|
|
| (Beste erabiltzaile batek tartean egindako 28 berrikusketa ez dira erakusten) |
| 1. lerroa: |
1. lerroa: |
| {{Argitaratzen}}
| |
| ==Izurriteak== | | ==Izurriteak== |
| Joan diren mendeetan hainbat izurritek kolpatu dute herria, eri eta hildakoak eraginez eta herriaren betiko bizitza irauliz. | | ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Izurriteak (eu) | ''hemen'']].</small> |
| | Joan diren mendeetan hainbat izurritek kolpatu dute herria, eri eta hildakoak eraginez eta herriaren betiko bizitza irauliz. Garrantzitsuenak honako hauek dira: |
|
| |
|
| ===1348ko izurri beltza=== | | {| class="wikitable" align="center" style="text-align:right" |
| Izurri beltza<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Izurri_Beltza Izurri beltza]. Wikipedia (euskaraz)</ref>, XIV mendearen erdialdian garatu zena, Europak eta Asiak jasan zuten epidemia suntsitzaile gogorrenetarikoa izan zen. Itxura denez, munduan 75 miloi lagun hil zituen; eta Europari dagokionez, populazioaren herena edo bi herenak eraman zituen aurretik. | | ! style="background:Orange; text-align:left" | Urteak <br> (orokorra) |
| | ! style="background:Orange" | Urtea <br> (Soraluze) |
| | ! style="background:Orange" | Izurria |
| | ! style="background:Orange" | Hildakoak |
| | ! style="background:Orange" | Azalpenak |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | 1347-1351 || 1348 || Izurri bubonikoa || %40-%60 || "Izurri beltza" |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | 1597-1601 || 1598 || Izurri bubonikoa || %5-%10 || [[1598.eko izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | || 1700 || || || Gosea herrian |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | || 1765 || Nafarreria || %10 || [[1765.eko izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | || 1785 || Nafarreria || || Soraluzetarra Bergaran txertatua |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | 1788-1791 || 1788 || Nafarreria || || [[1788.eko izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | || 1856 || Asiako gaitza || Ez asko || |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | || 1897 || Difteria? || || Babesetxeko erabiltzaileak asko hazi ziren. |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | 1918-1919 || 1918 || Gripea || 36 || [[1918.eko gripe izurritea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |- |
| | | style="text-align:left" | 2019-202x || 2020 || COVID-19 || ? || [[COVID-19 pandemia (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |} |
|
| |
|
| Uste da Zetaren Bidearen bitartez iritsi zela kutsadura Asiatik tartaroen lurraldera. 1347an Caffa hiria (Krimea, gaur egun Teodosia izenez ezagutua) setiatu zuten mongoliarrek katapulta bidez izurriaz hildakoen gorpuak jaurti zituzten hiri barnera eta barruan zeuden genovatarrak kutsatu zituzten. Hauek ihes egindakoan izurritea Europa zehar zabaldu zuten.
| |
|
| |
| 1348ko udarako Euskal Herrira heldu zen eta, orduko iturrien arabera, bertakoen %40 edo %60 hil zuen. Soraluzen ere, [[Komunikabideak. Aintzinako sarea (eu)|bide garrantzitsuen]] alboan kokatuta, hilkortasun tasa antzekoa izango zen.
| |
|
| |
| Gogoratu behar da Soraluze hiribildua bost urte lehenago jaio zela, eta izurri beltza agertu zenean herri "berria" antolatzen ariko zirela: kaleak zabaldu, harresiak jaso, etxeak eraiki... Hala ere, herriak aurrera egin zuen, nahiz eta biztanleen erdiak galdu.
| |
|
| |
| ===1598ko izurritea===
| |
| ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[1598ko izurritea (eu) | ''hemen'']].</small>
| |
|
| |
| Izurrite hau 1597 urtean agertu zen Euskal Herrian. Barrutik sartu beharrean, kostaldetik sartu zen, portuetatik. Urte hartan portuak kutsatu zituen, eta neguarekin batera desagertu omen zen... baina hurrengo udan barrukaldeko hainbat herritan agertu zen, Oñati eta Soraluze gogorren kolpatuz.
| |
|
| |
| Inguruko herriek neurriak hartu zituzten: Logroñok eta Gasteizek Soraluze ''zerrenda beltzean'' sartu zuten, merkarariek bertara ez joateko, Eibarkoek eta Bergarakoek zaintza taldeak antolatu zuten, Soraluzekoei sarrera debekatuz, Mugarriko parean bidea itxi zuten...
| |
|
| |
| Soraluzetarrok hilabete gogorrak bizi zituzten. Kutsatutakoak etxeetan ixten zituzten, bere familia eta zerbitzariekin; inork ez zien janaririk eramaten, medikuak eta eskribauak ere nekez gerturatzen ziren... azkenean hil edo sendatu arte.
| |
|
| |
| Hildakoak lurperatzeko arazoak izaten ziren. Eta kutsadurak ekiditzeko beren erropak era oheak erretzen zituzten, inoiz etxeak ere: [[Sagarraga baserria (eu)|Sagarraga]] etxea bi aldiz erre zuten.
| |
|
| |
| Kutsatu gabekoen bizitza ez zen erraza ere: kutsatzeko berdurraz gain, gosea zabaldu zen herrian uztak jaso ez zirelako eta kanpoko garia falta zelako. Lanaren aldetik ere arazo latzak: izurriteak iraun zituen hilabetetan ezin lan egin ganoraz, eta ostean isunak etorri ziren, agindutako lana ez betetzeagatik.
| |
|
| |
| Izurriteak aztarnak laga zituen herrian. Alde batetik, urte haietan egin ziren izurrite kontrako bi santuen irudiak, [[San Roke Txiki irudia (eu)|San Roke Txiki]] eta [[San Sebastian irudia (eu)|San Sebastian]], gaur egun San Roke ermitan gordetzen direnak. Eta bi izen berri sortu ziren: Sagarraga etxea ospital moduan erabili zutenez, Nafarranekua esaten hasi zitzaion (izenak nafarreriarekin lotura izan dezake), eta handik gertu dagoen Kukupe iturriari [[Ospital iturria (eu)|Ospittal iturria]].
| |
|
| |
| ===1700eko izurritea===
| |
| 1700 urte hasieran beste izurritea heldu zen Soraluzera.
| |
|
| |
| Eragindako hildakoez kezkatuta, otsailean [[Armagintza gremioak (eu)|armagileen gremioek]] eskatu zuten [[San Roke Txiki irudia (eu)|San Roke Txiki]] herrira ekartzeko, eta hala egin zuten, lau gremioek prozesioan antolatuta. Nahikoa ez zelakoan, martxoan [[Ezoziako Andramaria (eu)|Ezoziako Andramaria]] eta [[San Sebastian irudia (eu)|San Sebastian]] ere ekarrik zituzten.
| |
|
| |
| Izurritearen eraginez, gosea zabaldu zen herrian. Gremioek diputatuak izendatu zituzten, orduko parrokoarekin batera Gasteizera joateko garia erostera.
| |
|
| |
| ===1755eko izurritea===
| |
| 1755 urteko udan beste izurritea izan zen.
| |
|
| |
| Egoera kezkagarriaren aurrean, eta betiko moduan, [[San Roke Txiki irudia (eu)|San Roke Txiki]] ekartzea erabaki zuten, irailak 29an, bederatziurrena egiteko:
| |
|
| |
| ::''Eliz-batzarrari baimena eskatu eta horrek eman ondoren, hiri honetako gaixotasun gaiztoekin bukatzeko, hainbeste jende hiltzen dutenak, Gurutze Santuko ermitatik San Roke jauna ekartzea erabaki da, gaixotasunen abokatua baita, eta bera parrokiako elizan daukagunean bederatziurrena egingo zaio, gaixotasun horiekin bukatzeko.''
| |
|
| |
| ===1856eko izurritea===
| |
| Ehun urte geroago beste izurritea zabaldu zen, kasu honetan ''Asiako gaitza" edo ''morbo asiático''.
| |
|
| |
| Itxura denez, Soraluzen ez zuen kalte handirik egin, 1856ko abuztuaren 22an Udalak honako agiria sortu zuen eta:
| |
|
| |
| ::''Hiri honetako Udalak joan den urte¬an eta San Roke bitarteko izan delarik, Asiako morbo kolera izeneko epidemia izugarritik hiri hau libratzeagatik Ahalguztidunari eskerrak emateko, herri honetako babesle den santu horren ohorez bederatziurrenak egingo duela erabaki du, datorren igandean hasita.''
| |
|
| |
| ===1918 gripe izurritea===
| |
| ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[1918ko gripe izurritea (eu) | ''hemen'']].</small>
| |
|
| |
| Izurrite hau Estatu Batuetan agertu zen, 1918 urtean, eta aurki mundu guztian zabaldu zen. Lehen Mundu Gerra puri-purian zegoen (1914-1918), eta Europako herri gehienek parte hartzen zuten. Propaganda zela eta, datuak ezkutatu zituzten, Espainian ezik (neutrala zelako). Horregatik ''spanish flu'' edo ''gripe espainiarra'' esan zitzaion.
| |
|
| |
| 1918ko udaberrian bertan heldu zen izurritea Euskal Herrira. Bapatean agertu zen, aste gutxitan goia jo zuen, biztanleen erdia baino gehiago gaixotu zen eta milako 12 hil ziren. Etorritako abiadarekin apaldu zen, eta azken hildakoak 1919koak ziren.
| |
|
| |
| Gripea irailean sartu zen Soraluzen. Aldi gogorrena 28an hasi zen. Urriak 10a arte, 13 egunetan 26 lagun hil ziren. Egun gogorrena urriak 4a izan zen, 5 lagun hil zirela. Guztira 36 pertsona hil ziren, 22 gizonezko eta 14 andrazko; Euskal Herriko eragina baino zertxobait handiagoa.
| |
|
| |
|
| ==Udal osasun arauak== | | ==Udal osasun arauak== |
| 61. lerroa: |
36. lerroa: |
|
| |
|
| ===1526ko ordenantzak=== | | ===1526ko ordenantzak=== |
| 1526 urtetik aurrera indarrean zegoen [[Cuaderno de ordenanzas 1526 (eu) | ‘’Ordenantza Koadernoan’’]] halaxe agertzen da: | | 1526. urtetik aurrera indarrean zegoen [[Cuaderno de ordenanzas 1526 (eu) | ‘’Ordenantza Koadernoan’’]] halaxe agertzen da: |
| ::LXIIII atala.- Izurriteaz libratzeko Jaungoikoaren laguntzaz | | ::LXIIII atala.- Izurriteaz libratzeko Jaungoikoaren laguntzaz |
| ::Honetaz gain, eta zornaren izurriteaz itsaskorra, oso arriskutsua, ikaragarria eta jende asko hiltzen duenez, eta aintzinean izurriaz kutsatutako herrietatik alde egindako gizonei itsatsita inoiz herri honetara etorri den eta asko hil direnez, eta herrialdean kalte eta lan handiak ekarri dituenez, izurrite denboran inoiz berriro etor eta gerta daiteke. Nahiz eta honen konponbide osoa Jaungoikoaren eskutan dagoen., gizakiak, laguntzeko, bere laguntzarekin gorde behar dute, ahal duten konponbide onenak erabiliz eta, beraz, jaungoikoaren laguntzaz konponbideren bat jartzeko, zera agintzen dugu: izurrite garaietan hemengo alkate eta sindiko-prokuradorea gizon azkarrak izatea, eta izurritea zein lekutan dabilen jakin dezatela… | | ::Honetaz gain, eta zornaren izurriteaz itsaskorra, oso arriskutsua, ikaragarria eta jende asko hiltzen duenez, eta aintzinean izurriaz kutsatutako herrietatik alde egindako gizonei itsatsita inoiz herri honetara etorri den eta asko hil direnez, eta herrialdean kalte eta lan handiak ekarri dituenez, izurrite denboran inoiz berriro etor eta gerta daiteke. Nahiz eta honen konponbide osoa Jaungoikoaren eskutan dagoen., gizakiak, laguntzeko, bere laguntzarekin gorde behar dute, ahal duten konponbide onenak erabiliz eta, beraz, jaungoikoaren laguntzaz konponbideren bat jartzeko, zera agintzen dugu: izurrite garaietan hemengo alkate eta sindiko-prokuradorea gizon azkarrak izatea, eta izurritea zein lekutan dabilen jakin dezatela… |
|
| |
|
| ===1599ko neurriak=== | | ===1599ko neurriak=== |
| 1598ko izurriaren ondorioz, hurrengo urtean Soraluzeko kontzejuak hiribilduaren garbiketari buruzko hanbat neurri hartu zituen<ref>AHPO, I-3759, 353 o. 1599 urtea</ref>. Besteak beste, kale, auzobide eta errepideak sastrakaz garbi egoteko agindu zuen; herriko kale eta kantoietara, ezta bideetara ere, inor ez ausartzeko zaborra botatzen, izan lastoak, iratzeak, gaztaina morkotsak edo beste ezer eta, ez egunez ez gauez, inork ez botatzeko leihoetatik inolako zikinkeriarik, ezta eskuetako urik, izan galdaraz edo suilaz.
| | 1598.eko izurriaren ondorioz, hurrengo urtean Soraluzeko kontzejuak hiribilduaren garbiketari buruzko hanbat neurri hartu zituen<ref>AHPO, I-3759, 353 o. 1599. urtea</ref>. Besteak beste, kale, auzobide eta errepideak sastrakaz garbi egoteko agindu zuen; herriko kale eta kantoietara, ezta bideetara ere, inor ez ausartzeko zaborra botatzen, izan lastoak, iratzeak, gaztaina morkotsak edo beste ezer eta, ez egunez ez gauez, inork ez botatzeko leihoetatik inolako zikinkeriarik, ezta eskuetako urik, izan galdaraz edo suilaz. |
| | |
| | |
| ==Medikuak==
| |
| ===Medikua===
| |
| Herri medikuarena zen beste aukera bat. 1580 urtean Soraluzeko zirujaua zen Juan de Churruca hil zen, eta gaixo larrienak Bergarara joaten ziren. Zirujau berria ekartzeko batzordea izendatu zuten, bi kaletar eta beste bi baserritarrek osatua. Segururena, kontratatu zuten zirujau berria Sebastián de Jauregui izango zen, nafarreria izurritean bera agertzen da herriko zirujaua eta.
| |
| Izurritea zabaldu zenean ere medikuak behar ziren. Bergarako udalak Monasteriobide medikuak (aita eta semea ziren) inbitatu zituen bertara joateko. Baina, medikuak kutsatutako herrietan ibili zirenez, herritarren kezkak ekiditzeko gauez etortzea proposatu zien.
| |
| | |
| | |
| ===Udal osasun zerbitzua===
| |
| 1918ko gripe izurriak udalak eta diputazioak behartu zituen orduko osasun sistema indartzen eta hobeto antolatzen.
| |
| | |
| Gripearen erasoa pasa eta gero, 1918/10/31an<ref>Pliego de condiciones establecidas por la Junta Municipal de esta Villa para el servicio sanitario de la misma.<br>1ª. La Junta Municipal, dándose cuenta del estado actual del término municipal y de la necesidad de establecer un servicio médico sanitario, acuerda establecer dos titulares Médicos dotados con 1500 pesetas cada uno anuales, más una plaza de Practicante dotada con mil pesetas también anuales, esta última respetando el compromiso que el Ayuntamiento contrajo con el Practicante D.Juan Lasa en la reinante epidemia de grippe que invadió a la localidad, viéndose obligada a ajustarla por dos años… (eta halaxe 11 puntu osatu artean. Felipe de Aguirregomozcorta alkateak sinatzen du).</ref>, Udal Batzordeak baldintza plegua onartu zuen, udal osasun zerbitzua sortzeko.
| |
| | |
| Zerbitzu honek bi mediku titular izango zituen, bakoitza urteko 1.500 pezeta ordainduta; eta praktikante<ref>Gaur egun, erizaina.</ref> bat, 1.000 pezeta ordainduta.
| |
| | |
| Aldiberean, Juan Lasa praktikantearekin aurretik sinatutako kontratua errespetatzen zen hurrengo bi urteetarako. Kontratu hau gripe izurritea herrian sartu zenean egin zuten.
| |
| | |
| | |
| ===XX mendeko mutuak===
| |
| Egoerari aurre egiteko, herrian bi mugimendu izan ziren. Alde batetik, 1.893 urtean Soraluzeko ''Artisauen Elkarlaguntzarako Baltzua''<ref>Sociedad de Socorros Mutuos Artesanos.</ref> sortu zen, gaixotasunek sortutako arazoak sahisteko.
| |
| | |
| ===Anbulatorioa===
| |
| (esteka)
| |
| | |
| | |
| ==Ospitalak==
| |
| Ospitalak pobreak aterpetzeko sortu ziren, bai herrikoak zein kanpoko eskale edota erromesak. Kutsaduren beldurrez, gaixoak oso gutxitan hartzen zituen. Esateko, legendunak Elgoibarrera bidaltzen zituzten, eta izurriteak zirenean gaixoak beren etxeetan gordetzen ziren, edo inguruko ermitetan biltzen ziren.
| |
| | |
| ===Errebaleko ospitala===
| |
| ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Errabaleko ospitalea (eu) | ''hemen'']].</small>
| |
| | |
| Hirutasun Santuaren ospitalaren lehengo aipamenak 1517ko maiatzekoak dira, baina ospitalea hori baino askoz zaharrago omen zen. Ospitaleak herriko harresietatik kanpo eta errepide edo galtzada nagusi baten ondoan egoten ziren, eta Soraluzeko ospital zaharra ez zen salbuespena izan, [[Errabal kalea (eu)|Errabal]] kalean zabaldu zutelako
| |
| | |
| Udalak maiordomoa edo etxezaina izendatzen zuen urtero, kudeaketaz arduratzeko. Egunerokotasunerako bi ospitalezain ziren, senar-emazteak, Udalak ordainduta. Guztira bederatzi ohe zeuzkan babestuentzako, eta ohe bakoitzak lumazko koltxoia eta burukoa, izarak eta ohazalak zituen.
| |
| | |
| 1.659ko abuztuaren lehen egunetan lau etxe erre ziren Errabalean, eta suak ospitaleari ere eragin zion. Kalteak konpontzeko tabernan saltzen zen azunbre-ardo bakoitzari lau marabediko zerga jarri zioten.
| |
| | |
| XVII mende bukaeran ospitalea oso egoera txarrean zegoen, eta 1695 urtean berria eraikitzea erabaki zuten, Errekalde kalean. Irailean, Kontzejuak enkantera atera zuen ospital zaharra 1697rako hustutzeko baldintzarekin, baina 1701 arte erabili izan zuten. Urte hartan eruan zituzten pobreak ospitale berrira.
| |
| | |
| ===Errekaldeko ospitala===
| |
| ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Errekaldeko ospitalea (eu) | ''hemen'']].</small>
| |
| | |
| Aurreko ospitalaren moduan, bigarren ospitala herritik kanpo egin zuten. Soraluze asko hazi zenez, Errekaldean egin zuten, Udalaren orube batean<ref>Ehun urte lehenago orube hau erosi zuten Maala edo Santa Maria Magdalena ermita egiteko. Lanak hasi bai, baina diru faltan ermita ez zen inoiz bukatu.</ref>
| |
| | |
| Ospital berria eraikitzeko lanak 1695eko abenduan esleitu zuten, bi urtetan egiteko. Baina luzatu ziren, eta azkenean 1701 urtean bertan 195 erreal erabili ziren pobreak Errabaleko ospitale zaharretik ospitale berrira ekartzeko.
| |
| | |
| Ospitale berriak hiru izen zituen: ''Erruki-ospitalea'' (Kalagorriko eta Ozkabarteko elizbarrutirako), ''Maala'' edo ''Madalena'' (soraluzetarrentzat) eta ''Hirutasun Santua'' (Soraluzeko Udalarentzat).
| |
| | |
| Bertako antolakuntza eta bizimodua aurreko ospitalearenak ziren: maiordomoa eta bi ospitalezainak alde batetik, eta pobre eta eskaleak bestetik.
| |
| | |
| Baina Errekaldeko ospitaleak ez zuen historia luzea izan. 1.718an, Aduanak Ebrotik itsasertzera mugitzeko agindu zutenean ''Lehenego Matxinada’’ sortu zen. Sortutako arazoak zirela eta, Gipuzkoako Foru Aldundiak ospitaleak ixtea agindu zuen, baina zenbait pertsonak ezkutuan erabiltzen jarraitu zuen denbora batean.
| |
|
| |
|
| Dena dela, 1756 urtean hiriko diruzaina zenak, Joseph Mendiolak, Errege Aginduz ospitalea itxita dagoela jasotzen du. Hiru urte geroago orduko alkateak ospitalea itxitzat ematen du, eta udala bera egin zen ondasunen jabe.
| |
|
| |
|
| | [[Fitxategi: Merzedariak_100_urte._Eritegia_(V._Zabala_1925).jpg | thumb | 400px | right | Eritegia (V. Zabala 1925)]] |
| | ==Osasun zerbitzuak== |
| | ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Osasun zerbitzuak (eu) | ''hemen'']].</small> |
| | XX mende artean bi motako osasun zerbitzuak izaten ziren. Alde batetik, ez arautuak: petrikiloak, matronak, ukenduak egiten zituztenak... Eta gero "ofizialak"; hau da, ikasitakoak: medikuak, zirujauak eta botikarioak. |
|
| |
|
| ===Ospitale gabeko sasoiak: XVIII mendea===
| | Azken hauek hiritarragoak ziren, garestiagoak, eta legea zuten alde konkurrentzia ez ofizialaren kontra aritzeko. Udalak mediku eta zirujaua kontratatzen eta ordaintzen zuen, eta Erret Lantegiak beste zati bat ordaitzen zion. |
| 1.735 urtetik 1.895 urte arte ''asentista'' edo kontratista bakarra izan zen Erregearen eta armagileen artean: [[Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia (eu)|Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia]]. Honek armagintza negozioa asko bultzatu zuen, eta Soraluzek oso egoera ekonomiko ona bizi izan zuen.
| |
|
| |
|
| Besteak beste, eraikuntzan izan zuen islada, bai publikoa ([[Udaletxea (eu)|udaletxea]], hiltegi zaharra, [[Erregetxea (eu)|Erregetxea]], [[Frontoia (eu)|frontoia]]...) zein pribatuan ([[Abadetxea (eu)|abadetxea]], [[Mendikute dorretxea (eu)|Baltegietako dorrea]]...). Gainera, bide berriak egin ziren Maltzagatik Eibarrera eta Elgoibarrera, Irureko eta San Rokeko bide zaharrak sahiestuz.
| | XX mendean aldakera handiak izan ziren. Alde batetik, 1905 eta 1934 artean 7 mutua sortu ziren, batzuk patroiek sortuak eta beste batzuk sindikatu edo partidu politikoek. Bestetik, 1918.eko gripe izurritea pasa eta gero 1918/10/31an Udalak osasun zerbitzua sortu zuen bi mediku titularrekin (urteko 1.500 pezeta ordainduta) eta praktikantea (urteko 1.000 pezeta). |
|
| |
|
| Biztanle-kopurua bikoiztu egin zen (1.000 lagun izatetik 2.000 izatera pasatu zen<ref>1.787ko Floridablanca-ren errolda.</ref>, eta garaian egindako erroldetan ez dago ez medikurik ezta eskalerik herrian.
| | Honetaz gain, [[Babesetxea (eu)|babesetxea]] sortu zenean bertan eritegia era ospitalea zabaldu zuten [[Mertzedariak (eu)|moja mertzedariek]]. |
|
| |
|
| Beraz, nahiz eta ospitalerik ez izan, Kontzejua izan zitezkeen behartsuez arduratzen zen.
| | Azkenik, 1975 urtean Gizarte Segurantzak herriko kontsultategia zabaldu zuen babesetxe zaharran, itxitako ikastetxearen ikasgeletan. |
|
| |
|
| ===Ospitale gabeko sasoiak: XIX mendea===
| | Handik 10 urtetara (1985) [[Plaza Zaharra (eu)|Plaza Zaharreko]] [[Anbulatorioa (eu)|anbulatorio]] edo Osasun Zentro berria zabaldu zuten, [[Hiltegi zaharra (eu)|hiltegi zaharraren]] orubean. |
| XIX mendean egoera goitik behera zapuztu zen: independentzia gerra (1.808-1.814) hasieran, lehen karlistada (1.833-1.839) gero eta bigarren karlistada ostean (1.871-1.875). Ondorioaz, behartsuak, elbarrituak eta umezurtzak ugaritu egin ziren.
| |
|
| |
|
| Oñatin 1847an egin ziren Batzar Nagusiek, eta batez ere 1849an Hondarribian egindakoek, Probintziako Aldundiari baimena eman zioten lau Erruki-Etxe eraikitzeko. Tolosakoa egin zen bat, eta Bergaran hospizioa zabaldu zuten. Eta bitartean, aginduak ziren eskaleak jasartzeko eta probintziatik bidaltzeko.
| |
|
| |
|
| | ==Ospitaleak== |
| | ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Ospitaleak (eu) | ''hemen'']].</small> |
| | Ertaroan eta Aro Modernoan ospitaleak pobreak aterpetzeko sortu ziren, bai herrikoak zein kanpoko eskale edota erromesak. Kutsaduren beldurrez, gaixoak oso gutxitan hartzen zituen. Esateko, legendunak Elgoibarrera bidaltzen zituzten, eta izurriteak zirenean gaixoak beren etxeetan gordetzen ziren, edo inguruko ermitetan biltzen ziren. |
|
| |
|
| | XIX eta XX mendean umezurtzak eta nagusiak jasotzeko tokiak bilakatu ziren, eta azken urteetan zaharren egoitzak bihurtu dira. |
|
| |
|
| Mende amaieran, beraz, herrian [[Erruki-etxea (eu)|Erruki-etxe]] bat ezartzeko kontakto ofizialak hasi ziren. Etxe hori erruki-ordenaren batek zuzenduko luke, eskualdeko beste herri batzuetan egin ohi zen moduan, esate baterako Elgoibarren (1869) edo Arrasaten (1892).
| | {| class="wikitable" align="center" style="text-align:left" |
|
| | ! style="background:Orange" | Urteak |
| | ! style="background:Orange" | Izena |
| | ! style="background:Orange" | Helbidea |
| | ! style="background:Orange" | Azalpenak |
| | |- |
| | | 1517-1701 || Hirutasun Santua || Errabal, 17 || [[Errabaleko ospitalea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |- |
| | | 1531-1701 || Errukia || Atxuri, 5 || [[Errukia ospitalea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |- |
| | | 1701-1759 || Maala/ Errukia/ Hirutasun Santua || Errekalde, 1 || [[Errekaldeko ospitalea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |- |
| | | 1759-1896 || || || Urte hauetan ez zen ospitalik herrian |
| | |- |
| | | 1896-1978 || Ama Mesedetako Babesetxea || Atxuri, 8 || [[Babesetxea (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |- |
| | | 1978- || Zaharren egoitza || Atxuri, 6 || [[Zaharren egoitza (eu) | ''Gehiago jakiteko'']] |
| | |} |
|
| |
|
| ===Zahar etxea eta ospitala===
| | [[Fitxategi: Zaharren_egoitza._Ikuspegi_orokorra_(Google_2013).png | thumb | center | 800px | Mesedetakoa Andra Mari zaharren egoitza (Google 2013)]] |
| (esteka) | |
|
| |
|
|
| |
|
Izurriteak
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
Joan diren mendeetan hainbat izurritek kolpatu dute herria, eri eta hildakoak eraginez eta herriaren betiko bizitza irauliz. Garrantzitsuenak honako hauek dira:
Urteak
(orokorra)
|
Urtea
(Soraluze)
|
Izurria
|
Hildakoak
|
Azalpenak
|
| 1347-1351 |
1348 |
Izurri bubonikoa |
%40-%60 |
"Izurri beltza"
|
| 1597-1601 |
1598 |
Izurri bubonikoa |
%5-%10 |
Gehiago jakiteko
|
|
1700 |
|
|
Gosea herrian
|
|
1765 |
Nafarreria |
%10 |
Gehiago jakiteko
|
|
1785 |
Nafarreria |
|
Soraluzetarra Bergaran txertatua
|
| 1788-1791 |
1788 |
Nafarreria |
|
Gehiago jakiteko
|
|
1856 |
Asiako gaitza |
Ez asko |
|
|
1897 |
Difteria? |
|
Babesetxeko erabiltzaileak asko hazi ziren.
|
| 1918-1919 |
1918 |
Gripea |
36 |
Gehiago jakiteko
|
| 2019-202x |
2020 |
COVID-19 |
? |
Gehiago jakiteko
|
Udal osasun arauak
Sasoi hartan izurriteak ez ziren gauza berria; herriek bazuten haien berri, eta ahal zen moduan saiatzen ziren aurre hartzen.
1526ko ordenantzak
1526. urtetik aurrera indarrean zegoen ‘’Ordenantza Koadernoan’’ halaxe agertzen da:
- LXIIII atala.- Izurriteaz libratzeko Jaungoikoaren laguntzaz
- Honetaz gain, eta zornaren izurriteaz itsaskorra, oso arriskutsua, ikaragarria eta jende asko hiltzen duenez, eta aintzinean izurriaz kutsatutako herrietatik alde egindako gizonei itsatsita inoiz herri honetara etorri den eta asko hil direnez, eta herrialdean kalte eta lan handiak ekarri dituenez, izurrite denboran inoiz berriro etor eta gerta daiteke. Nahiz eta honen konponbide osoa Jaungoikoaren eskutan dagoen., gizakiak, laguntzeko, bere laguntzarekin gorde behar dute, ahal duten konponbide onenak erabiliz eta, beraz, jaungoikoaren laguntzaz konponbideren bat jartzeko, zera agintzen dugu: izurrite garaietan hemengo alkate eta sindiko-prokuradorea gizon azkarrak izatea, eta izurritea zein lekutan dabilen jakin dezatela…
1599ko neurriak
1598.eko izurriaren ondorioz, hurrengo urtean Soraluzeko kontzejuak hiribilduaren garbiketari buruzko hanbat neurri hartu zituen[1]. Besteak beste, kale, auzobide eta errepideak sastrakaz garbi egoteko agindu zuen; herriko kale eta kantoietara, ezta bideetara ere, inor ez ausartzeko zaborra botatzen, izan lastoak, iratzeak, gaztaina morkotsak edo beste ezer eta, ez egunez ez gauez, inork ez botatzeko leihoetatik inolako zikinkeriarik, ezta eskuetako urik, izan galdaraz edo suilaz.
Eritegia (V. Zabala 1925)
Osasun zerbitzuak
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
XX mende artean bi motako osasun zerbitzuak izaten ziren. Alde batetik, ez arautuak: petrikiloak, matronak, ukenduak egiten zituztenak... Eta gero "ofizialak"; hau da, ikasitakoak: medikuak, zirujauak eta botikarioak.
Azken hauek hiritarragoak ziren, garestiagoak, eta legea zuten alde konkurrentzia ez ofizialaren kontra aritzeko. Udalak mediku eta zirujaua kontratatzen eta ordaintzen zuen, eta Erret Lantegiak beste zati bat ordaitzen zion.
XX mendean aldakera handiak izan ziren. Alde batetik, 1905 eta 1934 artean 7 mutua sortu ziren, batzuk patroiek sortuak eta beste batzuk sindikatu edo partidu politikoek. Bestetik, 1918.eko gripe izurritea pasa eta gero 1918/10/31an Udalak osasun zerbitzua sortu zuen bi mediku titularrekin (urteko 1.500 pezeta ordainduta) eta praktikantea (urteko 1.000 pezeta).
Honetaz gain, babesetxea sortu zenean bertan eritegia era ospitalea zabaldu zuten moja mertzedariek.
Azkenik, 1975 urtean Gizarte Segurantzak herriko kontsultategia zabaldu zuen babesetxe zaharran, itxitako ikastetxearen ikasgeletan.
Handik 10 urtetara (1985) Plaza Zaharreko anbulatorio edo Osasun Zentro berria zabaldu zuten, hiltegi zaharraren orubean.
Ospitaleak
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
Ertaroan eta Aro Modernoan ospitaleak pobreak aterpetzeko sortu ziren, bai herrikoak zein kanpoko eskale edota erromesak. Kutsaduren beldurrez, gaixoak oso gutxitan hartzen zituen. Esateko, legendunak Elgoibarrera bidaltzen zituzten, eta izurriteak zirenean gaixoak beren etxeetan gordetzen ziren, edo inguruko ermitetan biltzen ziren.
XIX eta XX mendean umezurtzak eta nagusiak jasotzeko tokiak bilakatu ziren, eta azken urteetan zaharren egoitzak bihurtu dira.
Mesedetakoa Andra Mari zaharren egoitza (Google 2013)
Erreferentziak
- ↑ AHPO, I-3759, 353 o. 1599. urtea
.jpg)
.png)