2018)]]
-==XV mendeko egoera==
+==Lehengo hedapena: XV mendeko egoera==
-Soraluze sortu zeneko 675. urteurrena ospatzeko, Soraluzeko Udalak Javier Elorzak landutako [[Soraluze XV mendean (eu)|Soraluze-Plazentzia XV mendean]] mapa argiraratu zuen.
 ===Hedapena===
-Hiribildua sortu eta aurki txikia geratu zen.
+Hiribildua sortu eta hurrengo mendean txikia geratu zen. Handitzeko, bi motako hedapen izan zituen, harresien ingurukoakan eta arrabalak.
-Handitzeko, bi motako hedapen izan zituen, harresien ingurukoakan eta arrabalak.
 Kalegoen eta Kalebarren ateetatik kanpo etxeak egin ziren, kaleak luzatuz. Gainera, Kalebarren gainetik [[Etxaburueta kalea (eu)|Etxaburueta]] kalea sortu zen.
@@ 57. lerroa: / 54. lerroa: @@
 Eta hiru arrabal sortu ziren. Kalegoenetik Osintxurutz Irusagarreta auzoa sortu zen, izen bereko etxearen inguruan. Ibaiaren bestekaldean bi auzo berri eraiki ziren, Errabal izenekoa bat eta Arane auzoa, Arana etxearen inguruan, gaur eguneko Baltegietan.
+Etxeak egurrezkoak izanik, arriskuak sahiesteko sutegiak<ref>Forjak.</ref> hiribildutik kanpo ezartzen ziren. XV mendean sutegia zuten etxeak (Atxuri etxea, Zubiko etxea, Unamuno etxea...) denak [[Andikokale (eu)|Andikokalen]] zeuden.
-==XVI mendea==
+Arrazoi berberarengatik, gaixotasunak uxatzeko ospitaleak herritik kanpo jartzen ziren. Soraluze kasuan, Ospitala Errabal kalean zegoen, ibaiaren bestekaldean.
+XV mendean zubia eta zubiko atea ez zeuden parean, herrian sartzeko zig-zag modukoa egin behar zen. Baliteke erasoen kontea babesteko izatea.
+[[Fitxategi: Soraluze._Ikuspegi_orokorra_(Florencio_Josepf_de_Lamot_1756).jpg | thumb | center | 800px | Ikuspegi orokorra(Florencio Josepf de Lamot 1756)]]
+==Florencio Joseph de Lamot: XVIII mendeko erdialdea==
 ==XVIII eta XIX mendeko herri lanak==
+Herri eraikuntza oso trinkoa zen, esparru zabal bakarra elizaren aurrekoa zen. Gerora etxe batzuk bota ziren, plazak egiteko, [[Labaderogain (eu)|Labaderogain]] (XVIII mendea) eta [[Plaza Barria (eu)|Plaza Barria]] (XIX mendea).
+Hasierako etxeen zabalera 6 kanakoa zen (5 bat metro), baina Udaletxea eta Abadetxea zabalera bikoitza dute. Kasu bakoitzean, XVIII mendean bi etxe bota zituzten eraikin berria egiteko.
@@ 70. lerroa: / 77. lerroa: @@
 ==Bitxikeriak==
-Herri eraikuntza oso trinkoa zen, esparru zabal bakarra elizaren aurrekoa zen. Gerora etxe batzuk bota ziren, plazak egiteko, [[Labaderogain (eu)|Labaderogain]] (XVIII mendea) eta [[Plaza Barria (eu)|Plaza Barria]] (XIX mendea).
-Hasierako etxeen zabalera 6 kanakoa zen (5 bat metro), baina Udaletxea eta Abadetxea zabalera bikoitza dute. Kasu bakoitzean, XVIII mendean bi etxe bota zituzten eraikin berria egiteko.
-XV mendean zubia eta zubiko atea ez zeuden parean, herrian sartzeko zig-zag modukoa egin behar zen. Baliteke erasoen kontea babesteko izatea.
-Etxeak egurrezkoak izanik, arriskuak sahiesteko sutegiak<ref>Forjak.</ref> hiribildutik kanpo ezartzen ziren. XV mendean sutegia zuten etxeak (Atxuri etxea, Zubiko etxea, Unamuno etxea...) denak Andikokalen zeuden.
-Arrazoi berberarengatik, gaixotasunak uxatzeko ospitaleak herritik kanpo jartzen ziren. Soraluze kasuan, Ospitala Errabal kalean zegoen, ibaiaren bestekaldean.
-Etxeek bazuten ortuak harresietatik kanpo. Baina behar bezelako lur faltan, Andikokalekoek (Errabal, Arana... auzokoek) Soraluze aldean zituzten beren ortuak. Ospitala salbuespena zen, bere ortua alboan zuen eta.
 ==Erreferentziak==