«Erregetxe zaharra (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
     
    (Erabiltzaile berak tartean egindako 5 ekarpen ez dira erakusten)
    27. lerroa: 27. lerroa:
    XV mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria ''Isabel la Católica''-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armagineri deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta ahalik gehien egiteko aginduaz. Geroztik geroago eta eskari gehiago datoz.
    XV mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria ''Isabel la Católica''-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armagineri deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta ahalik gehien egiteko aginduaz. Geroztik geroago eta eskari gehiago datoz.


    Euskal Herriko zein partetan egiten ziren esaten ez bazen (maizenik ere, Gipuzkoa probintziako eta Bizkaia Jaurerriko lantegietan; hau da, ''en las fábricas de la provincia de Guipúzcoa y Señorío de Vizcaya''), XVIgarren mendearen lehen erdian hasi ziren aipatzen Soraluze, Bergara, Eibar, Markina, Ermua, Elorrio eta Arrasate herriak suzko esku-armagintzan, eta Araba eta Tolosa arma-zurigintzan ere. Gainera, armagintzako maisutzat lehendabizikoz agertzen dena plaentziatarra da, ''Juan de Churruca, maestro armero'', 156lean.
    Euskal Herriko zein partetan egiten ziren esaten ez bazen (maizenik ere, Gipuzkoa probintziako eta Bizkaia Jaurerriko lantegietan; hau da, ''en las fábricas de la provincia de Guipúzcoa y Señorío de Vizcaya''), XVIgarren mendearen lehen erdian hasi ziren aipatzen Soraluze, Bergara, Eibar, Markina, Ermua, Elorrio eta Arrasate herriak suzko esku-armagintzan, eta Araba eta Tolosa arma-zurigintzan ere. Gainera, armagintzako maisutzat lehendabizikoz agertzen dena plaentziatarra da, ''Juan de Churruca, maestro armero'', 1561ean.


    Ordura arte arma lantegia edo ''fábrica de armas'' esaten zena, herri horietan sakabanaturik ziren lantegi ttipiak besterik etziren. Elkar-lanean ari ziren lau gremiotan bildurik, bakoitzak bere espezialitate bereziak zituzten.
    Ordura arte arma lantegia edo ''fábrica de armas'' esaten zena, herri horietan sakabanaturik ziren lantegi ttipiak besterik etziren. Elkar-lanean ari ziren lau gremiotan bildurik, bakoitzak bere espezialitate bereziak zituzten.


    ===Behin behineko Erret Lantegia===
    ===Behin behineko Erret Lantegia===
    1.558 urtean Pedro Gonçalez de Escalante ikuskatzaileak [[Errabal kalea (eu)|Errabaleko]] [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri dorretxearen]] goiko solairuak alokatu zituen, armak aztertu eta gordetzeko, modu honetan Soraluzeko Erret Lantegiak sortuz<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu)|Soraluze. Monografía histórica]]. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).</ref>. Uribarri dorretxe hau [[Juan Garcia de Uribarri (eu)|Juan Garcia de Uribarri]] jaunak eraiki zuen, XVI mendearen hasieran. Arrasatearra jaiotzez eta, Soraluzeko eskribaua izateaz gain, industri eta komertzio gizona izan zen.
    1558 urtean Pedro Gonçalez de Escalante ikuskatzaileak [[Errabal kalea (eu)|Errabaleko]] [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri dorretxearen]] goiko solairuak alokatu zituen, armak aztertu eta gordetzeko, modu honetan Soraluzeko Erret Lantegiak sortuz<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu)|Soraluze. Monografía histórica]]. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).</ref>. Uribarri dorretxe hau [[Juan Garcia de Uribarri (eu)|Juan Garcia de Uribarri]] jaunak eraiki zuen, XVI mendearen hasieran. Arrasatearra jaiotzez eta, Soraluzeko eskribaua izateaz gain, industri eta komertzio gizona izan zen.


    ===Sorrera===
    ===Sorrera===
    Elkar-lan honen ugaritze eta zabaltasunak antolakizun berriak eskatzen zituen, eta, orduan, armagintzan ari ziren guztiak beren borondatez bildurik, hobekuntzen bila, elkargo finkatuago bat erabaki zuten eta Felipe II.aren garaian hemendik sortu zen, 1.573 urtean, ''Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia'' izenekoa.
    Elkar-lan honen ugaritze eta zabaltasunak antolakizun berriak eskatzen zituen, eta, orduan, armagintzan ari ziren guztiak beren borondatez bildurik, hobekuntzen bila, elkargo finkatuago bat erabaki zuten eta Felipe II.aren garaian hemendik sortu zen, 1573 urtean, ''Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia'' izenekoa.


    Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen. Hartarako Deba ibaiaren ezker aldean Errege-Etxea moldatu zen, bertan errege-gizonek (''errege ministroak'' edo ''ministros reales'', orduko hizkeran), bizitokia zutelarik.
    Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen. Hartarako Deba ibaiaren ezker aldean Errege-Etxea moldatu zen, bertan errege-gizonek (''errege ministroak'' edo ''ministros reales'', orduko hizkeran), bizitokia zutelarik.
    43. lerroa: 43. lerroa:
    [[Fitxategi: Erregetxea_(jatorrizkoa)._Eraikuntza_faseak.jpg | thumb | 800px | center | (balizko) eraikuntza faseak]]
    [[Fitxategi: Erregetxea_(jatorrizkoa)._Eraikuntza_faseak.jpg | thumb | 800px | center | (balizko) eraikuntza faseak]]
    ===Bilakaera===
    ===Bilakaera===
    1.751 urtean Iñigo Espadak egindako grabatuetan<ref>[http://www.ingeba.org/simancas/soraluze/20065AGS112.pdf Planos ichonographios y ortographios d la casa y almacenes que S M tiene en sus Rs Fs d armas d fuego en Plazencia de Guipuscoa]</ref>, ederki ikusten da etxearen eta biltegien egitura eta orduko egoera. Egileak oso sistema azkarra erabili zuen lau solairuak (sotoa, errepide mailakoa eta beste bi gehiago) erakusteko plano bakar batean.
    1751. urtean Iñigo Espadak egindako grabatuetan<ref>[http://www.ingeba.org/simancas/soraluze/20065AGS112.pdf Planos ichonographios y ortographios d la casa y almacenes que S M tiene en sus Rs Fs d armas d fuego en Plazencia de Guipuscoa]</ref>, ederki ikusten da etxearen eta biltegien egitura eta orduko egoera. Egileak oso sistema azkarra erabili zuen lau solairuak (sotoa, errepide mailakoa eta beste bi gehiago) erakusteko plano bakar batean.


    Planuei erreparatzen badiegu, ematen du Errege-etxea 1573. urtean sortzeko [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri dorretxea]] erabili zutela. Uribarri dorrea planoaren eskuman agertzen da, ia karratua, horma sendoek laukia markatzen dutela. Aukeratutako tokia errepide ondoan zegoen, eta bestekaldean iturria zegoen aska handi batekin, mando eta gainontzeko garraio-animalientzat. Iturri eta aska hau XX mende bukaeran apurtu zuten, transformadorea jartzeko.  
    Planuei erreparatzen badiegu, ematen du Errege-etxea 1573. urtean ezartzeko [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri dorretxea]] erabili zutela. Uribarri dorrea planoaren eskuman agertzen da, ia karratua, horma sendoek laukia markatzen dutela. Aukeratutako tokia errepide ondoan zegoen, eta bestekaldean iturria zegoen aska handi batekin, mando eta gainontzeko garraio-animalientzat. Iturri eta aska hau XX mende bukaeran apurtu zuten, transformadorea jartzeko.  


    Handik urte batzutara, jatorrizko etxea txikia geratu zenez, hegoalderunz handitu zuten edo, herriko orografia kontutan harturik, luzatu zuten, modu honetan azalera hirukoizten. Zabaltze hau horma sendoez ere egina zegoen.
    Handik urte batzutara, jatorrizko etxea txikia geratu zenez, hegoalderunz handitu zuten edo, herriko orografia kontutan harturik, luzatu zuten, modu honetan azalera hirukoizten. Zabaltze hau horma sendoez ere egina zegoen.
    60. lerroa: 60. lerroa:


    ===Eraikinaren gainbehera===
    ===Eraikinaren gainbehera===
    Erreka ondoan egonda, oso tokia hezea zen eta bildutako armak herdoiltzen ziren; gainera, ufalak zirenean ura biltegietara sartzen zen, armak hondatuz. Bestekaldetik, Txara aldeko lurrak inoiz oso egonkorrak izan ez direnez, noizean behin lur jauziak gertatzen ziren.
    Erreka ondoan egonda, oso tokia hezea zen eta bildutako armak herdoiltzen ziren; gainera, ufalak zirenean ura biltegietara sartzen zen, armak hondatuz. Bestekaldetik, Txara aldeko lurrak inoiz oso egonkorrak izan ez direnez, noizean behin lur jauziak gertatzen edo harkaitzak askatzen ziren.


    Arazo hauek zirela eta, XVIII. mendearen bukaera aldean egoera txarrean zegoenez, 1785 urtean Miguel Antonio de Jáureguik [[Erregetxe bigarrena (eu)|bigarren Errege-etxea]] proiketatu zuen, zaharraren aldamenean eraikitzekoa.
    Arazo hauek zirela eta, XVIII. mendearen bukaera aldean egoera txarrean zegoenez, 1785 urtean [[Miguel Antonio de Jauregui (eu)|Miguel Antonio de Jáureguik]] [[Erregetxe bigarrena (eu)|bigarren Errege-etxea]] proiketatu zuen, zaharraren aldamenean eraikitzekoa.


    Plan honek ez zuen aurrera egin, baina 1803 Miguel Antonio de Jáureguik beste proiektu bat prestatu zuen, [[Errege-etxea (eu)|Errege-etxe berria]] herri kaskoaren ondoan eraikitzeko, plaza zaharraren gainean. Eraikin berriak miloi bat erreal pasatxoko aurrekontua zuen, eta ordaintzeko herri guztia hipotekatu zen: etxeak, baserriak, zuhaiztiak, errotak, olak...
    1801 urteko maiatzak 20 eta 21an, eta abuztuak 20an oso [[Deba ibaia. Ufalak (eu)#1801eko maiatzak 20 eta 21eko ufala|ufal handiak]] izan ziren eta, besteak beste, ibaiaren gaineko galeria egoera txarrean geratu zen. Ufalaz gain, haitzak apurtu eta askatu ziren, batez ere Txara inguruan.  


    Erregetxe zaharra beste hainbat gauzatarako erabili izan zen: lantegiak, kortak, etxebizitzak... Arestian esan denez, zati ahulena bigarren zabaltzea izan zen, Amutxastegi lantegia egiteko bota zena. Jatorrizkoa (Uribarri dorrea) eta lehen zabaltzeak, berriz, zutik diraute eta beste bi solairu hartu dituzte gainean.
    Hurrengo urtean, kaltetutako galeria eusteko ibaia aldean hormatzarra eraikitzea erabaki zuten kudeatzaileek. Baina Soraluzeko Udala eta lau gremioen diputatuak ez ziren ados, eta erregeari eskatu zioten aurrera ez egiteko<ref>Pedimiento del concejo y diputados de los cuatro gremios de la Real Fábrica de Armas de la villa de Placencia, de suspensión de la construcción de un paredón en el río principal de la dicha villa para sostenimiento del voladizo de la Casa Real (Soraluzeko Udal Artxibategi Historikoa 1802/06/01).</ref>.
     
    Ufal hauek zirela eta, Erregetxe zaharra leku berean berrizteko egitasmoa bertan behera geratuko zen. Ura beheko sotoetan sartzen ohi zen, armak hondatzen; eta [[Txara (eu)|Txaratik]] askatutako harkaitz handiak inoiz Erregetxe barrura sartzen ziren, triskantza handiak eginez.
     
    1803.ean Miguel Antonio de Jáureguik beste proiektu bat prestatu zuen, [[Errege-etxea (eu)|Errege-etxe berria]] herri kaskoaren ondoan eraikitzeko, [[Plaza Zaharra (eu)|Plaza Zaharraren]] gainean. Eraikin berriak miloi bat erreal pasatxoko aurrekontua zuen, eta ordaintzeko herri guztia hipotekatu zen: etxeak, baserriak, zuhaiztiak, errotak, olak...
     
    Erregetxe zaharra beste hainbat gauzatarako erabili izan zen: lantegiak, kortak, etxebizitzak... Arestian esan denez, zati ahulena bigarren zabaltzea izan zen, Amutxastegi lantegia egiteko bota zena. Jatorrizkoa ([[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri dorrea]]) eta lehen zabaltzeak, berriz, zutik diraute eta beste bi solairu hartu dituzte gainean.


    1997ko urriak 30n, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian balizko arkeologia gune moduan izendatu zuten.
    1997ko urriak 30n, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian balizko arkeologia gune moduan izendatu zuten.

    Hauxe da oraingo bertsioa, 16:25, 26 urria 2021 data duena

    Errege-etxe zaharra
    Erregetxea (jatorrizkoa). Etxaurrea (Florencio Joseph Lamot 1756).jpg
    Estiloa
    Mendea XVI
    Kokapena Herri-kaskoan
    Mota Eraikina


    Irudiak

    (handitzeko, sakatu gainean)

    • Aurrekaldea (Oscar Pérez 2017)

      Aurrekaldea
      (Oscar Pérez 2017)

    • Errekaldea (Oscar Pérez 2017)

      Errekaldea
      (Oscar Pérez 2017)

    • Uribarri dorre aldetik (Oscar Pérez 2017)

      Uribarri dorre aldetik
      (Oscar Pérez 2017)

    • Planoen sistema (Iñigo Espada 1751)

      Planoen sistema
      (Iñigo Espada 1751)

    • Gaur egungo ikuspegia

      Gaur egungo ikuspegia

    Erregetxe zaharra, sotoko solairua (Iñigo Espada 1751)
    Erregetxe zaharra, errepide pareko solairua (Iñigo Espada 1751)
    Erregetxe zaharra, lehen solairua (Iñigo Espada 1751)
    Erregetxe zaharra, bigarren solairua (Iñigo Espada 1751)

    Azalpena eta historia

    Aurrekariak

    XV mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria Isabel la Católica-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armagineri deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta ahalik gehien egiteko aginduaz. Geroztik geroago eta eskari gehiago datoz.

    Euskal Herriko zein partetan egiten ziren esaten ez bazen (maizenik ere, Gipuzkoa probintziako eta Bizkaia Jaurerriko lantegietan; hau da, en las fábricas de la provincia de Guipúzcoa y Señorío de Vizcaya), XVIgarren mendearen lehen erdian hasi ziren aipatzen Soraluze, Bergara, Eibar, Markina, Ermua, Elorrio eta Arrasate herriak suzko esku-armagintzan, eta Araba eta Tolosa arma-zurigintzan ere. Gainera, armagintzako maisutzat lehendabizikoz agertzen dena plaentziatarra da, Juan de Churruca, maestro armero, 1561ean.

    Ordura arte arma lantegia edo fábrica de armas esaten zena, herri horietan sakabanaturik ziren lantegi ttipiak besterik etziren. Elkar-lanean ari ziren lau gremiotan bildurik, bakoitzak bere espezialitate bereziak zituzten.

    Behin behineko Erret Lantegia

    1558 urtean Pedro Gonçalez de Escalante ikuskatzaileak Errabaleko Uribarri dorretxearen goiko solairuak alokatu zituen, armak aztertu eta gordetzeko, modu honetan Soraluzeko Erret Lantegiak sortuz[1]. Uribarri dorretxe hau Juan Garcia de Uribarri jaunak eraiki zuen, XVI mendearen hasieran. Arrasatearra jaiotzez eta, Soraluzeko eskribaua izateaz gain, industri eta komertzio gizona izan zen.

    Sorrera

    Elkar-lan honen ugaritze eta zabaltasunak antolakizun berriak eskatzen zituen, eta, orduan, armagintzan ari ziren guztiak beren borondatez bildurik, hobekuntzen bila, elkargo finkatuago bat erabaki zuten eta Felipe II.aren garaian hemendik sortu zen, 1573 urtean, Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia izenekoa.

    Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen. Hartarako Deba ibaiaren ezker aldean Errege-Etxea moldatu zen, bertan errege-gizonek (errege ministroak edo ministros reales, orduko hizkeran), bizitokia zutelarik.

    Errege-etxe honetan ez zen armarik egiten, biltegi ofiziala zen. Funtzionarioek armen eskaerak banatzen zituzten inguruko armagileen artean. Lana bukatu eta gero, armagileek bertara eramaten zituzten, arterketa pasatzeko. Produktua onartuta, bertan gordetzen zen behar zen lekuetara bialdu baino lehen. Bidalketa hau gurdiz egiten zen, Alzolaraino. Hemendik Debaraino alatan jeisten zen (gabarra modukoak ziren) eta hortik aurrera itsasoz.

    (balizko) eraikuntza faseak

    Bilakaera

    1751. urtean Iñigo Espadak egindako grabatuetan[2], ederki ikusten da etxearen eta biltegien egitura eta orduko egoera. Egileak oso sistema azkarra erabili zuen lau solairuak (sotoa, errepide mailakoa eta beste bi gehiago) erakusteko plano bakar batean.

    Planuei erreparatzen badiegu, ematen du Errege-etxea 1573. urtean ezartzeko Uribarri dorretxea erabili zutela. Uribarri dorrea planoaren eskuman agertzen da, ia karratua, horma sendoek laukia markatzen dutela. Aukeratutako tokia errepide ondoan zegoen, eta bestekaldean iturria zegoen aska handi batekin, mando eta gainontzeko garraio-animalientzat. Iturri eta aska hau XX mende bukaeran apurtu zuten, transformadorea jartzeko.

    Handik urte batzutara, jatorrizko etxea txikia geratu zenez, hegoalderunz handitu zuten edo, herriko orografia kontutan harturik, luzatu zuten, modu honetan azalera hirukoizten. Zabaltze hau horma sendoez ere egina zegoen.

    Hirugarren zabaltze edo luzatzea egon zen, hau ere hegoalderuntz, baina materialak ez zuten aurrekoen kalitatea. Azkenik,Deba ibaiaren gaineko galeriak eraikin ziren, zurezkoak.

    Bukatu zenean eraikinak oso orube estu eta luzea hartzen zuen, mendia eta erreka artekoa, Iñigo Espadaren planoak erakusten duenez.

    (handitzeko, sakatu gainean)

    • Erregearen biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)

      Erregearen biltegia
      (Florencio Joseph Lamot 1756)

    • Erret biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)

      Erret biltegia
      (Florencio Joseph Lamot 1756)

    Eraikinaren gainbehera

    Erreka ondoan egonda, oso tokia hezea zen eta bildutako armak herdoiltzen ziren; gainera, ufalak zirenean ura biltegietara sartzen zen, armak hondatuz. Bestekaldetik, Txara aldeko lurrak inoiz oso egonkorrak izan ez direnez, noizean behin lur jauziak gertatzen edo harkaitzak askatzen ziren.

    Arazo hauek zirela eta, XVIII. mendearen bukaera aldean egoera txarrean zegoenez, 1785 urtean Miguel Antonio de Jáureguik bigarren Errege-etxea proiketatu zuen, zaharraren aldamenean eraikitzekoa.

    1801 urteko maiatzak 20 eta 21an, eta abuztuak 20an oso ufal handiak izan ziren eta, besteak beste, ibaiaren gaineko galeria egoera txarrean geratu zen. Ufalaz gain, haitzak apurtu eta askatu ziren, batez ere Txara inguruan.

    Hurrengo urtean, kaltetutako galeria eusteko ibaia aldean hormatzarra eraikitzea erabaki zuten kudeatzaileek. Baina Soraluzeko Udala eta lau gremioen diputatuak ez ziren ados, eta erregeari eskatu zioten aurrera ez egiteko[3].

    Ufal hauek zirela eta, Erregetxe zaharra leku berean berrizteko egitasmoa bertan behera geratuko zen. Ura beheko sotoetan sartzen ohi zen, armak hondatzen; eta Txaratik askatutako harkaitz handiak inoiz Erregetxe barrura sartzen ziren, triskantza handiak eginez.

    1803.ean Miguel Antonio de Jáureguik beste proiektu bat prestatu zuen, Errege-etxe berria herri kaskoaren ondoan eraikitzeko, Plaza Zaharraren gainean. Eraikin berriak miloi bat erreal pasatxoko aurrekontua zuen, eta ordaintzeko herri guztia hipotekatu zen: etxeak, baserriak, zuhaiztiak, errotak, olak...

    Erregetxe zaharra beste hainbat gauzatarako erabili izan zen: lantegiak, kortak, etxebizitzak... Arestian esan denez, zati ahulena bigarren zabaltzea izan zen, Amutxastegi lantegia egiteko bota zena. Jatorrizkoa (Uribarri dorrea) eta lehen zabaltzeak, berriz, zutik diraute eta beste bi solairu hartu dituzte gainean.

    1997ko urriak 30n, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian balizko arkeologia gune moduan izendatu zuten.


    Kokapena

    (Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)

    Mapa kargatzen...


    Artikuluak eta aipamenak


    Erreferentziak

    1. ↑ Soraluze. Monografía histórica. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).
    2. ↑ Planos ichonographios y ortographios d la casa y almacenes que S M tiene en sus Rs Fs d armas d fuego en Plazencia de Guipuscoa
    3. ↑ Pedimiento del concejo y diputados de los cuatro gremios de la Real Fábrica de Armas de la villa de Placencia, de suspensión de la construcción de un paredón en el río principal de la dicha villa para sostenimiento del voladizo de la Casa Real (Soraluzeko Udal Artxibategi Historikoa 1802/06/01).
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Erregetxe_zaharra_(eu)&oldid=25606"(e)tik jasota