«Arma lantegi txikiak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
     
    (2 erabiltzailek tartean egindako 36 berrikusketa ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    [[Fitxategi: Tercerola._Zalditeriarentzat_Soraluzen_egindakoa_(Armagintza_museoa_1876).jpg | thumb | 600px | right | Soraluzen egindako terzerola (Armagintza museoa 1876)]]
    [[Fitxategi: Tercerola._Zalditeriarentzat_Soraluzen_egindakoa_(Armagintza_museoa_1876).jpg | thumb | 600px | right | Soraluzen egindako zizta-motza edo terzerola (Eibarko Armagintza museoa 1876)]]
    ==Hasiera==
    ==Hasiera==
    Sistema gremialaren azken urteetan gero eta eskaera gutxiago zetorren Espainiako armadaren aldetik, eta lantegi txikiek ozta ozta egiten zuten aurrera. Eibarko batzuk bere kasa hasi ziren, eta Soraluzen ere 1.859 urtean bertako lantegi txikiek arma desberdinak egiteko baimena eskatu zuten.
    Sistema gremialaren azken urteetan gero eta eskaera gutxiago zetorren Espainiako armadaren aldetik, eta lantegi txikiek ozta ozta egiten zuten aurrera. Eibarko batzuk bere kasa hasi ziren, eta Soraluzen ere 1859. urtean bertako lantegi txikiek arma desberdinak egiteko baimena eskatu zuten.


    Nahiz eta armadarako eskaera batzuk lortu, ahalmen gutxiko lantegiak izanik partikularrentzako produktuak ekoizten zituzten, gehienak ehiza fusilak eta pistolak.
    Nahiz eta armadarako eskaera batzuk lortu, ahalmen gutxiko lantegiak izanik partikularrentzako produktuak ekoizten zituzten, gehienak ehiza fusilak eta pistolak.


    1.860 Erret Agindu batek suzko armen merkatua liberalizatu zuen, eta 1.865 urtean gremioen sistema bertan behera geratu zen. Hurrengo urtean [[S.A. Euscalduna (eu)|La Euscalduna]] fusil fabrika sortu zenean, hainbat eta hainbat armarik bertara jo zuen lan bila, baina beste askok bere kasa jarraitu zuten.
    1860. urtean Erret Agindu batek suzko armen merkatua liberalizatu zuen, eta 1865.ean gremioen sistema bertan behera geratu zen. Hurrengo urtean [[S.A. Euscalduna (eu)|La Euscalduna]] fusil fabrika sortu zenean, hainbat eta hainbat armarik bertara jo zuen lan bila, baina beste askok bere kasa jarraitu zuten.




    [[Fitxategi: Eskopeta._Mauricio_Larrañaga_(Armagintza_museoa).jpg | thumb | 300px | left | Mauricio Larrañagak egindako eskopeta (Armagintza museoa 1876)]]
    ==Teknologia eta produktuak==
    ==Teknologia eta produktuak==
    Orokorrean, sistema gremiala bukatu zenean, 1.865 urtean, Soraluzeko arma txikiek aurrekargako armak ekoizten zituzten. Baina teknologia aurreratuena jarraituz, aurki atzekargako armak egitera pasatu ziren. XX mendean hainbat patente sortu ziren Soraluzen<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu) | Soraluze. Monografía histórica]]. Ramiro Larrañaga (81. orrialdea eta hurrengoak).</ref>.  
    Orokorrean, sistema gremiala bukatu zenean, 1865 urtean, Soraluzeko armagile txikiek aurrekargako armak ekoizten zituzten. XIX mende hasieran suharri giltza erabiltzen bazuten ere, ordurako pistoi giltzak erabiltzen hasi ziren, bai fusiletan zein pistoletan.


    Arma luzeetan, XIX mende bukaeran eta XX mende hasieran terzerolak<ref>Mauser karabinak, mendiko unitateetan erabilia.</ref> egiten baziren ere, Soraluzeko (eta Eibarko) produktu izarra ehiza eskopeta izan da.
    Aldi berean, errebolberrak egiten ere hasi ziren. Arma guzti hauen bezeroak Espainiako armada zein partikularrak izaten ziren.


    Arma motzetan, aurrekargako pistolek aurki lekua egin zieten errebolberrei, eta XX mendean pistola automatikoei ere.
    Baina teknologia aurreratuena jarraituz, aurki atzekargako armak egitera pasatu ziren. XX mendean hainbat patente sortu ziren Soraluzen<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu) | Soraluze. Monografía histórica]]. Ramiro Larrañaga (81. orrialdea eta hurrengoak).</ref>.
     
    Arma luzeetan, XIX mende bukaeran eta XX mende hasieran terzerolak<ref>Mauser karabinak, mendiko unitateetan erabilia.</ref> egiten baziren ere, Espainiako armadak gero eta gutxiago eskatzen zuenez, Soraluzeko (eta Eibarko) produktu izarra ehiza eskopeta izan da.
     
    Arma motzetan, atzekargako pistolek (eta batez ere XX mendean pistola automatikoek) gainontzeko armak desagerrarazi zituzten.


    Industria laguntzailea ere sortu zen inguruan, osagaiak egiteko (eskopeta kainoiak, adarrezko kirten-azalak, apaingarriak...) edota azpikontratazioa (mekanizazioa, kainoien txarolatua, fundizioa...)
    Industria laguntzailea ere sortu zen inguruan, osagaiak egiteko (eskopeta kainoiak, adarrezko kirten-azalak, apaingarriak...) edota azpikontratazioa (mekanizazioa, kainoien txarolatua, fundizioa...)


    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    <gallery>
      Eskopeta._Lefaucheux_01_(Juan_Arluciaga_1865).jpg    | Lefaucheaux eskopeta <br> (Juan Arluciaga 1865)
      Eskopeta._Lefaucheux_02_(Juan_Arluciaga_1865).jpg    | Lefaucheaux eskopeta <br> (Juan Arluciaga 1865)
      Eskopeta._Mauricio_Larrañaga_(Armagintza_museoa).jpg | Eskopeta <br> (Mauricio Larrañaga 1876)
    </gallery>
    ==XIX. mendeko enpresa zerrenda==
    {| class="wikitable col1cen col2cen col3cen"
    ! width= "100 px" style="background:Tan" | Urteak
    ! width= "250 px" style="background:Tan" | Izena
    ! width= "150 px" style="background:Tan" | Kalea
    ! width= "150 px" style="background:Tan" | Produktuak
    ! width= "150 px" style="background:Tan" | Marka
    ! width= "100 px" style="background:Tan" | Gerora
    |-
    | <1844>  || Aranguren ||  || Pistoi pistolak ||  ||
    |-
    | <1848> || José Joaquín Larrearegui  ||  || Pistoi eskopetak ||  ||
    |-
    | <1852-1858> || Juan Francisco Astiazaran ||  || Aurrekarga pistolak <br> Pistoi eskopetak ||  ||
    |-
    | 1857> || [[Ybarra aita-semeak (eu)|José Ignacio Ybarra]] ||  || Rifleak || CONTR.YBAR <br> A.R <br> C.YBARRA || Zuazubizcar, Isla y Cia.
    |-
    | 1857-1863 || [[Juan de Aldasoro (eu)|Juan Aldasoro]] || Elizburu || Rifleak || ALDASORO || Zuazubizcar, Isla y Cia.
    |-
    | <1865>  || Juan Arluziaga ||  || Eskopetak ||  ||
    |-
    | <1877>  || M.A. ||  || Atzekarga pistolak || M.A. PLACENCIA ||
    |-
    |  || Amosategui ||  || Atzekarga pistolak || AMOSATEGUI PLACENCIA ||
    |-
    |  || Mauricio Larrañaga ||  || Atzekarga fusikak ||  ||
    |}
    ==XX. mendea==
    Enpresa gehienak oso txikiak ziren, eta krisi ekonomikoak suertatzerakoan ixteko aukera handiekin. Gainera, askok ez zuten irauten jabea baino luzeago. 1929 urtean oraindik hogeita hamar arma-tailer zeudela herrian. Gerra zibila amaituta, ordea, torlojuak egiten hasi ziren tailer horietako asko. Sasoi horretan indar handia hartu zuen torlojugintzak, eta 60. hamarkadan jo zuen goia.
    Modu horretan, jatorriz arma-enpresa zirenak, ''Inocencio Madina'', ''Eugenio Argarate'', ''Sandalio Barrenechea'', ''Juan María Arizaga'', ''Amuchastegui'' eta ''Sacia'' kasu, torlojuak egiten hasi ziren.
    XX mendearen bigarren zatian torlojugintza herriko industriaren jarduera nagusia zen, nahiz eta armagintzak bazuen artean presentziarik, batez ere [[SAPA (eu)|SAPAk]] langile asko zituelako. Hala ere, beste enpresa batzuek ehizako eskopetak egiten jarraitu zuten, esateko Miguel Larrañaga eta Sucesores de Eusebio Arizagak.
    ==Propaganda komentuetaraino==
    Armak saltzeko, gaurko moduan, kanpainak egiten zituzten; baina ez ziren guztion gustoko. Esateko, 1909. urtean Antonio Arangurenek bere armak eskaini omen zizkien komentuei,eta zurrumurrua hainbat aldizkarik ontzat hartu zuten.
    Madrilgo ''El Motín'', esateko, eskaintzak Portugaleko komentuetara heldu zela jaso zuen<ref>[https://www.google.es/books/edition/El_Motin/B00oAQAAMAAJ?hl=es-419&gbpv=1&dq=ascao+aranguren+placencia&pg=RA49-PA15&printsec=frontcover Carabinas de Ambrosio] El Motín (1910/12/15)</ref> (gogoratu behar da urte hartan Portugalen Errepublika aldarrikatu zutela):
    ::'''Anbrosioren karabinak'''
    ::Portugalgo zenbait komentutan hurrengoaren moduko zirkularrak aurkitu dira, gainetik ''Erantzunda'' idatzita zutela, arkatz urdinez.
    :::''Aranguren eta Konpañia. Suzko arma fabrika. Soraluze (Gipuzkoa).''
    :::''… komunitateko gorengo agurgarria,''
    :::''Jaun txit errespetagarria.
    :::''Hainbat elkarte erlijiosok armak eskatu dizkigute beren komentuak defendatzeko, eta gure zerbitzuak eskaintzen ausartzen gara. Jarraian, gure armen preziorik onena ematen dizkizuegu, merkantzia geltoki honetan bagoian jarrita.''
    :::''Horregatik, atsegin handiz zure eta Komunitate horren zerbitzari.''
    :::''Aranguren y Compañia''
    :::* ''Armada modeloko zizpa-motza, brida bakarrekoa, kalibreko 11 mm, 12 pezeta.''
    :::* ''Armada modeloko karabina, bi bridakoa, kalibrea 11 mm, 15 pezeta.''
    :::* ''Armada modeloko karabina, hiru bridakoa, kalibrea 11 mm, 20 pezeta.''
    :::* ''Armada modeloko fusila, hiru bridakoa, kalibrea 11 mm, 20 pezeta.''
    :::* ''Baioneta motza, 13 pezeta.''
    :::* ''Winchester zizpa motza, kalibre 44, 20 pezeta.''
    :::''N.B. Unión Española de Explosivos-ek ekoizten dituen kartutxo klase guztiak ere eman diezazkizukegu, enpresa honen ordezkaritzen tarifa berberatan.''
    ::Zirkular horiek kopiatzen ditut, herrikideak konbentzeko arrazoi nuela komentuetan armak zeudela esanez; eta ez uste dudalako, hala denean, beren jabeei ezertarako balio dietenik. Herriak "bisita" egitea erabakitzen duen egunean, karabina horiek guztiak Anbrosiorenak bihurtuko dira.
    [[Fitxategi: Carabinas_de_Ambrosio._El_Motín_(1910).jpg | thumb | center | 400px | Carabinas de Ambrosio (El Motín 1910)]]
    Sortutako iskanbila Frantziaraino heldu zen<ref>[https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5424448z Partout les mêmes]. A. Belmontet (La Fraternité 1909/12/12).</ref>, antzeko artikulua agertu zela:
    ::'''Abadeak alde guztietan berdinak'''
    ::Espainian, gaur egun, Moret jaunaren gobernuari zailtasunak sortu nahi dizkiote, Frantziako Briand Ministerioari sortu nahi dizkioten bezala.
    ::Eta apezpiku espainiar horiek ez dituzte eskuak geldi. Askatasunaren izenean, Kontseiluko presidenteari eskatzen diote eskola laikoak irekitzeko baimena ukatzeko. Jaun horiek irakaskuntzaren monopolioa eskatzen dute haientzat. Elizak espainiar guztiak bere doktrinak jarraitzera behartu nahi ditu, garunak desitxuratzeko eta kontzientzia guztiak bere erara moldatzeko pribilegioa izan nahi du.
    ::Hori ez da dena. Espainia zorigaiztokoa engainatzeko, apaizek, apezpikuek eta fraideek ez dute aski gaur egun ongi zaharkituriko beren arma espiritualez erabiltzen, errebolberrak, fusilak eta metrailadoreak ere erosten dituzte. Ez dira zurrumurru lausoak.
    :::''Aranguren eta Konpañia. Suzko arma fabrika. Soraluze (Gipuzkoa).''


    [[Fitxategi: Eskopeta._Eusebio_Arizaga.png | thumb | 300px | right | Eusebio Arizagak egindako eskopeta]]
    :::''… komunitateko gorengo agurgarria,''
    ==Bilakaera==
    Enpresa gehienak oso txikiak ziren, eta krisi ekonomikoak suertatzerakoan ixteko aukera handiekin. Gainera, askok ez zuten irauten jabea baino luzeago.


    Enpresa handi gehienak, profesionalagoak, gerra ostean torlojugintzara lerratu ziren... 1970 hamarkadako krisiarekin ixteko.
    :::''Hainbat elkarte erlijiosok armak eskatu dizkigute beren komentuak defendatzeko, eta gure zerbitzu-eskaintzak aurkezten dizkizuegu. Hemen behean, gure armen preziorik onena, halako geltokian bagoian entregatutako merkantzia, etab. (jarraian karabinen, fusil arrunten, armadako fusil modeloen, errebolberren, baioneten etabarren prezioak).''


    1.984 urtean Eusko Jaurlaritzak DIARM enpresa sortu zuen, Eibar inguruko armagintza enpresak biltzeko eta aurrera ateratzeko. Soraluzeko bi enpresa behintzat bertara bildu ziren: ''Miguel Larrañaga'' eta ''Sucesores de Eusebio Arizaga''. DIARMek lantegi berria eraiki zuen Itziarko industrialdean, baina 1.986 urtean itxi zen.
    :::''N.B. Unión Española de Explosivos-ek ekoizten dituen kartutxo klase guztiak ere eman diezazkizukegu, enpresa honen ordezkaritzen tarifa berberatan.''


    Armagintzan aritutako Soraluzeko azken enpresa ''Felix Sarasqueta y Cía'' izan zen, lantegia Sagar-errekako sarreran zuela.
    ::Bilboko egunkari baten arabera, Eibarren bildutako sistema zaharreko hamar mila fusil saldu zitzaien eliz-kongregazioei, abade baten bitartez.




    ==XX mendeko enpresa zerrenda==
    [[Fitxategi: EIAL._Iragarkia.jpg | thumb | left | 250px | EIAL. Iragarkia]]
    ==''Euzko Izkillugiñen Elkar Langintza'' (EIAL)==
    ::<small>''Gehiago jakiteko, sakatu [[Euzko Izkillugiñen Alkar Langintza (eu) | hemen]].''</small>
    Errepublika garaian krisia oso handia zenez, 1933 urtean Soraluze, Elgoibar eta Eibarko armagile (eskopetagile) batzuk, ELA-STV sindikatuko afiliatuek, ''Euzko Izkillugiñen Elkar Langintza'' (EIAL) sortu zuten.


    Kooperatiba moduan eratu ziren, eta hiru urteetan mota guztietako milaka eskopeta egin zituen. Baina gerra sortu zenean egitasmoa zapuztu egin zen.
    [[Fitxategi: Sarasqueta._Ikuspegi_orokorra_(Giuliano_Mezzacasa).jpg | thumb | 250px | right | Felix Sarasqueta lantegia]]
    ==Bukaera==
    Ingurua ikaragarri gogor astindu zuen, ordea, 80. hamarkadako krisialdiak, tartean armagintza enpresak. 1984 urtean Eusko Jaurlaritzak DIARM enpresa sortu zuen, Eibar inguruko armagintza enpresak biltzeko eta aurrera ateratzeko; Soraluzeko bi enpresak bertara bildu ziren. DIARMek lantegi berria eraiki zuen Itziarko industrialdean, baina bide oparorik ez zuen izan: bi urte beranduago (1986) itxi zen.
    Armagintzan aritutako Soraluzeko azken enpresa ''Felix Sarasqueta y Cía'' izan zen, Eibartik etorria eta lantegia Sagar-errekako sarreran zuela. Krisiak ere jo zuen eta Inde S.A.L. izartera pasa zen, baina alferrik, azkenean hau ere itxi egin zelako.
    ==XX. mendeko enpresa zerrenda==
    ===Armagileak===
    {| class="wikitable col1cen col2cen col3cen"
    {| class="wikitable col1cen col2cen col3cen"
    ! width= "100 px" style="background:Tan" | Urteak
    ! width= "100 px" style="background:Tan" | Urteak
    38. lerroa: 144. lerroa:
    ! width= "150 px" style="background:Tan" | Produktuak
    ! width= "150 px" style="background:Tan" | Produktuak
    ! width= "150 px" style="background:Tan" | Marka
    ! width= "150 px" style="background:Tan" | Marka
    ! width= "220 px" style="background:Tan" | Osagaiak eta <br> azpikontratazioa
    ! width= "100 px" style="background:Tan" | Gerora
    ! width= "100 px" style="background:Tan" | Gerora
    |-
    |-
    |  <1929> || Sabino Achótegui y Cía <br>SACIA ||  || ||  || Mekanizatua ||  
    |  <1929> || José Alberdi e Hijos ||  || Smith errebolberrak ||  ||  
    |-
    |-
    | 1903-1929> || Felipe Aguirregomezcorta <br>Aguirregomezcorta y Cía <br>Sobrinos de Aguirregomezcorta <br>Industrias Iñurrieta || Errekalde || || || Eskopeta kainoiak ||  
    | <1967 || Calixto Altuna || Gabolats || Eskopetak || C.A. ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || José Alberdi e Hijos || || Smith errebolberrak ||  ||  ||  
    |  <1921> || Nazario Arana || Errekalde ||  ||  ||  
    |-
    |-
    | <1920> || Isaac Alday <br>Alday y Cía || Elizburu ||  || || Adarrezko kirten-azalak ||  
    | 1922-1984 (DIARM) || Arando y Larrañaga <br>Arando y Cía <br>Miguel Larrañaga ||  || Eskopetak || ''Indiarra''<br>''Eperra''<br>M.L.<br>Gacela<br>Vulcano ||  
    |-
    |-
    | <1967 || Calixto Altuna || Gabolats || Eskopetak || C.A. ||  ||  
    | <1929> || Antonio Aranguren || || Terzerolak<br>Eskopetak || ''Eperra''<br>La perdiz ||  
    |-
    |-
    | <1921> || Nazario Arana || Errekalde || ||  ||  ||  
    | 1900?-1921> || Ignacio Aranguren <br>Aranguren y Cía || Etxaburueta <br>Santa Ana || Terzerolak<br>Eskopetak<br>Karabinak ||  || Torlojugintza
    |-
    |-
    | 1922-1984 (DIARM) || Arando y Larrañaga <br>Arando y Cía <br>Miguel Larrañaga ||  || Eskopetak || ''Indiarra''<br>''Eperra''<br>M.L.<br>Gacela<br>Vulcano ||  ||  
    | <1929> || Francisco Argárate ||  || Eskopetak ||  ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || Antonio Aranguren || || Terzerolak<br>Eskopetak ||  ||  ||  
    |  <1921> || Arizaga y Lete || Errabal ||  ||  ||  
    |-
    |-
    | 1900?-1921> || Ignacio Aranguren <br>Aranguren y Cía || Etxaburueta <br>Santa Ana || Terzerolak<br>Eskopetak<br>Karabinak || ''Eperra''<br>La perdiz ||  || Torlojugintza
    | 1908-1984 (DIARM) || Eusebio Arizaga <br>Sucesores de Eusebio Arizaga || Kalebarren <br>Baltegieta || Smith errebolberrak<br>Pistola automatikoak || La sorda<br>E.A. / F.A.<br> ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || Eugenio Argárate  || || || || Esportazioa ||  
    |  <1921-1930> || Juan María Arizaga || Errekalde <br>Baltegieta || Eskopetak || J.A.<br>''Untxia''<br>''Lehoia'' || Torlojugintza
    |-
    |-
    |  <1929> || Francisco Argárate || || Eskopetak ||  ||  ||  
    |  <1921> || Anacleto Arluziaga || Errekalde ||  ||  ||  
    |-
    |-
    |  <1929-1970 || Agustín Arias || ||  ||  || Fundizioa ||  
    |  <1921> || Arzuaga y Cía || Santa Ana ||  ||  ||  
    |-
    |-
    |  <1921> || Arizaga y Lete || Errabal ||  || || ||  
    |  || Pascual Churruca ||  || Eskopetak || C.B.M. || Torlojugintza
    |-
    |-
    | 1908-1984 (DIARM) || Eusebio Arizaga <br>Sucesores de Eusebio Arizaga || Kalebarren <br>Baltegieta || Smith errebolberrak<br>Pistola automatikoak || La sorda<br>E.A. / F.A.<br> ||  ||  
    | <1921> || Javier Echaniz || Santa Ana || ||  ||  
    |-
    |-
    |  <1921-1930> || Juan María Arizaga || Errekalde <br>Baltegieta || Eskopetak || J.A.<br>''Untxia''<br>''Lehoia'' ||  || Torlojugintza
    |  <1921> || Manuel Galarraga || Baltegieta || ||  ||  
    |-
    |-
    |  <1921> || Anacleto Arluziaga || Errekalde || || ||  ||  
    |  <1929> || Garmendia y Aldazabal <br>Garmendia, Aldazabal y Arcelus || Atxuri || Eskopetak || ''Bi esku''<br>Biñarte || Iturgintza
    |-
    |-
    |  <1921> || Arzuaga y Cía || Santa Ana || ||  || ||  
    |  <1929> || Patricio Iraola || Iturburu (Baltegieta) || Terzerolak<br>Eskopetak || P.I. ||  
    |-
    |-
    |  || Sandalio Barrenetxea || Santa Ana || || S.B. || Eskopeta kainoiak || Torlojugintza
    |  <1929> || Izaguirre <br>Maiztegui y Cía || Etxaburueta || Eskopetak<br>Smith errebolberrak || I.M. ||  
    |-
    |-
    | || Pascual Churruca || || Eskopetak || C.B.M. ||  || Torlojugintza
    | <1930> || Mauricio Larrañaga || Gabolats || Eskopetak || M.L. ||  
    |-
    |-
    |  <1921> || Javier Echaniz || Santa Ana ||  || || ||  
    |  <1929> || Luis Lacuesta <br>Viuda de Lacuesta ||  || Eskopetak <br> ''Lantegi laguntzailea ere''|| ''Beltxarga'' ||  
    |-
    |-
    | 1910-1929> || Ascensio Gabilondo || Gabolats || || || Adarrezko kirten-azalak ||  
    | <1921-1929> || Leocadio Legaristi <br>Legaristi y Cía || Etxaburueta || Terzerolak<br>Eskopetak || ''Azkonar burua''<br>L.L. ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || José María Galarraga ||  || || || Eskopeta kainoiak ||  
    |  || Leturiondo y Argárate ||  || Eskopetak || Shoot<br>''Futbolaria'' ||  
    |-
    |-
    |  <1921> || Manuel Galarraga || Baltegieta || || ||  ||  
    |  || Esteban Leturiondo || Kalegoen (Santa Ana) || Eskopetak || E.L. ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || Ildefonso Ganchegui ||  || ||  || Eskopeta kainoien apaingarriak ||  
    |  || Lizarralde y Oregui ||  || Eskopetak<br>Pistolak || L y O ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || Garmendia y Aldazabal <br>Garmendia, Aldazabal y Arcelus || Atxuri || Eskopetak || ''Bi esku''<br>Biñarte ||  || Iturgintza
    |  || Benigno Maiztegui || || Eskopetak || C.M. || Torlojugintza
    |-
    |-
    |  <1929> || Patricio Iraola || Iturburu (Baltegieta) || Terzerolak<br>Eskopetak || P.I. ||  ||  
    |  <1929> || Bruno Maiztegui || Kalegoen (Santa Ana) || Eskopetak || ''Trompa''<br>Diana ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || Izaguirre <br>Maiztegui y Cía || Etxaburueta || Eskopetak<br>Smith errebolberrak || I.M. || ||  
    |  <1929> || Manuel Maiztegui || || Terzerolak<br>Eskopetak || ''Aingura'' ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || Luis Lacuesta <br>Viuda de Lacuesta ||  || Eskopetak || ''Beltxarga'' || Adarrezko kirten-azalak ||  
    |  <1929> || Ramón Maiztegui ||  || Eskopetak || ||  
    |-
    |-
    | <1930> || Mauricio Larrañaga || Gabolats || Eskopetak || M.L. ||  ||  
    | <1921-1929> || Mendicute y Lascurain || Kalebarren || Eskopetak || ''Oilarra'' ||  
    |-
    |-
    |  <1921-1929> || Leocadio Legaristi <br>Legaristi y Cía || Etxaburueta || Terzerolak<br>Eskopetak || ''Azkonar burua''<br>L.L. ||  ||  
    |  <1921> || Olaizola y Lascurain || Errabal || ||  ||  
    |-
    |-
    |  <1929> || Felipe Lete || || || || Mekanizatua ||  
    |  <1929> || Vicente Olaizola <br>Industrias Vicente Olaizola || Errabal || Eskopetak<br>Smith errebolberrak || Atlante<br>V.O.E. || Torlojugintza
    |-
    |-
    |  <1929> || Juan José Lete ||  || ||  || Eskopeta kainoiak || Lanabesak
    |  <1929-1958 || Matías San Miguel ||  || Eskopetak || M.S.M. ||  
    |-
    |-
    |  || Leturiondo y Argárate ||  || Eskopetak || Shoot<br>''Futbolaria'' ||  ||  
    |  || Urriola y Sarasqueta <br>Felix Sarasqueta y Cía ||  || Eskopetak || U.S.<br>F.S.C.<br>El faisán<br>Master<br>Pioner<br>Tauro ||  
    |-
    |-
    |  || Esteban Leturiondo || Kalegoen (Santa Ana) || Eskopetak || E.L. ||  ||  
    |  <1929> || Saturnino Treviño || || Eskopetak<br>Smith errebolberrak || S.T. ||  
    |-
    |-
    |  || Lizarralde y Oregui || || Eskopetak<br>Pistolak || L y O || ||  
    |  <1929> || Ambrosio Urizar || Etxaburueta || Eskopetak || ''Ahuntza'' ||
    |}
     
     
    ===Lantegi laguntzaileak: osagaiak eta azpikontratazioa===
    ::{| class="wikitable col1cen col2cen col3cen"
    ! width= "100 px" style="background:Tan" | Urteak
    ! width= "250 px" style="background:Tan" | Izena
    ! width= "150 px" style="background:Tan" | Kalea
    ! width= "300 px" style="background:Tan" | Ekoizpena
    |-
    |  <1929> || Serafín Achótegui y Cía <br>SACIA<br>Ceventor || Kotxebidea || Mekanizatuak <br> Gerora, ''torlojugintza''
    |-
    |-
    | <1929> || Inocencio Madina ||  ||  ||  || Mekanizatua ||  
    | 1903-1929> || Felipe Aguirregomezcorta <br>Aguirregomezcorta y Cía <br>Sobrinos de Aguirregomezcorta <br>Industrias Iñurrieta || Errekalde || Eskopeta kainoiak
    |-
    |-
    | || Benigno Maiztegui || || Eskopetak || C.M. ||  || Torlojugintza
    | <1920> || Isaac Alday <br>Alday y Cía || Elizburu || Adarrezko kirten-azalak
    |-
    |-
    |  <1929> || Bruno Maiztegui || Kalegoen (Santa Ana) || Eskopetak || ''Trompa''<br>Diana ||  ||  
    |  <1929> || Eugenio Argárate  ||  || Esportazioa
    |-
    |-
    |  <1929> || Manuel Maiztegui ||  || Terzerolak<br>Eskopetak || ''Aingura'' ||  ||  
    |  <1929-1970 || Agustín Arias ||  || Fundizioa
    |-
    |-
    |  <1929> || Ramón Maiztegui || || Eskopetak ||  ||  ||  
    |  || Sandalio Barrenetxea || Santa Ana || Eskopeta kainoiak (S.B. markarekin) <br> Gerora, ''torlojugintza''
    |-
    |-
    | <1921-1929> || Mendicute y Lascurain || Kalebarren || Eskopetak || ''Oilarra'' ||  ||  
    | 1910-1929> || Ascensio Gabilondo || Gabolats || Adarrezko kirten-azalak
    |-
    |-
    |  <1921> || Olaizola y Lascurain || Errabal ||  ||  ||  ||  
    |  <1929> || José María Galarraga ||  || Eskopeta kainoiak
    |-
    |-
    |  <1929> || Vicente Olaizola <br>Industrias Vicente Olaizola || Errabal || Eskopetak<br>Smith errebolberrak || Atlante<br>V.O.E. ||  || Torlojugintza
    |  <1929> || Ildefonso Ganchegui ||  || Eskopeta kainoien apaingarriak
    |-
    |-
    |  <1929> || Antonio Osa ||  || ||  || Mekanizatua ||
    |  <1929> || Luis Lacuesta <br>Viuda de Lacuesta ||  || Adarrezko kirten-azalak <br> ''(eskopetak ere)''
    |-
    |-
    |  <1929-1958 || Matías San Miguel ||  || Eskopetak || M.S.M. ||  ||  
    |  <1929> || Felipe Lete ||  || Mekanizatuak
    |-
    |-
    |  || Urriola y Sarasqueta <br>Felix Sarasqueta y Cía || || Eskopetak || U.S.<br>F.S.C.<br>El faisán<br>Master<br>Pioner<br>Tauro ||  ||
    |  <1929> || Juan José Lete || || Eskopeta kainoiak <br> Gerora, ''lanabesak''
    |-
    |-
    |  <1929> || Saturnino Treviño ||  || Eskopetak<br>Smith errebolberrak || S.T. ||  ||  
    |  <1929> || Inocencio Madina ||  || Mekanizatuak
    |-
    |-
    |  <1929> || Ambrosio Urizar || Etxaburueta || Eskopetak || ''Ahuntza'' ||  ||  
    |  <1929> || Antonio Osa ||  || Mekanizatuak
    |}
    |}
    ==Ramiro Larrañaga Arma Museoan==
    Lantegi txikiek egindako arma gehienak suntsitu dira, baina oraindik XX mendean egindako eskopeta eta karabina asko gordetzen dira, bildumazaleek ondo baloratuta.
    Gaur eguneko teknologia digitalei esker, [[Ramiro Larrañaga Arma Museoa (eu)|Ramiro Larrañaga Arma Museoa]] izenekoak arma horietako asko biltzen eta sailkatzen ditu, era birtualean bada ere.
    Museoak gela gehienetan erakusten ditu Soraluzeko lantegi txikiek egindako armak:
    * [[Arma museoa. Txispa-fusilak (eu)]]
    * [[Arma museoa. Pistoi-fusilak (eu)]]
    * [[Arma museoa. Atzekarga fusilak (eu)]]
    * [[Arma museoa. Ehiza-eskopetak eta karabinak (eu)]]
    * [[Arma museoa. Txispa-pistolak (eu)]]
    * [[Arma museoa. Pistoi-pistolak (eu)]]
    * [[Arma museoa. Atzekarga pistolak eta errebolberrak (eu)]]




    Hauxe da oraingo bertsioa, 21:02, 6 martxoa 2024 data duena

    Soraluzen egindako zizta-motza edo terzerola (Eibarko Armagintza museoa 1876)

    Hasiera

    Sistema gremialaren azken urteetan gero eta eskaera gutxiago zetorren Espainiako armadaren aldetik, eta lantegi txikiek ozta ozta egiten zuten aurrera. Eibarko batzuk bere kasa hasi ziren, eta Soraluzen ere 1859. urtean bertako lantegi txikiek arma desberdinak egiteko baimena eskatu zuten.

    Nahiz eta armadarako eskaera batzuk lortu, ahalmen gutxiko lantegiak izanik partikularrentzako produktuak ekoizten zituzten, gehienak ehiza fusilak eta pistolak.

    1860. urtean Erret Agindu batek suzko armen merkatua liberalizatu zuen, eta 1865.ean gremioen sistema bertan behera geratu zen. Hurrengo urtean La Euscalduna fusil fabrika sortu zenean, hainbat eta hainbat armarik bertara jo zuen lan bila, baina beste askok bere kasa jarraitu zuten.


    Teknologia eta produktuak

    Orokorrean, sistema gremiala bukatu zenean, 1865 urtean, Soraluzeko armagile txikiek aurrekargako armak ekoizten zituzten. XIX mende hasieran suharri giltza erabiltzen bazuten ere, ordurako pistoi giltzak erabiltzen hasi ziren, bai fusiletan zein pistoletan.

    Aldi berean, errebolberrak egiten ere hasi ziren. Arma guzti hauen bezeroak Espainiako armada zein partikularrak izaten ziren.

    Baina teknologia aurreratuena jarraituz, aurki atzekargako armak egitera pasatu ziren. XX mendean hainbat patente sortu ziren Soraluzen[1].

    Arma luzeetan, XIX mende bukaeran eta XX mende hasieran terzerolak[2] egiten baziren ere, Espainiako armadak gero eta gutxiago eskatzen zuenez, Soraluzeko (eta Eibarko) produktu izarra ehiza eskopeta izan da.

    Arma motzetan, atzekargako pistolek (eta batez ere XX mendean pistola automatikoek) gainontzeko armak desagerrarazi zituzten.

    Industria laguntzailea ere sortu zen inguruan, osagaiak egiteko (eskopeta kainoiak, adarrezko kirten-azalak, apaingarriak...) edota azpikontratazioa (mekanizazioa, kainoien txarolatua, fundizioa...)

    (handitzeko, sakatu gainean)

    • Lefaucheaux eskopeta (Juan Arluciaga 1865)

      Lefaucheaux eskopeta
      (Juan Arluciaga 1865)

    • Lefaucheaux eskopeta (Juan Arluciaga 1865)

      Lefaucheaux eskopeta
      (Juan Arluciaga 1865)

    • Eskopeta (Mauricio Larrañaga 1876)

      Eskopeta
      (Mauricio Larrañaga 1876)


    XIX. mendeko enpresa zerrenda

    Urteak Izena Kalea Produktuak Marka Gerora
    <1844> Aranguren Pistoi pistolak
    <1848> José Joaquín Larrearegui Pistoi eskopetak
    <1852-1858> Juan Francisco Astiazaran Aurrekarga pistolak
    Pistoi eskopetak
    1857> José Ignacio Ybarra Rifleak CONTR.YBAR
    A.R
    C.YBARRA    		 Zuazubizcar, Isla y Cia.
    1857-1863 Juan Aldasoro Elizburu Rifleak ALDASORO Zuazubizcar, Isla y Cia.
    <1865> Juan Arluziaga Eskopetak
    <1877> M.A. Atzekarga pistolak M.A. PLACENCIA
    Amosategui Atzekarga pistolak AMOSATEGUI PLACENCIA
    Mauricio Larrañaga Atzekarga fusikak


    XX. mendea

    Enpresa gehienak oso txikiak ziren, eta krisi ekonomikoak suertatzerakoan ixteko aukera handiekin. Gainera, askok ez zuten irauten jabea baino luzeago. 1929 urtean oraindik hogeita hamar arma-tailer zeudela herrian. Gerra zibila amaituta, ordea, torlojuak egiten hasi ziren tailer horietako asko. Sasoi horretan indar handia hartu zuen torlojugintzak, eta 60. hamarkadan jo zuen goia.

    Modu horretan, jatorriz arma-enpresa zirenak, Inocencio Madina, Eugenio Argarate, Sandalio Barrenechea, Juan María Arizaga, Amuchastegui eta Sacia kasu, torlojuak egiten hasi ziren.

    XX mendearen bigarren zatian torlojugintza herriko industriaren jarduera nagusia zen, nahiz eta armagintzak bazuen artean presentziarik, batez ere SAPAk langile asko zituelako. Hala ere, beste enpresa batzuek ehizako eskopetak egiten jarraitu zuten, esateko Miguel Larrañaga eta Sucesores de Eusebio Arizagak.


    Propaganda komentuetaraino

    Armak saltzeko, gaurko moduan, kanpainak egiten zituzten; baina ez ziren guztion gustoko. Esateko, 1909. urtean Antonio Arangurenek bere armak eskaini omen zizkien komentuei,eta zurrumurrua hainbat aldizkarik ontzat hartu zuten.

    Madrilgo El Motín, esateko, eskaintzak Portugaleko komentuetara heldu zela jaso zuen[3] (gogoratu behar da urte hartan Portugalen Errepublika aldarrikatu zutela):

    Anbrosioren karabinak
    Portugalgo zenbait komentutan hurrengoaren moduko zirkularrak aurkitu dira, gainetik Erantzunda idatzita zutela, arkatz urdinez.
    Aranguren eta Konpañia. Suzko arma fabrika. Soraluze (Gipuzkoa).
    … komunitateko gorengo agurgarria,
    Jaun txit errespetagarria.
    Hainbat elkarte erlijiosok armak eskatu dizkigute beren komentuak defendatzeko, eta gure zerbitzuak eskaintzen ausartzen gara. Jarraian, gure armen preziorik onena ematen dizkizuegu, merkantzia geltoki honetan bagoian jarrita.
    Horregatik, atsegin handiz zure eta Komunitate horren zerbitzari.
    Aranguren y Compañia
    • Armada modeloko zizpa-motza, brida bakarrekoa, kalibreko 11 mm, 12 pezeta.
    • Armada modeloko karabina, bi bridakoa, kalibrea 11 mm, 15 pezeta.
    • Armada modeloko karabina, hiru bridakoa, kalibrea 11 mm, 20 pezeta.
    • Armada modeloko fusila, hiru bridakoa, kalibrea 11 mm, 20 pezeta.
    • Baioneta motza, 13 pezeta.
    • Winchester zizpa motza, kalibre 44, 20 pezeta.
    N.B. Unión Española de Explosivos-ek ekoizten dituen kartutxo klase guztiak ere eman diezazkizukegu, enpresa honen ordezkaritzen tarifa berberatan.
    Zirkular horiek kopiatzen ditut, herrikideak konbentzeko arrazoi nuela komentuetan armak zeudela esanez; eta ez uste dudalako, hala denean, beren jabeei ezertarako balio dietenik. Herriak "bisita" egitea erabakitzen duen egunean, karabina horiek guztiak Anbrosiorenak bihurtuko dira.
    Carabinas de Ambrosio (El Motín 1910)

    Sortutako iskanbila Frantziaraino heldu zen[4], antzeko artikulua agertu zela:

    Abadeak alde guztietan berdinak
    Espainian, gaur egun, Moret jaunaren gobernuari zailtasunak sortu nahi dizkiote, Frantziako Briand Ministerioari sortu nahi dizkioten bezala.
    Eta apezpiku espainiar horiek ez dituzte eskuak geldi. Askatasunaren izenean, Kontseiluko presidenteari eskatzen diote eskola laikoak irekitzeko baimena ukatzeko. Jaun horiek irakaskuntzaren monopolioa eskatzen dute haientzat. Elizak espainiar guztiak bere doktrinak jarraitzera behartu nahi ditu, garunak desitxuratzeko eta kontzientzia guztiak bere erara moldatzeko pribilegioa izan nahi du.
    Hori ez da dena. Espainia zorigaiztokoa engainatzeko, apaizek, apezpikuek eta fraideek ez dute aski gaur egun ongi zaharkituriko beren arma espiritualez erabiltzen, errebolberrak, fusilak eta metrailadoreak ere erosten dituzte. Ez dira zurrumurru lausoak.
    Aranguren eta Konpañia. Suzko arma fabrika. Soraluze (Gipuzkoa).
    … komunitateko gorengo agurgarria,
    Hainbat elkarte erlijiosok armak eskatu dizkigute beren komentuak defendatzeko, eta gure zerbitzu-eskaintzak aurkezten dizkizuegu. Hemen behean, gure armen preziorik onena, halako geltokian bagoian entregatutako merkantzia, etab. (jarraian karabinen, fusil arrunten, armadako fusil modeloen, errebolberren, baioneten etabarren prezioak).
    N.B. Unión Española de Explosivos-ek ekoizten dituen kartutxo klase guztiak ere eman diezazkizukegu, enpresa honen ordezkaritzen tarifa berberatan.
    Bilboko egunkari baten arabera, Eibarren bildutako sistema zaharreko hamar mila fusil saldu zitzaien eliz-kongregazioei, abade baten bitartez.


    EIAL. Iragarkia

    Euzko Izkillugiñen Elkar Langintza (EIAL)

    Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

    Errepublika garaian krisia oso handia zenez, 1933 urtean Soraluze, Elgoibar eta Eibarko armagile (eskopetagile) batzuk, ELA-STV sindikatuko afiliatuek, Euzko Izkillugiñen Elkar Langintza (EIAL) sortu zuten.

    Kooperatiba moduan eratu ziren, eta hiru urteetan mota guztietako milaka eskopeta egin zituen. Baina gerra sortu zenean egitasmoa zapuztu egin zen.


    Felix Sarasqueta lantegia

    Bukaera

    Ingurua ikaragarri gogor astindu zuen, ordea, 80. hamarkadako krisialdiak, tartean armagintza enpresak. 1984 urtean Eusko Jaurlaritzak DIARM enpresa sortu zuen, Eibar inguruko armagintza enpresak biltzeko eta aurrera ateratzeko; Soraluzeko bi enpresak bertara bildu ziren. DIARMek lantegi berria eraiki zuen Itziarko industrialdean, baina bide oparorik ez zuen izan: bi urte beranduago (1986) itxi zen.

    Armagintzan aritutako Soraluzeko azken enpresa Felix Sarasqueta y Cía izan zen, Eibartik etorria eta lantegia Sagar-errekako sarreran zuela. Krisiak ere jo zuen eta Inde S.A.L. izartera pasa zen, baina alferrik, azkenean hau ere itxi egin zelako.


    XX. mendeko enpresa zerrenda

    Armagileak

    Urteak Izena Kalea Produktuak Marka Gerora
    <1929> José Alberdi e Hijos Smith errebolberrak
    <1967 Calixto Altuna Gabolats Eskopetak C.A.
    <1921> Nazario Arana Errekalde
    1922-1984 (DIARM) Arando y Larrañaga
    Arando y Cía
    Miguel Larrañaga    		 Eskopetak Indiarra
    Eperra
    M.L.
    Gacela
    Vulcano
    <1929> Antonio Aranguren Terzerolak
    Eskopetak    		 Eperra
    La perdiz
    1900?-1921> Ignacio Aranguren
    Aranguren y Cía    		 Etxaburueta
    Santa Ana    		 Terzerolak
    Eskopetak
    Karabinak    		 Torlojugintza
    <1929> Francisco Argárate Eskopetak
    <1921> Arizaga y Lete Errabal
    1908-1984 (DIARM) Eusebio Arizaga
    Sucesores de Eusebio Arizaga    		 Kalebarren
    Baltegieta    		 Smith errebolberrak
    Pistola automatikoak    		 La sorda
    E.A. / F.A.
    <1921-1930> Juan María Arizaga Errekalde
    Baltegieta    		 Eskopetak J.A.
    Untxia
    Lehoia    		 Torlojugintza
    <1921> Anacleto Arluziaga Errekalde
    <1921> Arzuaga y Cía Santa Ana
    Pascual Churruca Eskopetak C.B.M. Torlojugintza
    <1921> Javier Echaniz Santa Ana
    <1921> Manuel Galarraga Baltegieta
    <1929> Garmendia y Aldazabal
    Garmendia, Aldazabal y Arcelus    		 Atxuri Eskopetak Bi esku
    Biñarte    		 Iturgintza
    <1929> Patricio Iraola Iturburu (Baltegieta) Terzerolak
    Eskopetak    		 P.I.
    <1929> Izaguirre
    Maiztegui y Cía    		 Etxaburueta Eskopetak
    Smith errebolberrak    		 I.M.
    <1930> Mauricio Larrañaga Gabolats Eskopetak M.L.
    <1929> Luis Lacuesta
    Viuda de Lacuesta    		 Eskopetak
    Lantegi laguntzailea ere    		 Beltxarga
    <1921-1929> Leocadio Legaristi
    Legaristi y Cía    		 Etxaburueta Terzerolak
    Eskopetak    		 Azkonar burua
    L.L.
    Leturiondo y Argárate Eskopetak Shoot
    Futbolaria
    Esteban Leturiondo Kalegoen (Santa Ana) Eskopetak E.L.
    Lizarralde y Oregui Eskopetak
    Pistolak    		 L y O
    Benigno Maiztegui Eskopetak C.M. Torlojugintza
    <1929> Bruno Maiztegui Kalegoen (Santa Ana) Eskopetak Trompa
    Diana
    <1929> Manuel Maiztegui Terzerolak
    Eskopetak    		 Aingura
    <1929> Ramón Maiztegui Eskopetak
    <1921-1929> Mendicute y Lascurain Kalebarren Eskopetak Oilarra
    <1921> Olaizola y Lascurain Errabal
    <1929> Vicente Olaizola
    Industrias Vicente Olaizola    		 Errabal Eskopetak
    Smith errebolberrak    		 Atlante
    V.O.E.    		 Torlojugintza
    <1929-1958 Matías San Miguel Eskopetak M.S.M.
    Urriola y Sarasqueta
    Felix Sarasqueta y Cía    		 Eskopetak U.S.
    F.S.C.
    El faisán
    Master
    Pioner
    Tauro
    <1929> Saturnino Treviño Eskopetak
    Smith errebolberrak    		 S.T.
    <1929> Ambrosio Urizar Etxaburueta Eskopetak Ahuntza


    Lantegi laguntzaileak: osagaiak eta azpikontratazioa

    Urteak Izena Kalea Ekoizpena
    <1929> Serafín Achótegui y Cía
    SACIA
    Ceventor    		 Kotxebidea Mekanizatuak
    Gerora, torlojugintza
    1903-1929> Felipe Aguirregomezcorta
    Aguirregomezcorta y Cía
    Sobrinos de Aguirregomezcorta
    Industrias Iñurrieta    		 Errekalde Eskopeta kainoiak
    <1920> Isaac Alday
    Alday y Cía    		 Elizburu Adarrezko kirten-azalak
    <1929> Eugenio Argárate Esportazioa
    <1929-1970 Agustín Arias Fundizioa
    Sandalio Barrenetxea Santa Ana Eskopeta kainoiak (S.B. markarekin)
    Gerora, torlojugintza
    1910-1929> Ascensio Gabilondo Gabolats Adarrezko kirten-azalak
    <1929> José María Galarraga Eskopeta kainoiak
    <1929> Ildefonso Ganchegui Eskopeta kainoien apaingarriak
    <1929> Luis Lacuesta
    Viuda de Lacuesta    		 Adarrezko kirten-azalak
    (eskopetak ere)
    <1929> Felipe Lete Mekanizatuak
    <1929> Juan José Lete Eskopeta kainoiak
    Gerora, lanabesak
    <1929> Inocencio Madina Mekanizatuak
    <1929> Antonio Osa Mekanizatuak


    Ramiro Larrañaga Arma Museoan

    Lantegi txikiek egindako arma gehienak suntsitu dira, baina oraindik XX mendean egindako eskopeta eta karabina asko gordetzen dira, bildumazaleek ondo baloratuta.

    Gaur eguneko teknologia digitalei esker, Ramiro Larrañaga Arma Museoa izenekoak arma horietako asko biltzen eta sailkatzen ditu, era birtualean bada ere.

    Museoak gela gehienetan erakusten ditu Soraluzeko lantegi txikiek egindako armak:


    Erreferentziak

    1. ↑ Soraluze. Monografía histórica. Ramiro Larrañaga (81. orrialdea eta hurrengoak).
    2. ↑ Mauser karabinak, mendiko unitateetan erabilia.
    3. ↑ Carabinas de Ambrosio El Motín (1910/12/15)
    4. ↑ Partout les mêmes. A. Belmontet (La Fraternité 1909/12/12).
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Arma_lantegi_txikiak_(eu)&oldid=31114"(e)tik jasota