«Atxuri kalea (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 17:29, 10 maiatza 2021 data duena

Kokapena

Atxuri kalea Deba ibaiaren ezkerraldean dago. Bi zatitan antolatuta dago.

Zaharrena Errabal kalean hasten da, eta hegoaldera egiten du Erlei errekaraino, Herlaibiraino hain zuzen; eskuman Atxuri parkea dago eta aurrerago Errekalde kalea dago.

XX mende bukaeran, zaharren egoitza berria eraiki zutenean, bertaraino eraman zuten kalea, Erlai errekaren paraleloan, gora.

Lehen zatia 123 metro luze da, eta bigarrena 190 metro. Zabalera, berriz, 6 eta 8 metro artekoa du.

Mapa kargatzen...

Atxuriko etxeak erreka aldetik (Mikel Valero 2019)

Argazkiak

(handitzeko, sakatu gainean)

Tinterokoa etxea
Tinterokoa etxea berreraikitzen
Atxurikoa etxea
(Pilar Rivera 1957)
Atxurikoa etxea
(Google 2013)
Errukia serorategia izandakoa
(Google 2013)
10 zenbakia
(Soraluzeko Udala 2017)
Atxuri parkea
(Google 2013)
Ospittal zaharra
(Indalecio Ojanguren)
Ospittal zaharra
(Indalecio Ojanguren)
Ospittalaren terraza
Zahar-egoitza berria
(Soraluzeko Udala 2017)
Tinterokoa etxea
(Kontrargi 2018)
Tinterokoa etxea Deba ibaitik
(Kontrargi 2018)
Atxuriko parkea eta igogailua
(Kontrargi 2018)

Historia

1343. urtean Alonso Jauna Erregeak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak biltzeko agindu zuen, eta harresiak eraikitzeko. Hiribilduak errekaren eskumaldean egin zen (orduko Soraluze), eta Herlaibia kanpoan geratu zen.

Herlaibia, izenak adierazten duenez, Erlai erreka pasatzeko ibi ingurua zen; hau da, gaur eguneko Atxuri eta Errekalde kaleen zati bat.

Nahiz eta Placencia de Soraluze hiribildua sortu, Herlaibiako biztanle gehienek ez zuten etxeetatik alde egingo Soraluzera pasatzeko. Beraz, XIV mendetik aurrera Atxuri kale inguruan jendea bizi izan da. Gordetzen diren hiru etxe zaharrenak Beiztegi-egotza, Sagastizabalgoa eta hurrengoa (9 zenbakia) dira. Beiztegi-egotza etxeak egundoko haitza dauka errepidearen bestealdean, eta horregatik Atxurikoa ere esaten zitzaion. Azkenean etxeak kaleari eman zion izena.

Errekaren bestekaldera pasatzeko harpasuak zeuden. Oraindik ikus daitezke, Maspeko zubia^[1] baino hirurogei bat metro gorago.

Gerora, Soraluze handitzerakoan, harresiak txiki geratu ziren eta ibaiaren bestekaldera pasa zen, Errabala sortuz. Errabala hegoaldera hazi zen, eta errepidea jarraitzen Herlaibiraino heldu zen; kalea bitan banatu zen: Errabal eta Atxuri.

1615. urteko agiri baten arabera, orduan herriko ateak bertan zeuden, Andres de Morgari bi erreal ordaindu ziotelako Atxuriko ateetako errege bidea garbitzeagatik^[2].

Atxuriko etxe ia guztiak errepide eta erreka artean eraiki ziren, mendi aldetik arroka zelako.

Salbuespen nabarmenena herriko Babes-Etxe zaharra edo Asilo-Hospital izan zen. Herriak bi ospital izan zituen aurretik (Errabalekoa eta Errekaldekoa), baina XIX mende bukaeran berria sortzeko ahaleginak hasi ziren. Azkenean, Isidoro Iturriaga indianoak eta, batez ere, Mikaela Maiztegi andereak emandako diruaz Mendizabal etxean zabaldu zuten (gaur egun Atxuri parkea dagoen tokian).

1970 hamarkadan, Ospittalaren egoera kaxkarrak herria bultzatu zuen Zahar-egoitza berria eraikitzeko (1972-1978). Bertara heltzeko Atxuri kalea luzatu zuten, garai bateko Erlei bidea egokituz.

Erleiko bide zaharra
Erleiko bide zaharra
Erleiko bide zaharra

Ospittal zaharra eraitsi egin zen, eta bertan Atxuri parkea sortu (inoiz Gaudi parkea esan zaio, apurtutako azulejuak erabili zutelako). Eta Zaharren egoitzakoen irisgarritasuna errazteko bi igogailu jarri dute Atxuritik gora bi jauzitan igotzeko, azkena 2.017 urtean hain zuzen.

Etxe eta atariak. Zenbaki bakoitiak

Arestian komentatu denez, Atxuri kaleko etxe gehienek multzo honetakoak dira, errepide eta errekaren artekoak:

1 zenbakia. Etxe berria da, porlanezkoa. Zaharrari Mariñelanekoa esaten zitzaion.
3 zenbakia. Etxe berria da, porlanezkoa.
5 zenbakia. Harrizko etxea, hurrengo biekin Atxuri kaleko zaharrenetakoa. XV-XVI mendeko jitea du (alde batean arkudun atea, eta alboan lehioa). Beiztegi-egotza esaten zitzaion, eta Atxurikoa ere. Errepidearen bestealdean arroka edo haitza bistan dauka, eta hortik etorriko zaio izena etxeari (eta kaleari, bidebatez).
7 zenbakia. Harrizko etxea, Sagastizabalgoa moduan ezagutua.
9 zenbakia. Hau ere harrizkoa, Atxuri kaleko zaharrenetakoa. Aurreko bien antzera, XV-XVI mendeko jitea duena. Ramiro Larrañagaren arabera^[3] etxe hau Jeronimo de Irure jaunarena zen, eta hiltzerakoan serorategia bertan egiteko agindu zuen, Errukia izenarekin. 1.531 urtean zabaldu zuten, eta serorak 1.584 arte egon ziren bertan; orduan Ormaetxeara pasa ziren.
11 zenbakia. Maspeko zubia egin zenean etxe honen azpitik eman zioten kalerako sarrera.
Maspeko zubia. Santa Ana zubia ere esaten diote, eta batzuk Errekaldeko zubia^[4].
13 zenbakia.
15 zenbakia. Azpian linterneria egon zen.
17 zenbakia. Tinterokoa edota Aguadonekoa. Behe solairuan janari denda egon zen.
19 zenbakia. Etxe berria da, porlanezkoa. Zaharrari Hauspokoa esaten zitzaion.

Etxe eta atariak. Zenbaki bikoitiak

Kaleko alde honek ez du etxe askorik, kaleko hasieran batzuk eta gainontzekoak Zahar Egoitza berrirako bidean:

2 zenbakia. Espillanekoa, agian Espilla baserriarena izandakoa.
4 zenbakia. Ertzillanekoa, bertan Ertzilla familia bizi zelako.
8 zenbakia. Garai batean Mendizabal etxea zegoen bertan, gero Ospittala edo Zahar-egoitza zaharra. Gaur egun parkea da.
10 zenbakia. Etxe berria, Zahar-egoitza berrirako bidean.
12 zenbakia. Etxe berria, Zahar-egoitza berrirako bidean.
6 zenbakia. Zahar-egoitza berria (aurrekoaren zenbakia gorde du).

Etorkizuna

2016 urtean Hiri Antolamenduko Plan Orokorra (Plan General de Ordenación Urbana) onartu zen.

Bertan planifikatutakoa gauzatzen bada, irisgarritasuna hobetzeko oinezkoentzako zein ibilgailuentzako pasabide berria eraikiko da; 17 eta 19 zenbakien artetik bat egingo du Atxuri kalearekin.

Behin zubi berria martxan, gaur eguneko Maspeko zubia eraitsiko dute.

Erreferentziak

↑ Santa Anako zubia.
↑ "...por el limpiar el camino real de las puertas de Achuri" (Soraluzeko Udal Artxibategia. Eskritura Publikoen Errejistroa 1615).
↑ Soraluze. Monografía histórica. 146 orrialdea. Ramiro Larrañaga (1993).
↑ Berez Atxuriko zubia behar zuen, Errekalde kalea harantzago dago eta.

[1] Santa Anako zubia.

[2] "...por el limpiar el camino real de las puertas de Achuri" (Soraluzeko Udal Artxibategia. Eskritura Publikoen Errejistroa 1615).

[3] Soraluze. Monografía histórica. 146 orrialdea. Ramiro Larrañaga (1993).

[4] Berez Atxuriko zubia behar zuen, Errekalde kalea harantzago dago eta.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-{{Osatu barik}}
+==Kokapena==
+Atxuri kalea [[Deba ibaia (eu)|Deba]] ibaiaren ezkerraldean dago. Bi zatitan antolatuta dago.
-==Kokapena==
+Zaharrena [[Errabal kalea (eu)|Errabal]] kalean hasten da, eta hegoaldera egiten du [[Erlei erreka (eu)|Erlei]] errekaraino, Herlaibiraino hain zuzen; eskuman [[Atxuri parkea (eu)|Atxuri]] parkea dago eta aurrerago [[Errekalde kalea (eu)|Errekalde]] kalea dago.
-Atxuri kalea Deba errekako ezkerreko aldean dago.
-Bi zatitan antolatuta dago. Aurrena Errebal kalean hasten da, eta hegoaldera egiten du Erlai errekaraino, Herlaibiraino hain zuzen; aurrerago Errekalde kalea dago. Herlaibian eskubira jotzen du, Erlai errekaren paraleloan, Zahar-Egoitzaraino.
+XX mende bukaeran, [[Zaharren egoitza (eu)|zaharren egoitza]] berria eraiki zutenean, bertaraino eraman zuten kalea, [[Erlaegi erreka (eu)|Erlai]] errekaren paraleloan, gora.
 Lehen zatia 123 metro luze da, eta bigarrena 190 metro. Zabalera, berriz, 6 eta 8 metro artekoa du.
@@ 21. lerroa: / 21. lerroa: @@
 ''(handitzeko, sakatu gainean)''
 <gallery>
+_Atxuri_kalea._Lehen.jpg                                      | ''Tinterokoa'' etxea
+_Atxuri_ibaitik._Lehen.jpg                                    | ''Tinterokoa'' etxea berreraikitzen
+   Atxuri_kalea._Atariak_(Pilar_Rivera_1997).jpg                   | ''Atxurikoa'' etxea <br> (Pilar Rivera 1957)
+   Atxuri_kalea._Atxurikoa_etxea_(Google_2013).jpg                 | ''Atxurikoa'' etxea <br> (Google 2013)
+   Atxuri_kalea._9._zenbakia_(Google_2013).jpg                     | ''Errukia'' serorategia izandakoa <br> (Google 2013)
+   Atxuri_kalea._10_zenbakia_(Soraluzeko_Udala_2017).jpg           | 10 zenbakia <br> (Soraluzeko Udala 2017)
+   Atxuri_kalea._Parkea_(Google_2013).jpg                          | [[Atxuri parkea (eu)|Atxuri]] parkea <br> (Google 2013)
+   Ospital_zaharra._Ikuspegi_orokorra_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg | Ospittal zaharra <br> ([[Indalecio Ojangurenen argazkiak (eu)|Indalecio Ojanguren]])
+   Ospital_zaharra._Ikuspegi_orokorra_02_(Indalecio_Ojanguren).jpg | Ospittal zaharra <br> ([[Indalecio Ojangurenen argazkiak (eu)|Indalecio Ojanguren]])
+   Atxuri_kalea._Babesetxearen_terraza.jpg                         | Ospittalaren terraza
+   Atxuri_kalea._Zahar_egoitza_berria_(Soraluzeko_Udala_2017).jpg  | Zahar-egoitza berria <br> (Soraluzeko Udala 2017)
+_Atxuri_kalea._Orain_(Kontrargi_2018).jpg                     | ''Tinterokoa'' etxea <br> (Kontrargi 2018)
+_Atxuri_ibaitik._Orain_(Kontrargi_2018).jpg                   | ''Tinterokoa'' etxea Deba ibaitik <br> (Kontrargi 2018)
+_Ospittala._Orain_(Kontrargi_2018).jpg                        | Atxuriko parkea eta igogailua <br> (Kontrargi 2018)
 </gallery>
 ==Historia==
-. urtean Alonso Jauna Erregeak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak biltzeko agindu zuen, eta harresiak eraikitzeko. Hiribilduak errekaren eskumaldean egin zen (orduko Soraluze), eta Herlaibia kanpoan geratu zen.
+. urtean Alonso Jauna Erregeak Soraluze eta [[Herlaibia (eu)|Herlaibiako]] biztanleak biltzeko agindu zuen, eta harresiak eraikitzeko. Hiribilduak errekaren eskumaldean egin zen (orduko Soraluze), eta Herlaibia kanpoan geratu zen.
+Herlaibia, izenak adierazten duenez, [[Erlei erreka (eu)|Erlai]] erreka pasatzeko ibi ingurua zen; hau da, gaur eguneko Atxuri eta [[Errekalde kalea (eu)|Errekalde]] kaleen zati bat.
+Nahiz eta ''Placencia de Soraluze'' hiribildua sortu, Herlaibiako biztanle gehienek ez zuten etxeetatik alde egingo Soraluzera pasatzeko. Beraz, XIV mendetik aurrera Atxuri kale inguruan jendea bizi izan da. Gordetzen diren hiru etxe zaharrenak ''Beiztegi-egotza'', ''Sagastizabalgoa'' eta hurrengoa (9 zenbakia) dira. ''Beiztegi-egotza'' etxeak egundoko haitza dauka errepidearen bestealdean, eta horregatik ''Atxurikoa'' ere esaten zitzaion. Azkenean etxeak kaleari eman zion izena.
+Errekaren bestekaldera pasatzeko [[Errekaldeko harpasuak (eu)|harpasuak]] zeuden. Oraindik ikus daitezke, [[Maspeko zubia (eu)|Maspeko zubia]]<ref>Santa Anako zubia.</ref> baino hirurogei bat metro gorago.
-Herlaibia, izenak adireazten duenez, Erlai erreka pasatzeko ibi ingurua zen; hau da, gaur eguneko Atxuri eta Errrekalde kaleen zati bat.
+Gerora, Soraluze handitzerakoan, harresiak txiki geratu ziren eta ibaiaren bestekaldera pasa zen, Errabala sortuz. Errabala hegoaldera hazi zen, eta errepidea jarraitzen [[Herlaibia (eu)|Herlaibiraino]] heldu zen; kalea bitan banatu zen: [[Errabal kalea (eu)|Errabal]] eta Atxuri.
-Nahiz eta ''Placencia de Soraluze'' hiribildua sortu, Herlaibiako biztanle gehienek ez zuten etxeetatik alde egingo Soraluzera pasatzeko. Beraz, XIV mendetik aurrera Atxuri kale inguruan jendea bizi izan da.
+. urteko agiri baten arabera, orduan herriko ateak bertan zeuden, Andres de Morgari bi erreal ordaindu ziotelako Atxuriko ateetako errege bidea garbitzeagatik<ref>"...por el limpiar el camino real de las puertas de Achuri" (Soraluzeko Udal Artxibategia. Eskritura Publikoen Errejistroa 1615).</ref>.
-Gerora, Soraluze handitzerakoan, harrsiak txiki geratu ziren eta errekaren bestekaldera pasa zen, Errebala sortuz. Errebala hegoaldera hazi zen, eta errepidea jarraitzen Herlaibiraino heldu zen; kalea bitan banatu zen: Errebal eta Atxuri.
+Atxuriko etxe ia guztiak errepide eta erreka artean eraiki ziren, mendi aldetik arroka zelako.
-Atxuriko etxe ia guztiak errepide eta erreka aldean eraiki ziren. Salbuespen nabarmenena herriko Babes-Etxea edo Asilo-Hospital izan zen.
+Salbuespen nabarmenena herriko [[Babesetxea (eu)|Babes-Etxe zaharra]] edo Asilo-Hospital izan zen. Herriak bi ospital izan zituen aurretik ([[Errabaleko ospitalea (eu)|Errabalekoa]] eta [[Errekaldeko ospitalea (eu)|Errekaldekoa]]), baina XIX mende bukaeran berria sortzeko ahaleginak hasi ziren. Azkenean, Isidoro Iturriaga indianoak eta, batez ere, Mikaela Maiztegi andereak emandako diruaz Mendizabal etxean zabaldu zuten (gaur egun [[Atxuri parkea (eu)|Atxuri parkea]] dagoen tokian).
-''(beren historia sartu hemen, gorako mugimendua, parkea eta bideko etxeak, igogailuak)''
+hamarkadan, [[Babesetxea (eu)|Ospittalaren]] egoera kaxkarrak herria bultzatu zuen [[Zaharren egoitza (eu)|Zahar-egoitza]] berria eraikitzeko (1972-1978). Bertara heltzeko Atxuri kalea luzatu zuten, garai bateko Erlei bidea egokituz.
+<gallery mode="packed-hover" heights="150">
+   Atxuri_kalea._Erleiko_bidea_01.jpg | Erleiko bide zaharra
+   Atxuri_kalea._Erleiko_bidea_02.jpg | Erleiko bide zaharra
+   Atxuri_kalea._Erleiko_bidea_03.jpg | Erleiko bide zaharra
+</gallery>
+Ospittal zaharra eraitsi egin zen, eta bertan [[Atxuri parkea (eu)|Atxuri parkea]] sortu (inoiz ''Gaudi parkea'' esan zaio, apurtutako azulejuak erabili zutelako). Eta [[Zaharren egoitza (eu)|Zaharren egoitzakoen]] irisgarritasuna errazteko bi igogailu jarri dute Atxuritik gora bi jauzitan igotzeko, azkena 2.017 urtean hain zuzen.
 ==Etxe eta atariak. Zenbaki bakoitiak==
 Arestian komentatu denez, Atxuri kaleko etxe gehienek multzo honetakoak dira, errepide eta errekaren artekoak:
-* '''1 zenbakia'''. ''Mariñelanekoa''
+* '''1 zenbakia'''. Etxe berria da, porlanezkoa. Zaharrari ''Mariñelanekoa'' esaten zitzaion.
-* '''3 zenbakia'''.
+* '''3 zenbakia'''. Etxe berria da, porlanezkoa.
-* '''5 zenbakia'''. ''Atxurikoa'' edota ''Beiztegi-egotza''.
+* '''5 zenbakia'''. Harrizko etxea, hurrengo biekin Atxuri kaleko zaharrenetakoa. XV-XVI mendeko jitea du (alde batean arkudun atea, eta alboan lehioa). ''Beiztegi-egotza'' esaten zitzaion, eta ''Atxurikoa'' ere. Errepidearen bestealdean arroka edo haitza bistan dauka, eta hortik etorriko zaio izena etxeari (eta kaleari, bidebatez).
-* '''7 zenbakia'''. ''Sagastizabalgoa''.
+* '''7 zenbakia'''. Harrizko etxea, ''Sagastizabalgoa'' moduan ezagutua.
-* '''9 zenbakia'''.
+* '''9 zenbakia'''. Hau ere harrizkoa, Atxuri kaleko zaharrenetakoa. Aurreko bien antzera, XV-XVI mendeko jitea duena. Ramiro Larrañagaren arabera<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu)| Soraluze. Monografía histórica]]. 146 orrialdea. Ramiro Larrañaga (1993).</ref> etxe hau Jeronimo de Irure jaunarena zen, eta hiltzerakoan serorategia bertan egiteko agindu zuen, [[Errukia serorategia (eu)|''Errukia'']] izenarekin. 1.531 urtean zabaldu zuten, eta serorak 1.584 arte egon ziren bertan; orduan [[Ormaetxea jauregia (eu)|Ormaetxeara]] pasa ziren.
-* '''11 zenbakia'''.
+* '''11 zenbakia'''. Maspeko zubia egin zenean etxe honen azpitik eman zioten kalerako sarrera.
-* Errekaldeko zubia. Gezurra, Atxurikoa beharko zuen.
+* [[Maspeko zubia (eu)|Maspeko zubia]]. Santa Ana zubia ere esaten diote, eta batzuk Errekaldeko zubia<ref>Berez Atxuriko zubia behar zuen, Errekalde kalea harantzago dago eta.</ref>.
 * '''13 zenbakia'''.
-* '''15 zenbakia'''.
+* '''15 zenbakia'''. Azpian linterneria egon zen.
-* '''17 zenbakia'''. ''Tinterokoa'' edota ''Aguadonekoa''.
+* '''17 zenbakia'''. ''Tinterokoa'' edota ''Aguadonekoa''. Behe solairuan janari denda egon zen.
-* '''19 zenbakia'''. ''Hauspokoa''
+* '''19 zenbakia'''. Etxe berria da, porlanezkoa. Zaharrari ''Hauspokoa'' esaten zitzaion.
 ==Etxe eta atariak. Zenbaki bikoitiak==
-Etxe hauek kaleko hasieran daude bakarrik:
+Kaleko alde honek ez du etxe askorik, kaleko hasieran batzuk eta gainontzekoak Zahar Egoitza berrirako bidean:
 * '''2 zenbakia'''. ''Espillanekoa'', agian [[Espilla baserria (eu)|Espilla baserriarena]] izandakoa.
 * '''4 zenbakia'''. ''Ertzillanekoa'', bertan Ertzilla familia bizi zelako.
-* '''6 zenbakia'''. Erresidentzia zaharra (berriak zenbaki berbera)
+* '''8 zenbakia'''. Garai batean ''Mendizabal'' etxea zegoen bertan, gero Ospittala edo Zahar-egoitza zaharra. Gaur egun parkea da.
-* '''8 zenbakia'''. Parkea gaur egun
+* '''10 zenbakia'''. Etxe berria, Zahar-egoitza berrirako bidean.
-* '''10 zenbakia'''. Berria
+* '''12 zenbakia'''. Etxe berria, Zahar-egoitza berrirako bidean.
-* '''12 zenbakia'''. Berria
+* '''6 zenbakia'''. Zahar-egoitza berria (aurrekoaren zenbakia gorde du).
 ==Etorkizuna==
-urtean Hiri Antolamenduko Plan Orokorra (Plan General de Ordenación Urbana) onartu zen.
+urtean ''Hiri Antolamenduko Plan Orokorra'' (Plan General de Ordenación Urbana) onartu zen.
-Bertan planifikatutakoa gauzatzen bada, irisgarritasuna hobetzeko oinontzeko zein ibilgailuentzako zubi berria eraikiko da; 17 eta 19 zenbakien artetik bat egingo du Atxuri kalearekin.
+Bertan planifikatutakoa gauzatzen bada, irisgarritasuna hobetzeko oinezkoentzako zein ibilgailuentzako [[Errekaldeko pasabidea (eu)|pasabide berria]] eraikiko da; 17 eta 19 zenbakien artetik bat egingo du Atxuri kalearekin.
-Behin zubi berria martxan, gaur eguneko Santa Ana zubia eraitsiko dute.
+Behin zubi berria martxan, gaur eguneko [[Maspeko zubia (eu)|Maspeko zubia]] eraitsiko dute.