«San Andres ermita (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 17:06, 12 azaroa 2022 data duena

San Andres ermita

Estiloa	Herrikoia
Mendea	XVI-XVII
Kokapena	San Andres
Mota	Eraikina

Kanpo aldeko irudiak

(handitzeko, sakatu gainean)

Ikuspegi orokorra
(Indalecio Ojanguren)
Kanpandegia
(Kontrargi 2002)
Ataria eta iturria
Iturria
(O. Pérez 2020)
Atea
Atea
(1992)
Atea
Atea
(1996)
Atea eta leihoa
(O. Pérez 2020)

Barrualdeko irudiak

(handitzeko, sakatu gainean)

Burualdea
(1990)
Burualdea eta pulpitoa
(1990)
Burualdea korutik
(1996)
Burualdea korutik
(1996)
Burualdea
(1996)
Burualdea
(1997)
Burualdea
(1997)
Burualdea
(1997)
Jaietako Meza Nagusia
(1991)
Ur beindikatuko harria
Arantza Cuesta Ezeiza

Korua (1987)

Korua

(handitzeko, sakatu gainean)

Korua
(1990)
Korua
(1990)
Korua
(1990)
Korua
(1990)
Korua
(1990)
Korua
(1990)

Kokapena

(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)

Mapa kargatzen...

Azalpena

Ermita Itsasoi baserriko lurretan eraiki zuten, Itsasoegigoitia izeneko tokian<ref<Jatorrizko agirian, gaztelaniaz agertzen da: En el lugar llamado Ysasoeguigoytia.</ref>. Izena Iriaungo San Andres jarri zioten.

Forma laukizuzena du, eta sarrera oinetan, albo batera, hegoaldera hain zuzen. Eguraldia zela eta, alde honetan aterpea zuen, ateraino heltzen ez zela (begira Indalecio Ojangurenen argazkia). XX mendeko erdialdean aterpea luzatu zuten, ate ingurua banestuz. Atariaren ezkerraldean, kanpoko aldean eta Artetatik datorren bidearen ondoan, iturria dauka.

Presbiterio aldean zerua edo hauts-babesa du, Soraluzeko ermitetan onena, Arrate santutegian dagoenaren oso antzekoa. Oinetan korua dauka.

Kanpotik etxea eta eliz ataria dauzka erantsita, frontoi moduan ere erabilia. Garai batean etxean ermita zaintzailea bizi zen; aspalditik hutsik zegoela, eta Udalarena zenez, bertan San Andrespe elkartea antolatu dute.

Eliz ataria, berriz, hegoaldean dauka, eta bi fasetan eraiki zuten. XIX mendean ez zen ateraino heltzen, baina XX mende hasieran mendebalderuntz luzatu zuten, ermitaren atea azpian hartzeko. Behin bukatuta, ataria izateaz gain frontoi moduan ere erabili izan zuten.

Artelanak

San Andres ermitako artelanak bilduma ederra osatzen dute. 1979 urtean Juan San Martinek San Andres ermita Plaentzian artikulua idatzi zuen Donostiako Hoja del Lunes, ermita honen ondareaz jakinarazten:

San Isidro irudia, gotikoa/ berpizkundea.
Sagrario atea, berpizkunde garaikoa.
Pulpitoa, berpizkunde garaikoa.
Kaliza, berpizkunde manierista.
San Andres irudia, romanista/ barrokoa.
Santa Isabel irudia, barrokoa.
Zerua edo hauts-babesa, klasizista.

1997ko urriak 30n, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian balizko arkeologia gune moduan izendatu zuten.

San Isidro irudia
(Arantza Cuesta Ezeiza)
Sagrario atea
(Arantza Cuesta Ezeiza)
Pulpitoa
(1997)
Kaliza
(Arantza Cuesta Ezeiza)
San Andres irudia
(1996)
Santa Isabel irudia
(Arantza Cuesta Ezeiza)
Zerua
(1997)

Historia

San Andres ermita 1558. urtean eraiki zen, eta 1610ean Jeronimo de Larrea eskultoreari San Andresen irudia nagusitzen deneko erretaula bat egiteko eskatu zitzaion, 1622an Joan de Arriola pintoreak urreztatu eta polikromatua izango zena, hain zuzen ere.

Gorago aipatu denez, ermita Itsasoegi lurretan eraiki zen (Itsasoegigoitia izeneko tokian), eta irisgarritasuna arazo larria zen, bai herritik ermita berrira, baita honetatik gorago zeuden herri lurretara, handik Azkoitia eta Azpeitiara pasatzeko. Lur jabeek baimen guztiak eman zituzten aipatu bideak egiteko, baina... inguruko baserrietakoek ez zuten baimenik bideak erabiltzeko. Hau da, Izarre, Guenetxe, Etxebarri, Barrenetxe eta Uzkatekoek (Eyçaguirre, Goenechea, Echeberria, Barrenechea y Urruzcarate) bide zaharretatik ibili behar ziren, eta ezin zuten beraiek, ezta animaliez, ezta buruan karga zutela bide berriak inondik inora erabili.

Datu hauek Oñatiko Protokoloen Artxiboko dokumentu batean (3663 paper sorta. Joan de Churruca Eskribaua) agertzen dira, eta Javier Elorza Maiztegi soraluzetarrak argitara ekarri zituen^[1] 1985. urtean.

Aldarearen ingurua babesten duen zerua edo egurrezko ganga XVII. mendearen lehenengo erdialdean eraiki omen zuten, forma eta eraikuntza mailako ezaugarriak aztertuta.

Ermita guregana ia bere horretan heldu da, jatorrizko konfigurazioa gordez. Hori dela eta, XX mendeko azken urteetan auzokoek auzolanean zaharberritzeari ekitea erabaki zutenean, ekimena babestua izan zen, baina ermitaren balio arkitektonikoa bereziki azpimarratuz, eta elementurik esanguratsuenak ahalik eta gehien errespetatuz, egurrezko egitura, koroa, zeramikazko zorua, zerua, pulpitua, erretaulak eta irudiak, alegia.

Oro har, nahiko ondo gordeta bazegoen ere, estalkia zen eraikinean arazo gehien zituen alderdia, euri ura zirrikitu ugarietatik filtratzen baitzen. Presbiterioaren alderdian, aspaldiko itogin batek egurrezko zerua larriki kaltetua zuen, eta zati oso bat erabat botatzekotan egon ziren.

Zaharberritze lan hauek 1987 eta 1988 urteetan egin zituzten: Lanak estalkia erabat berritzearekin hasi ziren, zurajea sendotuz narriatutako gapirioak ordeztuz eta lata eta teilak berriztatuz. Egurrezko ganga berrosartu zen, egur guztiari xilofagoen aurkako tratamendua eman zen, adreiluzko lauzatxoen zoladura osatu eta garbitu zen eta hormak pintatu ziren. Lanak aurrera eramateko Gipuzkoako Foru Aldundiak 1.500.000 pezetako (9.000 euro) dirulaguntza eman zuen.

Herri-sinismenak

Baziren Soraluzen usadio zaharrak ermita honekin lotuta.

Haginetako mina kentzeko auzokoek kandela pizten zuten Santa Luzia eta Santa Apolonia koadroren aurrean.

Eta ume totelak San Andres ermitara ekartzen zituzten amek, sendatzeko^[2].

Han, han, han! Nun, nun, nun?

Soraluzeko herriak, bere metereologia zentru berezia izan zuen garai batean eta bere eguraldi gizona ere bai, Jose Urizar Arteta (Arteta baserrikoa).

Arteta baserrikoak urte askoan izan dira San Andresko ermitako kanpaiak jotzearen arduradunak. Joxe Artetak, San Andresko tontorretik urrutira hodei tontor beltzen bat (orea zetorrela) antzematen zuenean (uda partean batez ere), gainontzeko baserritarrak jakinaren gainean jartzen zituen, euri edo txingor zaparradak heldu aurretik egiten zihardutenari laga eta azkar etxeratu zitezen.

Haizeak jotzen zuen norabideagatik, lainoen abiadurarengatik edo euren altitude edo berak bakarrik somatzen zituen beste zantzu berezi batzuengatik ekaitza zetorrela igartzen zionean San Andresko ermitako kanpaiak jotzen zituen abisu emateko: Han, han, han!. Kanpai hots honek, gero, erantzuna izaten zuen: Nun, nun, nun? erantzuten zuen kaleko kanpandorreko Santa Barbara kanpaiak, soinu baxu eta sakonez. Eta Santa Ana monjen konbentuko kanpaia ere ez zen ixilik geratzen.

1973. urtean Juan San Martinek ohitura honen berri eman zuen Ore-kanpaiak izeneko artikuluan, Donostiako Hoja del lunes-ean.

Gerra garaian ere, sistema berbera erabili izan zen herria bonbardaketaz abisatzeko.

Erreferentziak

Ore-kanpaiak. Juan San Martin. Donostiako Hoja del lunes (1973)
San Andres ermita Plaentzian. Juan San Martin. Donostiako Hoja del lunes (1979)

↑ Fundación de la ermita de San Andrés. Javier Elorza Maiztegi
↑ El culto de dulía, protodulía, hiperdulía y latría en Gipuzkoa. Antxon Aguirre Sorondo. Boletin de la R.S.B.A.P. LIX 2003-2 (401-500 orr.) eta LX 2004-1 (51-120 orr.).

[1] Fundación de la ermita de San Andrés. Javier Elorza Maiztegi

[2] El culto de dulía, protodulía, hiperdulía y latría en Gipuzkoa. Antxon Aguirre Sorondo. Boletin de la R.S.B.A.P. LIX 2003-2 (401-500 orr.) eta LX 2004-1 (51-120 orr.).

[1]

[2]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{Artelana (eu)
   | izena    = San Andres ermita
-  | irudia   = Ezoziako_santutegia._Ikuspegi_orokorra_4.jpg
+  | irudia   = San_Andres_ermita._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg
-  | estiloa  = Gotikoa
+  | estiloa  = Herrikoia
-  | mendea   = XIV
+  | mendea   = XVI-XVII
   | kokapena = [[San Andres bailara (eu)|San Andres]]
   | mota     = Eraikina
@@ 12. lerroa: / 12. lerroa: @@
 ''(handitzeko, sakatu gainean)''
 <gallery>
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Ikuspegi_orokorra_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg    | Ikuspegi orokorra (Indalecio Ojanguren)
+    San Andres ermita. Ikuspegi orokorra 01 (Indalecio Ojanguren).jpg | Ikuspegi orokorra <br> (Indalecio Ojanguren)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Ikuspegi_orokorra_02_(Indalecio_Ojanguren).jpg    | Ikuspegi orokorra (Indalecio Ojanguren)
+    San Andres ermita. Kanpandegia 01 (Kontrargi 2002).jpg            | Kanpandegia <br> (Kontrargi 2002)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Ikuspegi_orokorra_11.jpg                          | Ikuspegi orokorra Armendia paretik
+    San_Andres_ermita._Ataria_eta_iturria.jpg                         | Ataria eta iturria
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Ikuspegi_orokorra_3.jpg                           | Ikuspegi orokorra (Arantza Cuesta Ezeiza)
+    San_Andres_ermita._Iturria_(Oscar_Pérez_2020).jpg                 | Iturria <br> (O. Pérez 2020)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Ikuspegi_orokorra_5.jpg                           | Ikuspegi orokorra (Arantza Cuesta Ezeiza)
+    San_Andres_ermita._Atea_05.jpg                                    | Atea
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Prozesioa_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg            | Prozesioa (Indalecio Ojanguren)
+   San_Andres_ermita._Atea_01_(1992).jpg                             | Atea <br> (1992)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Prozesioa_02_(Indalecio_Ojanguren).jpg            | Prozesioa (Indalecio Ojanguren)
+    San_Andres_ermita._Atea_03.jpg                                    | Atea
+   San_Andres_ermita._Atea_04_(1996).jpg                             | Atea <br> (1996)
+    San_Andres_ermita._Atea_eta_leihoa_(Oscar_Pérez_2020).jpg         | Atea eta leihoa <br> (O. Pérez 2020)
 </gallery>
@@ 25. lerroa: / 27. lerroa: @@
 ''(handitzeko, sakatu gainean)''
 <gallery>
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Burualdea_1.jpg                             | Burualdea
+    San_Andres_ermita._Burualdea_01_(1990).jpg | Burualdea <br> (1990)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Aldare_nagusia_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg | Aldare nagusia (Indalecio Ojanguren)
+   San_Andres_ermita._Burualdea_04_(1990).jpg | Burualdea eta pulpitoa <br> (1990)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Aldare_nagusia_02_(Indalecio_Ojanguren).jpg | Aldare nagusia (Indalecio Ojanguren)
+   San_Andres_ermita._Burualdea_02_(1996).jpg | Burualdea korutik <br> (1996)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Aldare_nagusia_03_(Indalecio_Ojanguren).jpg | Aldare nagusia (Indalecio Ojanguren)
+    San_Andres_ermita._Burualdea_03_(1996).jpg | Burualdea korutik <br> (1996)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Korua_3.jpg                                 | Oinaldea eta korua
+    San_Andres_ermita._Burualdea_04_(1996).jpg | Burualdea <br> (1996)
-    Fitxategi: Ezoziako_santutegia._Korua_4.jpg                                 | Korua
+    San_Andres_ermita._Burualdea_05_(1997).jpg | Burualdea <br> (1997)
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._Korua_1.jpg                                 | Korua
+    San_Andres_ermita._Burualdea_06_(1997).jpg | Burualdea <br> (1997)
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._Korua_2._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg          | Korua (Arantza Cuesta Ezeiza)
+    San_Andres_ermita._Burualdea_07_(1997).jpg | Burualdea <br> (1997)
+    San_Andres._1991_jaiak_01_(1991).jpg       | Jaietako Meza Nagusia <br> (1991)
+    San_Andres_ermita._Ur_beindikatuko_harria._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Ur beindikatuko harria <br> Arantza Cuesta Ezeiza
 </gallery>
+[[Fitxategi: San_Andres_ermita._Korua_01_(1987).jpg | thumb | center | 800px | Korua (1987)]]
-==Erretaulak eta irudiak==
+==Korua==
 ''(handitzeko, sakatu gainean)''
 <gallery>
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._San_Antonio_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | San Antonio erretaula (Arantza Cuesta Ezeiza)
+    San_Andres_ermita._Korua_02_(1990).jpg     | Korua <br> (1990)
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._San_Antonio_1.jpg                                | San Antonio
+    San_Andres_ermita._Korua_03_(1990).jpg     | Korua <br> (1990)
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._San_Jose_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg    | San Jose erretaula (Arantza Cuesta Ezeiza)
+    San_Andres_ermita._Korua_04_(1990).jpg     | Korua <br> (1990)
-   Fitxategi: Ezoziko_Santutegia._Andra_Maria_01._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg         | Andramaria
+    San_Andres_ermita._Korua_05_(1996).jpg     | Korua <br> (1990)
-   Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._San_Miguel._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg            | San Miguel (Arantza Cuesta Ezeiza)
+    San_Andres_ermita._Korua_06_(1996).jpg     | Korua <br> (1990)
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._Santa_Agueda._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg          | Santa Agueda (Arantza Cuesta Ezeiza)
+    San_Andres_ermita._Korua_07_(1997).jpg     | Korua <br> (1990)
-   Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._Kaliza._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg                | Kaliza (Arantza Cuesta Ezeiza)
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._Fazistola._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg             | Fazistola (Arantza Cuesta Ezeiza)
-   Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._San_Ignacio._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg           | San Ignacio (Arantza Cuesta Ezeiza)
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._Itsasontzia_2_(1993).jpg                         | Itsasontzia (1993)
 </gallery>
 ==Kokapena==
-[https://www.google.es/maps/@43.182607,-2.420516,17z?hl=eu ''(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)'']
+[https://www.google.es/maps/@43.175002,-2.403969,17z?hl=eu ''(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)'']
-{{#display_map: 43.182607, -2.420516 |height=600 |zoom=18| type=earth}}
+{{#display_map: 43.175002, -2.403969 |height=600 |zoom=18| type=earth}}
 ==Azalpena==
+Ermita [[Itsasoi baserria (eu)|Itsasoi]] baserriko lurretan eraiki zuten, Itsasoegigoitia izeneko tokian<ref<Jatorrizko agirian, gaztelaniaz agertzen da: ''En el lugar llamado Ysasoeguigoytia''.</ref>. Izena ''Iriaungo San Andres'' jarri zioten.
+Forma laukizuzena du, eta sarrera oinetan, albo batera, hegoaldera hain zuzen. Eguraldia zela eta, alde honetan aterpea zuen, ateraino heltzen ez zela (begira Indalecio Ojangurenen argazkia).  XX mendeko erdialdean aterpea luzatu zuten, ate ingurua banestuz. Atariaren ezkerraldean, kanpoko aldean eta [[Arteta baserria (eu)|Artetatik]] datorren bidearen ondoan, iturria dauka.
+Presbiterio aldean [[San Andres ermitaren zerua (eu)|''zerua'']] edo hauts-babesa du, Soraluzeko ermitetan onena, Arrate santutegian dagoenaren oso antzekoa. Oinetan korua dauka.
+Kanpotik etxea eta eliz ataria dauzka erantsita, [[San Andreseko frontoi zaharra (eu)|frontoi]] moduan ere erabilia. Garai batean etxean ermita zaintzailea bizi zen; aspalditik hutsik zegoela, eta Udalarena zenez, bertan [[San Andrespe elkartea (eu)|San Andrespe elkartea]] antolatu dute.
+Eliz ataria, berriz, hegoaldean dauka, eta bi fasetan eraiki zuten. XIX mendean ez zen ateraino heltzen, baina XX mende hasieran mendebalderuntz luzatu zuten, ermitaren atea azpian hartzeko. Behin bukatuta, ataria izateaz gain frontoi moduan ere erabili izan zuten.
+==Artelanak==
+San Andres ermitako artelanak bilduma ederra osatzen dute. 1979 urtean Juan San Martinek [[San Andres ermita Plaentzian (eu)|San Andres ermita Plaentzian]] artikulua idatzi zuen Donostiako ''Hoja del Lunes'', ermita honen ondareaz jakinarazten:
+* [[San Isidro irudia (eu)|San Isidro irudia]], gotikoa/ berpizkundea.
+* [[Sagrario atea. San Andres (eu)|Sagrario atea]], berpizkunde garaikoa.
+* [[Pulpitoa. San Andres (eu)|Pulpitoa]], berpizkunde garaikoa.
+* [[Kaliza. San Andres ermita (eu)|Kaliza]], berpizkunde manierista.
+* [[San Andres irudia (eu)|San Andres irudia]], romanista/ barrokoa.
+* [[Santa Isabel irudia (eu)|Santa Isabel irudia]], barrokoa.
+* [[San Andres ermitaren zerua (eu)|Zerua edo hauts-babesa]], klasizista.
+ko urriak 30n, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian balizko arkeologia gune moduan izendatu zuten.
+<gallery>
+   San_Andres_ermita._San_Isidro_3._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg    | San Isidro irudia <br> (Arantza Cuesta Ezeiza)
+   San_Andres_ermita._Sagrarioko_atea._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Sagrario atea <br> (Arantza Cuesta Ezeiza)
+   San_Andres_ermita._Pulpitoa_06_(1997).jpg                     | Pulpitoa <br> (1997)
+   San_Andres_ermita._Kaliza._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg          | Kaliza <br> (Arantza Cuesta Ezeiza)
+   San_Andres_ermita._San_Andres_3_(1996).jpg                    | San Andres irudia <br> (1996)
+   San_Andres_ermita._Santa_Isabel._Sortzez_Garbia_04._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Santa Isabel irudia <br> (Arantza Cuesta Ezeiza)
+   San_Andres_ermita._Zerua_05_(1997).jpg                        | Zerua <br> (1997)
+</gallery>
+==Historia==
 San Andres ermita 1558. urtean eraiki zen, eta 1610ean Jeronimo de Larrea eskultoreari San Andresen irudia nagusitzen deneko erretaula bat egiteko eskatu zitzaion, 1622an Joan de Arriola pintoreak urreztatu eta polikromatua izango zena, hain zuzen ere.
-Datu hauek Oñatiko Protokoloen Artxiboko dokumentu batean (3663 paper sorta. Joan de Churruca Eskr.) agertzen dira, eta Javier Elorza Maiztegi soraluzetarrak argirata ekarri zituen 1980. urtean.
+Gorago aipatu denez, ermita Itsasoegi lurretan eraiki zen (Itsasoegigoitia izeneko tokian), eta irisgarritasuna arazo larria zen, bai herritik ermita berrira, baita honetatik gorago zeuden herri lurretara, handik Azkoitia eta Azpeitiara pasatzeko. Lur jabeek baimen guztiak eman zituzten aipatu bideak egiteko, baina... inguruko baserrietakoek ez zuten baimenik bideak erabiltzeko. Hau da, Izarre, Guenetxe, Etxebarri, Barrenetxe eta Uzkatekoek (''Eyçaguirre, Goenechea, Echeberria, Barrenechea y Urruzcarate'') bide zaharretatik ibili behar ziren, eta ezin zuten beraiek, ezta animaliez, ezta buruan karga zutela bide berriak inondik inora erabili.
-Horretaz gain, esan genezake forma eta eraikuntza mailako ezaugarriak aztertuta, aldarearen ingurua babesten duen zerua edo egurrezko ganga XVII. mendearen lehenengo erdialdean ere eraikia izan zela.
+Datu hauek Oñatiko Protokoloen Artxiboko dokumentu batean (3663 paper sorta. Joan de Churruca Eskribaua) agertzen dira, eta Javier Elorza Maiztegi soraluzetarrak argitara ekarri zituen<ref>[[Fundación de la ermita de San Andrés (eu) | Fundación de la ermita de San Andrés]]. Javier Elorza Maiztegi</ref> 1985. urtean.
-Ermita guregana ia bere horretan heldu da, jatorrizko konfigurazioa gordez. Hori dela eta, XX mendeko azken urteetan auzokoek eskulana auzolana prozeduraren bidez jarriz zaharberritzeari ekitea erabaki zutenean, ekimena babestua izan zen, baina ermitaren balio arkitektonikoa bereziki azpimarratuz, eta elementurik esanguratsuenak ahalik eta gehien errespetatuz, egurrezko egitura, koroa, zeramikazko zorua, zerua, pulpitua, erretaulak eta irudiak, alegia.
+Aldarearen ingurua babesten duen zerua edo egurrezko ganga XVII. mendearen lehenengo erdialdean eraiki omen zuten, forma eta eraikuntza mailako ezaugarriak aztertuta.
-Oro har, nahiko ondo gordeta bazegoen ere, estalkia zen eraikinean arazo gehien zituen alderdia, euri ura zirrikitu ugarietatik filtratzen baitzen. Presbiterioaren alderdian, aspaldiko itogin batek egurrezko ganga larriki kaltetua zuen, eta zati baten bat erabat botatzea ere proposatzera iritsi zelarik.
+Ermita guregana ia bere horretan heldu da, jatorrizko konfigurazioa gordez. Hori dela eta, XX mendeko azken urteetan auzokoek auzolanean zaharberritzeari ekitea erabaki zutenean, ekimena babestua izan zen, baina ermitaren balio arkitektonikoa bereziki azpimarratuz, eta elementurik esanguratsuenak ahalik eta gehien errespetatuz, egurrezko egitura, koroa, zeramikazko zorua, zerua, pulpitua, erretaulak eta irudiak, alegia.
-Lanak estalkia erabat berritzearekin hasi ziren, zurajea sendotuz narriatutako gapirioak ordeztuz eta lata eta teilak berriztatuz. Egurrezko ganga berrosartu zen, egur guztiari xilofagoen aurkako tratamendua eman zen, adreiluzko lauzatxoen zoladura osatu eta garbitu zen eta hormak pintatu ziren. Lanak aurrera eramateko 1987 eta 1998 urteetan Gipuzkoako Foru Aldundiak 1.500.000 pezetako (9.000 euro) dirulaguntza eman zuen.
+Oro har, nahiko ondo gordeta bazegoen ere, estalkia zen eraikinean arazo gehien zituen alderdia, euri ura zirrikitu ugarietatik filtratzen baitzen. Presbiterioaren alderdian, aspaldiko itogin batek egurrezko ''zerua'' larriki kaltetua zuen, eta zati oso bat erabat botatzekotan egon ziren.
+Zaharberritze lan hauek 1987 eta 1988 urteetan egin zituzten: ''Lanak estalkia erabat berritzearekin hasi ziren, zurajea sendotuz narriatutako gapirioak ordeztuz eta lata eta teilak berriztatuz. Egurrezko ganga berrosartu zen, egur guztiari xilofagoen aurkako tratamendua eman zen, adreiluzko lauzatxoen zoladura osatu eta garbitu zen eta hormak pintatu ziren''. Lanak aurrera eramateko Gipuzkoako Foru Aldundiak 1.500.000 pezetako (9.000 euro) dirulaguntza eman zuen.
-==Artelanak==
-Aipatutakoak eta gehiago ditu:
-* [[Ezoziako Andramaria (eu)|Andramaria]] irudia, gotikoa
-* [[San Migel irudia (eu)|San Migel irudia]], gotikoa
-* [[Santa Ageda irudia (eu)|Santa Ageda irudia]], gotikoa
-* Ur bedeinkatuaren harria, gotikoa
-* [[Kaliza. Ezoziako santutegia (eu)|Kaliza]], berpizkunde manierista
-* [[Ezoziako erretaula nagusia (eu)|Erretaula nagusia]], barrokoa
-* [[San Antonio erretaula (eu)|San Antonio erretaula]], barrokoa
-* [[San Jose erretaula (eu)|San Jose erretaula]], barrokoa
-* San Ignacio irudia, barrokoa
-* Korua, herrikoia
-* Goiko plaza eta atariaren zoruak, herrikoiak
-* Fazistolak, barrokoak
+==Herri-sinismenak==
+Baziren Soraluzen usadio zaharrak ermita honekin lotuta.
-==Kondaira==
+Haginetako mina kentzeko auzokoek kandela pizten zuten Santa Luzia eta Santa Apolonia koadroren aurrean.
-Kondairak dioenez, [[Irigoin baserria (eu)|Irigoin baserriko]] gizonari agertu zitzaion Amabirgina, eta Ezoziako parajean eliza eraikitzeko eskatu. Artean Arritxa eraiki gabe zegoela aprobetxatuz, auzokoek [[Arritxa baserria (eu)|Arritxa baserri]] inguruan hasi ziren, baina Amabirginak idi pare batez harri eta oholak Ezoziara jaisten zituen.
-Irigoineko gizona zelatan jarri zen, gauez, eta Amabirginak begibakar utzi zuen.
+Eta ume totelak San Andres ermitara ekartzen zituzten amek, sendatzeko<ref>El culto de dulía, protodulía, hiperdulía y latría en Gipuzkoa. Antxon Aguirre Sorondo. Boletin de la R.S.B.A.P. LIX 2003-2 (401-500 orr.) eta LX 2004-1 (51-120 orr.).</ref>.
-Kondaira osorik irakurtzeko, [[Ezoziako Andramariaren kondaira (eu)|hemen]].
+==''Han, han, han!  Nun, nun, nun?''==
+Soraluzeko herriak, bere ''metereologia zentru'' berezia izan zuen garai batean eta bere eguraldi gizona ere bai, Jose Urizar ''Arteta'' ([[Arteta baserria (eu)|Arteta]] baserrikoa).
-==Historia==
+Arteta baserrikoak urte askoan izan dira San Andresko ermitako kanpaiak jotzearen arduradunak. Joxe ''Arteta''k, San Andresko tontorretik urrutira hodei tontor beltzen bat (''orea zetorrela'') antzematen zuenean (uda partean batez ere), gainontzeko baserritarrak jakinaren gainean jartzen zituen, euri edo txingor zaparradak heldu aurretik egiten zihardutenari laga eta azkar etxeratu zitezen.
-Nahiz eta askoz lehenago existitzen zela zalantzarik ez eduki, lehendabizi Soraluzeko beste ermita batzuekin batera aipatua ikusten dugu: gaur eguneko Kontu Liburuak, 1500garren urteko ingurukoa denak, erre egin zen beste aurreko bat aipatzen du.
-Ochoa Ybañez Yrurekoak 1518ko Martxoaren 9an, Andres Ybañez Yrure eskribauari eskaini zion testamentuan, ermita hau ''Santa Maria de Oceycia'' izenaz agertzen da, eta berarentzat bi erreal donatzen dira.
+Haizeak jotzen zuen norabideagatik, lainoen abiadurarengatik edo euren altitude edo berak bakarrik somatzen zituen beste zantzu berezi batzuengatik ekaitza zetorrela igartzen zionean San Andresko ermitako kanpaiak jotzen zituen abisu emateko: ''Han, han, han!''. Kanpai hots honek, gero, erantzuna izaten zuen: ''Nun, nun, nun?'' erantzuten zuen kaleko kanpandorreko Santa Barbara kanpaiak, soinu baxu eta sakonez. Eta Santa Ana monjen konbentuko kanpaia ere ez zen ixilik geratzen.
-Uste dugu tenplu honen egungo konfigurazioa, XVII. mendearen hasieran buruturiko berriketa eta handitze obren ondorioa dela, 1614ko Martxoaren 27 egunean Pedro Yraolakoa eskribauaren aurrean aurkezturiko ''Oceyciako hargintza obraren Kontzertu Idazkia, Maeses Martin Landerrainekoak eta Martin Galarragakoak emana, bi hargin hauek jatorriz errexildarrak'' honen bidez deduzitzen denez.
+. urtean Juan San Martinek ohitura honen berri eman zuen [[Ore-kanpaiak (eu) | Ore-kanpaiak]] izeneko artikuluan, Donostiako ''Hoja del lunes''-ean.
+Gerra garaian ere, sistema berbera erabili izan zen herria bonbardaketaz abisatzeko.
--1704 aldiari dagokion Udaletxeko Akta Liburuan akordio bat agertzen da, zeinaren bidez Pedro Ochoa Armendikoari lur batzuen emakida
-akordio bat agertzen den, ''Eçoyziako Andra Mari ermitaren estalpea egiteko berak emandako bere aipatu Aramendiako baserria baratza nagusiaren kitatze eta ordaintza gisan''.
--1990 urtean zaharberritze lanak egin ziren santutegian: ''Galtzara, sarbide, harresi, eskalinata, plazatxoak eta ermitako atariaren berreskuratzea, larriki kaltetuak ezbehar sail baten ondorioz eta erortze edo erabateko aurri arriskuarekin''. Udalak emandako dirulaguntza 3.600.000 pezetakoa izan zen.
+==Erreferentziak==
+* [[Ore-kanpaiak (eu) | Ore-kanpaiak]]. Juan San Martin. Donostiako ''Hoja del lunes'' (1973)
+* [[San Andres ermita Plaentzian (eu)|San Andres ermita Plaentzian]]. Juan San Martin. Donostiako ''Hoja del lunes'' (1979)
-[[Kategoria: Arkitektura]]
+[[Kategoria: Arkitektura erlijiosoa]]
+[[Kategoria: Balizko arkeologia guneak]]