Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa (eu)

Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa
Estiloa	Historiaurrekoa
Mendea	Neolito-Brontzea
Kokapena	Mendigain
Mota	Ondarea

Bisita

Karakatetik Irukurutzetara

Mendilerro horretako hainbat megalito Karakatetik bisita daitezke; Soraluzetik errepidea igotzen da Karakateraino, autoz joan nahi izanez gero. Karakatetik, ekialde-hegoekialderantz doan mendilerroari edo gailurren segidari jarraitu behar zaio.

Karakatetik kilometro eta erdi eskasera, Gizaburuako tumulu hondatua bistaratuko dugu lehenbizi. Bideari jarraituz, 250 metrora, Idoiako (Idoi) zelaigunearen hegoaldeko muturrean, inguruneari izena ematen dion putzutik 60 metro hegoaldera, hortxe da Iruiyako trikuharria, harkaitz batzuen ondoan.

Norabide berari jarraituz, 600 metro ingurura, Atxolingo trikuharria dago; Atxolin gainaren altuera zehazten duen erpin geodesikoaren ondoan, hain zuzen. Ekialderantz jarraituta, 100 metrora, Atxolin Txikiko tumulua eta Atxolin Txiki II zista bistaratuko ditugu. Aizkoingo tumulua 170 metro hego-ekialdera dago, eta 200 metrotara ekialde-hegoekialderuntz Pagobedeinkatuko tumulua. Noranzko berean aurrera, 300 metrotara, Naasiko Goenako tumulua dago. Eta 500 metro aurrerago, norabide berari eutsita betiere, Kutzebakaarreko tumulua.

Puntu horretan, hego-hegomendebaldera 400 bat metro jaitsiz gero, Aizpuruko Zabalako trikuharria begietsiko dugu. Kutzebakaarretik bertatik ekialde-iparekialderantz jarraituta, berriz, Arribiribilletako zutarria aurkituko dugu lehenbizi, eta aurrerago, Irukurutzetako gailurraren atarian, Irukurutzetako trikuharria.

Puntu horretatik hegoaldera dauden megalitoak bisitatzen jarrai dezakegu, baina geratzen diren horietara iristeko egokiagoa da mendilerroaren beste muturretik abiatzea. Elosuatik, alegia.

Elosuatik Irukurutzetara

Elosuatik Agerreburu mendira igo behar da lehenbizi. Errepikagailu bat dago gainean. Tontorra bera jo gabe, kaskotik 140 metro ipar-iparmendebaldera, pistatik hurbil, Agerreburuko trikuharria dago. Ur-banalerroari iparrerantz jarraituta, 1.200 metro ingurura, Maurketako tumulua bistaratuko dugu.

Ur-banalerroari berari iparrerantz jarraituz, 500 bat metrora, hor da Keixetako Egiya (hegoaldea) trikuharria. Oso hurbil, 100 metro ipar-mendebaldera, Keixetako Egiya (iparraldea) tumulua, eta 300 metrora Keixetako tumulua. Hor da Irukurutzeta gailurraren magala, Karakatetik abiatuta iritsitako toki bera.

Dolmenen ibilbidea

Estazio megalitikoan bost bide diseinatu dira: hiru Soraluze, Elgoibar eta Bergaratik bertatatzeko, eta beste bi estazio bera ibiltzeko. Bostak ala bostak ibilbide batean bildu dira, PR-Gi 94 Dolmenen ibilbidea izenekoa.

Bada mapa bat ibilbide honen bost bideak biltzen dituena.

Indusketa historikoak

Estazio dolmenikoaren mapa (Aranzadi, Barandiaran eta Eguren 1921)

1920.eko gabonetan José Miguel de Barandiaran eta José Ignacio bere anaia Irukurutzeta inguruan egon ziren, eta hainbat trikuharri eta tumulu topa zituzten. Hurrengo urteko ekainak 2an beste txangoa egin zuen, kasu honetan bi soraluzetarrekin, Carlos Orueta doktorea eta Eugenio de Arrillaga abadea.

Udan, Elosura etorri zen, bertako mendilerroko trikuharrien miaketa egiteko. Berarekin Telesforo de Aranzadi eta Enrique de Eguren arkeologoak etorri ziren (los tres tristes trogloditas, hiru kobazulozale tristeak). Lan hauetan Carlos Orueta jaunaren laguntza izan zuten.

Ekainak 30an heldu ziren Elosuara, eta Francisco de Zaloña bertako parrokoak etxean hartu zituen. Biharamuna, uztailak lehena, prestaketetan eman zuten.

Kontratatutako langileek, denak Soraluzekoak, agindua zuten uztailak 2an Irukurutzetara igotzeko. Altxor bilatzaileen beldurrez bertatik hasi ziren ikerketak, leku nabarmenena delako. Arribiribilletatik pasa eta gero, Aizpuruko Zabala induskatzen hasi ziren. Uztailak 3an ez ziren lanera irten, domeka zelako. Eta biharamuenean Aizpuruko Zabala trikuharriaren lanak bukatu zituzten.

Uztailak 5ean Kutzebakar eta Naasiko Goena miatu zituzten, eta 6an, berriz, Pagobedeinkatu eta Azkoini ekin zieten. 7an Atxolin Txiki, Atxolin eta Sabua. 8an Iruiya eta Gizaburua aztertu zituzten, eta bazkalostean atzera jo zuten, Elosua aldera, Keixeta ikertzeko.

Uztailak 9a laneko azken eguna izan zen. Keixetako Egiya (hegoaldea), Keixetako Egiya (iparraldea), Maurketa eta Agerreburu induskatu eta gero, langileekin zorrak kitatu zituzten. Biharamunean Francisco de Zaloña eta Carlos Oruetari agur esan eta etxera bueltatu ziren.

Gipuzkoako Aldundiak miaketa ordaindu zuenez, bukatzerakoan txostena idatzi eta argitaratu zuten.

Eztandolmena: sumendiko tximinia (Soraluzeko Udala)

Urte luzeko tartea

Aranzadi, Barandiaran eta Egurenen kanpainaz geroztik ez zen ez zen gauza handirik egin urteetan. Aipamenak egin ziren bibliografian (begira beherago) eta besterik ez.

Agarreburu trikuharriaren getu Frantsesbaso trikuharria ere agertu zen. Askoz hegoalderutz, 1980. urteko martxoan Vinicio Berastegik eta Iaki Osinagak Egizabalko Muñoa tumuluaren kokapena aurkitu zuten, Bergarako udalerrian.

Urte guzti hauetan trikuharrien ezagutza eta oroimena desagertzen joan zen, eta azkenean okerrak sortu izan dira. Esateko, urteetan trikuharri benetakoena uste izan dena ez zen trikuharria, luz azalean agertutako harri bolkanikoen tximini nabarmenena baizik. Herriko arkeologi zaleak hainbat indusketa egin izan dituzte bertan eta, normala denez, ez dute ezer topatu.

Aipatzea merezi dute gazte taldeen ekintzek. 1970-1980 urteak izango ziren eta, beste leku askoren moduan, inguruan bazegoen kultura aldetik mugimendu bizia. Eta Soraluzeko talde batek mendigaineko trikuharri bat berreraikitzea erabaki zuten. Asteburu batean mendigainera igo, kamioi eta guzti, eta kamararen goiko harlosa bere tokira eramatzen saiatu ziren... baina ezin! handik denbora batera Rafael Castellanok susedidoa jaso zuen La Voz de España egunkarian, Parrastadak izeneko zutabean. Bergarako beste talde batek, aldiz, Keixetako Egiya (hegoaldea) trikuharria berreraikitzen ere saiatu zen, baina alferrik.

Azkenik, 2.002 urtean Aranzadi Elkarteak, Jesus Altunaren gidaritzapean, Elosua-Plazentziako megalitoak identifikatu zituzten, bakoitzari bere plaka jarriz: Agerreburu trikuharria, Aitzpuruko Zabala trikuharria, Aizkoin tumulua, Atxolin trikuharria, Atxolin Txiki trikuharria, Gizaburua trikuharria, Iruiya trikuharria, Irukurutzeta trikuharria, Keixeta tumulua, Keixetako Egiya (iparraldea) trikuharria, Keixetako Egiya (hegoaldea) tumulua, Kurutzebakaar tumulua, Maurketa tumulua, Naasiko Goena tumulua, Pagobedeinkatu tumulua eta Trekutz tumulua.

Arbasoak egitasmoa

Sarrera nagusia: Arbasoak egitasmoa (eu)

Egitasmoaren helburua Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa balioan jartzea da. Estazio megalitikoaren inguruko hiru herriek hartzen dute parte: Bergara, Elgoibar eta Soraluze.

Orain arteko indusketa kanpainak eta emaitzak:

Kanpaina/k	Tokia	Emaitzak	Gehiago jakiteko
2012-2017	Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa	Miaketa eta katak: Arribiribilleta zutarria zela egiaztatu, Gizaburua oso interesgarria zela, zista bat, hainbat harri-lanabes...	sakatu hemen
2012, 2014	Arribiribilleta	Zutarria zutik jarri	sakatu hemen
2015	Atxolin Txiki II zista	Atxolin Txiki tumuluaren ondoan aurkitutako monumentua zista zela egiaztatu zuten.
2016-2017	Gizaburua tumulua	Estazio megalitiko osoan baino material gehiago aurkitu dute, eta oso kalitate onekoa: giza hezurrak, zeramika, Brontze Aroko bi errauste...	sakatu hemen
2014, 2018	Keixetako Egiya (hegoaldea)	Trikuharriaren berreraiketa	sakatu hemen
2018	Irukurutzeta trikuharria	Kamara induskatu, laginak hartu eta tumulua garbitu	sakatu hemen
2019	Agerreburu trikuharria	Kamara induskatu, laginak hartu eta tumulua garbitu. Leundutako aizkora agertu da Honetaz gain, Irukurutzeta, Frantsesbaso eta Sabua indusi dituzte	sakatu hemen

Kanpaina hauei ikerketa lanak gehitu beharko zaizkie, noski, zabalkunde lanak eta 2019an hasitako seinalizazio plana.

Honetaz gain, Soraluzeko Udalak lur erosketei ekin dio poliki poliki: megalitoen inguruko lur sailak publikoak izanda, errezagoa da babestea eta ikertzea.

Bibliografia

Urtea	Izenburua	Aldizkaria	Egilea/k
1922	Exploración de dieciseis dólmenes de la sierra Elosua-Plazentzia	Diputación de Guipúzcoa. 1-34. San Sebastián	Aranzadi, T. de Barandiaran, J.M. de Eguren, E. de
1953	Catálogo dolménico del País Vasco	Pirineos 9, 229-378. Zaragoza	Elosegi, J.
1953	El hombre prehistórico en el País Vasco	Ed. Ekin. Buenos Aires	Barandiaran, J.M. de
1973	Corpus de materiales de las culturas prehistóricas con cerámica de la población de cavernas del País Vasco Meridional	Munibe Supl. 1, 1-366	Apellaniz, J.M.
1975	Lehen Euskal Herria. Guía ilustrada de prehistoria vasca. Guide ilustré de prehistoire basque	Ed. Gero, Bilbao	Altuna, J.
1980	Catálogo de túmulos y campos tumulares en EuskaIerria. Su análisis	Kobie 10, 421-447. Bilbao	Galilea, F.
1982	Carta Arqueológica de Guipúzcoa	Munibe 34, 1-242 + Cartografía	Altuna, J. Mariezkurrena, K. Armendariz, A. Barrio, L. del Ugalde, Tx. Peñalver, X.
1990	Gipuzkoa. Carta Arqueológica. I. Megalitos	Munibe (Antropologia-Arkeologia) Supl. 7	Altuna, J. Armendariz, A. Barrio, L. del Etxeberria, F. Mariezkurrena, K. Peñalver, X. Zumalabe, F.
2002	Gipuzkoa. Carta Arqueologica. Megalitos. Nuevos descubrimientos 1990-2001	Munibe (Antropologia-Arkeologia) Supl. 15	Altuna, J. Barrio, L. del Mariezkurrena, K.
200.	Elosua-Plazentziako estazio megalitikoa. Mapa	Euskal-herria.org	Web orria
2010	Elosua-Plazentziako estazio megalitikoaren mapa	Eusko Jaurlaritza
200.	Elosua-Plazentziako megalitoak	Eusko Jaurlaritza	Web orria
2013	Dolmenen ibilbidea PR-Gi 94. Mapa	Debegesa

Erreferentziak

• Dolmenen ibilbidea. Mikro site web (Debabarrena).