«Osasuna (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 19:13, 28 apirila 2022 data duena

Izurriteak

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

Joan diren mendeetan hainbat izurritek kolpatu dute herria, eri eta hildakoak eraginez eta herriaren betiko bizitza irauliz. Garrantzitsuenak honako hauek dira:

Urteak (orokorra)	Urtea (Soraluze)	Izurria	Hildakoak	Azalpenak
1347-1351	1348	Izurri bubonikoa	%40-%60	"Izurri beltza"
1597-1601	1598	Izurri bubonikoa	%5-%10	Gehiago jakiteko
	1700			Gosea herrian
	1765	Nafarreria	%10	Gehiago jakiteko
	1785	Nafarreria		Soraluzetarra Bergaran txertatua
1788-1791	1788	Nafarreria		Gehiago jakiteko
	1856	Asiako gaitza	Ez asko
	1897	Difteria?		Babesetxeko erabiltzaileak asko hazi ziren.
1918-1919	1918	Gripea	36	Gehiago jakiteko
2019-202x	2020	COVID-19	?	Gehiago jakiteko

Udal osasun arauak

Sasoi hartan izurriteak ez ziren gauza berria; herriek bazuten haien berri, eta ahal zen moduan saiatzen ziren aurre hartzen.

1526ko ordenantzak

1526. urtetik aurrera indarrean zegoen ‘’Ordenantza Koadernoan’’ halaxe agertzen da:

LXIIII atala.- Izurriteaz libratzeko Jaungoikoaren laguntzaz

Honetaz gain, eta zornaren izurriteaz itsaskorra, oso arriskutsua, ikaragarria eta jende asko hiltzen duenez, eta aintzinean izurriaz kutsatutako herrietatik alde egindako gizonei itsatsita inoiz herri honetara etorri den eta asko hil direnez, eta herrialdean kalte eta lan handiak ekarri dituenez, izurrite denboran inoiz berriro etor eta gerta daiteke. Nahiz eta honen konponbide osoa Jaungoikoaren eskutan dagoen., gizakiak, laguntzeko, bere laguntzarekin gorde behar dute, ahal duten konponbide onenak erabiliz eta, beraz, jaungoikoaren laguntzaz konponbideren bat jartzeko, zera agintzen dugu: izurrite garaietan hemengo alkate eta sindiko-prokuradorea gizon azkarrak izatea, eta izurritea zein lekutan dabilen jakin dezatela…

1599ko neurriak

1598.eko izurriaren ondorioz, hurrengo urtean Soraluzeko kontzejuak hiribilduaren garbiketari buruzko hanbat neurri hartu zituen^[1]. Besteak beste, kale, auzobide eta errepideak sastrakaz garbi egoteko agindu zuen; herriko kale eta kantoietara, ezta bideetara ere, inor ez ausartzeko zaborra botatzen, izan lastoak, iratzeak, gaztaina morkotsak edo beste ezer eta, ez egunez ez gauez, inork ez botatzeko leihoetatik inolako zikinkeriarik, ezta eskuetako urik, izan galdaraz edo suilaz.

Eritegia (V. Zabala 1925)

Osasun zerbitzuak

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

XX mende artean bi motako osasun zerbitzuak izaten ziren. Alde batetik, ez arautuak: petrikiloak, matronak, ukenduak egiten zituztenak... Eta gero "ofizialak"; hau da, ikasitakoak: medikuak, zirujauak eta botikarioak.

Azken hauek hiritarragoak ziren, garestiagoak, eta legea zuten alde konkurrentzia ez ofizialaren kontra aritzeko. Udalak mediku eta zirujaua kontratatzen eta ordaintzen zuen, eta Erret Lantegiak beste zati bat ordaitzen zion.

XX mendean aldakera handiak izan ziren. Alde batetik, 1905 eta 1934 artean 7 mutua sortu ziren, batzuk patroiek sortuak eta beste batzuk sindikatu edo partidu politikoek. Bestetik, 1918.eko gripe izurritea pasa eta gero 1918/10/31an Udalak osasun zerbitzua sortu zuen bi mediku titularrekin (urteko 1.500 pezeta ordainduta) eta praktikantea (urteko 1.000 pezeta).

Honetaz gain, babesetxea sortu zenean bertan eritegia era ospitalea zabaldu zuten moja mertzedariek.

Azkenik, 1975 urtean Gizarte Segurantzak herriko kontsultategia zabaldu zuen babesetxe zaharran, itxitako ikastetxearen ikasgeletan.

Handik 10 urtetara (1985) Plaza Zaharreko anbulatorio edo Osasun Zentro berria zabaldu zuten, hiltegi zaharraren orubean.

Ospitaleak

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

Ertaroan eta Aro Modernoan ospitaleak pobreak aterpetzeko sortu ziren, bai herrikoak zein kanpoko eskale edota erromesak. Kutsaduren beldurrez, gaixoak oso gutxitan hartzen zituen. Esateko, legendunak Elgoibarrera bidaltzen zituzten, eta izurriteak zirenean gaixoak beren etxeetan gordetzen ziren, edo inguruko ermitetan biltzen ziren.

XIX eta XX mendean umezurtzak eta nagusiak jasotzeko tokiak bilakatu ziren, eta azken urteetan zaharren egoitzak bihurtu dira.

Urteak	Izena	Helbidea	Azalpenak
1517-1701	Hirutasun Santua	Errabal, 17	Gehiago jakiteko
1531-1701	Errukia	Atxuri, 5	Gehiago jakiteko
1701-1759	Maala/ Errukia/ Hirutasun Santua	Errekalde, 1	Gehiago jakiteko
1759-1896			Urte hauetan ez zen ospitalik herrian
1896-1978	Ama Mesedetako Babesetxea	Atxuri, 8	Gehiago jakiteko
1978-	Zaharren egoitza	Atxuri, 6	Gehiago jakiteko

Mesedetakoa Andra Mari zaharren egoitza (Google 2013)

Erreferentziak

↑ AHPO, I-3759, 353 o. 1599. urtea

[1] AHPO, I-3759, 353 o. 1599. urtea

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-{{Argitaratzen}}
 ==Izurriteak==
 ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Izurriteak (eu) | ''hemen'']].</small>
@@ 11. lerroa: / 10. lerroa: @@
 !  style="background:Orange" | Azalpenak
 |-
-| style="text-align:left" | 1347-1351 || 1348 || Izurri bubonikoa || %40-%60 ||
+| style="text-align:left" | 1347-1351 || 1348 || Izurri bubonikoa || %40-%60 || "Izurri beltza"
 |-
-| style="text-align:left" | 1597-1601 || 1598 || Izurri bubonikoa ||  %5-%10 || [[1598ko izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
+| style="text-align:left" | 1597-1601 || 1598 || Izurri bubonikoa ||  %5-%10 || [[1598.eko izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
 |-
 | style="text-align:left" |           || 1700 ||                  ||         || Gosea herrian
 |-
-| style="text-align:left" |           || 1755 ||                  ||         ||
+| style="text-align:left" |           || 1765 || Nafarreria       ||     %10 || [[1765.eko izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
+|-
+| style="text-align:left" |           || 1785 || Nafarreria       ||         || Soraluzetarra Bergaran txertatua
+|-
+| style="text-align:left" | 1788-1791 || 1788 || Nafarreria       ||         || [[1788.eko izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
 |-
 | style="text-align:left" |           || 1856 || Asiako gaitza    || Ez asko ||
 |-
-| style="text-align:left" |           || 1897 ||                  ||         || Babesetxeko erabiltzaileak asko hazi ziren.
+| style="text-align:left" |           || 1897 || Difteria?        ||         || Babesetxeko erabiltzaileak asko hazi ziren.
 |-
-| style="text-align:left" | 1918-1919 || 1918 || Gripea           || 36      || [[1918ko gripe izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
+| style="text-align:left" | 1918-1919 || 1918 || Gripea           || 36      || [[1918.eko gripe izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
+|-
+| style="text-align:left" | 2019-202x || 2020 || COVID-19         ||  ?      || [[COVID-19 pandemia (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
 |}
 ==Udal osasun arauak==
@@ 30. lerroa: / 36. lerroa: @@
 ===1526ko ordenantzak===
-urtetik aurrera indarrean zegoen [[Cuaderno de ordenanzas 1526 (eu) | ‘’Ordenantza Koadernoan’’]] halaxe agertzen da:
+. urtetik aurrera indarrean zegoen [[Cuaderno de ordenanzas 1526 (eu) | ‘’Ordenantza Koadernoan’’]] halaxe agertzen da:
 ::LXIIII atala.- Izurriteaz libratzeko Jaungoikoaren laguntzaz
 ::Honetaz gain, eta zornaren izurriteaz itsaskorra, oso arriskutsua, ikaragarria eta jende asko hiltzen duenez, eta aintzinean izurriaz kutsatutako herrietatik alde egindako gizonei itsatsita inoiz herri honetara etorri den eta asko hil direnez, eta herrialdean kalte eta lan handiak ekarri dituenez, izurrite denboran inoiz berriro etor eta gerta daiteke. Nahiz eta honen konponbide osoa Jaungoikoaren eskutan dagoen., gizakiak, laguntzeko, bere laguntzarekin gorde behar dute, ahal duten konponbide onenak erabiliz eta, beraz, jaungoikoaren laguntzaz konponbideren bat jartzeko, zera agintzen dugu: izurrite garaietan hemengo alkate eta sindiko-prokuradorea gizon azkarrak izatea, eta izurritea zein lekutan dabilen jakin dezatela…
 ===1599ko neurriak===
-ko izurriaren ondorioz, hurrengo urtean Soraluzeko kontzejuak hiribilduaren garbiketari buruzko hanbat neurri hartu zituen<ref>AHPO, I-3759, 353 o. 1599 urtea</ref>. Besteak beste, kale, auzobide eta errepideak sastrakaz garbi egoteko agindu zuen; herriko kale eta kantoietara, ezta bideetara ere, inor ez ausartzeko zaborra botatzen, izan lastoak, iratzeak, gaztaina morkotsak edo beste ezer eta, ez egunez ez gauez, inork ez botatzeko leihoetatik inolako zikinkeriarik, ezta eskuetako urik, izan galdaraz edo suilaz.
+.eko izurriaren ondorioz, hurrengo urtean Soraluzeko kontzejuak hiribilduaren garbiketari buruzko hanbat neurri hartu zituen<ref>AHPO, I-3759, 353 o. 1599. urtea</ref>. Besteak beste, kale, auzobide eta errepideak sastrakaz garbi egoteko agindu zuen; herriko kale eta kantoietara, ezta bideetara ere, inor ez ausartzeko zaborra botatzen, izan lastoak, iratzeak, gaztaina morkotsak edo beste ezer eta, ez egunez ez gauez, inork ez botatzeko leihoetatik inolako zikinkeriarik, ezta eskuetako urik, izan galdaraz edo suilaz.
-==Medizina==
+[[Fitxategi: Merzedariak_100_urte._Eritegia_(V._Zabala_1925).jpg | thumb | 400px | right | Eritegia (V. Zabala 1925)]]
-===Medikua===
+==Osasun zerbitzuak==
-Herri medikuarena zen beste aukera bat. 1580 urtean Soraluzeko zirujaua zen Juan de Churruca hil zen, eta gaixo larrienak Bergarara joaten ziren. Zirujau berria ekartzeko batzordea izendatu zuten, bi kaletar eta beste bi baserritarrek osatua. Segururena, kontratatu zuten zirujau berria Sebastián de Jauregui izango zen, nafarreria izurritean bera agertzen da herriko zirujaua eta.
+::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Osasun zerbitzuak (eu) | ''hemen'']].</small>
-Izurritea zabaldu zenean ere medikuak behar ziren. Bergarako udalak Monasteriobide medikuak (aita eta semea ziren) inbitatu zituen bertara joateko. Baina, medikuak kutsatutako herrietan ibili zirenez, herritarren kezkak ekiditzeko gauez etortzea proposatu zien.
+XX mende artean bi motako osasun zerbitzuak izaten ziren. Alde batetik, ez arautuak: petrikiloak, matronak, ukenduak egiten zituztenak... Eta gero "ofizialak"; hau da, ikasitakoak: medikuak, zirujauak eta botikarioak.
-(sartu hemen Donostia eta Soraluzekoa)
+Azken hauek hiritarragoak ziren, garestiagoak, eta legea zuten alde konkurrentzia ez ofizialaren kontra aritzeko. Udalak mediku eta zirujaua kontratatzen eta ordaintzen zuen, eta Erret Lantegiak beste zati bat ordaitzen zion.
+XX mendean aldakera handiak izan ziren. Alde batetik, 1905 eta 1934 artean 7 mutua sortu ziren, batzuk patroiek sortuak eta beste batzuk sindikatu edo partidu politikoek. Bestetik, 1918.eko gripe izurritea pasa eta gero 1918/10/31an Udalak osasun zerbitzua sortu zuen bi mediku titularrekin (urteko 1.500 pezeta ordainduta) eta praktikantea (urteko 1.000 pezeta).
-===Udal osasun zerbitzua===
+Honetaz gain, [[Babesetxea (eu)|babesetxea]] sortu zenean bertan eritegia era ospitalea zabaldu zuten [[Mertzedariak (eu)|moja mertzedariek]].
-ko gripe izurriak udalak eta diputazioak behartu zituen orduko osasun sistema indartzen eta hobeto antolatzen.
-Gripearen erasoa pasa eta gero, 1918/10/31an<ref>Pliego de condiciones establecidas por la Junta Municipal de esta Villa para el servicio sanitario de la misma.<br>1ª. La Junta Municipal, dándose cuenta del estado actual del término municipal y de la necesidad de establecer un servicio médico sanitario, acuerda establecer dos titulares Médicos dotados con 1500 pesetas cada uno anuales, más una plaza de Practicante dotada con mil pesetas también anuales, esta última respetando el compromiso que el Ayuntamiento contrajo con el Practicante D.Juan Lasa en la reinante epidemia de grippe que invadió a la localidad, viéndose obligada a ajustarla por dos años… (eta halaxe 11 puntu osatu artean. Felipe de Aguirregomozcorta alkateak sinatzen du).</ref>, Udal Batzordeak baldintza plegua onartu zuen, udal osasun zerbitzua sortzeko.
+Azkenik, 1975 urtean Gizarte Segurantzak herriko kontsultategia zabaldu zuen babesetxe zaharran, itxitako ikastetxearen ikasgeletan.
-Zerbitzu honek bi mediku titular izango zituen, bakoitza urteko 1.500 pezeta ordainduta; eta praktikante<ref>Gaur egun, erizaina.</ref> bat, 1.000 pezeta ordainduta.
+Handik 10 urtetara (1985) [[Plaza Zaharra (eu)|Plaza Zaharreko]] [[Anbulatorioa (eu)|anbulatorio]] edo Osasun Zentro berria zabaldu zuten, [[Hiltegi zaharra (eu)|hiltegi zaharraren]] orubean.
-Aldiberean, Juan Lasa praktikantearekin aurretik sinatutako kontratua errespetatzen zen hurrengo bi urteetarako. Kontratu hau gripe izurritea herrian sartu zenean egin zuten.
+==Ospitaleak==
-===XX mendeko mutuak===
+::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Ospitaleak (eu) | ''hemen'']].</small>
-Egoerari aurre egiteko, herrian bi mugimendu izan ziren. Alde batetik, 1.893 urtean Soraluzeko ''Artisauen Elkarlaguntzarako Baltzua''<ref>Sociedad de Socorros Mutuos Artesanos.</ref> sortu zen, gaixotasunek sortutako arazoak sahisteko.
+Ertaroan eta Aro Modernoan ospitaleak pobreak aterpetzeko sortu ziren, bai herrikoak zein kanpoko eskale edota erromesak. Kutsaduren beldurrez, gaixoak oso gutxitan hartzen zituen. Esateko, legendunak Elgoibarrera bidaltzen zituzten, eta izurriteak zirenean gaixoak beren etxeetan gordetzen ziren, edo inguruko ermitetan biltzen ziren.
-===Anbulatorioa===
-(esteka)
-==Ospitalak==
-::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Ospitalak (eu) | ''hemen'']].</small>
-Ertaroan eta Aro Modernoan ospitalak pobreak aterpetzeko sortu ziren, bai herrikoak zein kanpoko eskale edota erromesak. Kutsaduren beldurrez, gaixoak oso gutxitan hartzen zituen. Esateko, legendunak Elgoibarrera bidaltzen zituzten, eta izurriteak zirenean gaixoak beren etxeetan gordetzen ziren, edo inguruko ermitetan biltzen ziren.
 XIX eta XX mendean umezurtzak eta nagusiak jasotzeko tokiak bilakatu ziren, eta azken urteetan zaharren egoitzak bihurtu dira.
@@ 83. lerroa: / 80. lerroa: @@
 |  1759-1896 ||                           ||              || Urte hauetan ez zen ospitalik herrian
 |-
-|  1896-1978 || Ama Mesedetako Babesetxea || Atxuri, 6    || [[Babesetxea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
+|  1896-1978 || Ama Mesedetako Babesetxea || Atxuri, 8    || [[Babesetxea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
 |-
 |  1978-     || Zaharren egoitza          || Atxuri, 6    || [[Zaharren egoitza (eu) | ''Gehiago jakiteko'']]
 |}
+[[Fitxategi: Zaharren_egoitza._Ikuspegi_orokorra_(Google_2013).png | thumb | center | 800px | Mesedetakoa Andra Mari zaharren egoitza (Google 2013)]]