Historia. Brontze Aroa (eu)

Bi alditan, Neolito eta Brontze aroan, Soraluze inguruan bizi zirenek Muskiritsun megalitoak eraiki zituzten, hilobiak gehienak.. Brontze Aroa K.a. 1800 eta 1000 urte artean garatu zen, gutxi gora behera.

Sabua zista (Jose)

Aurretik, Neolito Aroa

Gehiago jakiteko, sakatu hemen

Topatutakoa

Neolitoaren moduan, Brontze aroan ere hainbat megalito eraiki zituzten Muskiritsun, zistak kasu honetan: Gortazar, Otsoaldasoro I, Otsoaldasoro II, Otsoaldasoro III, Sabua, Atxolin Txiki II eta Frantsesbaso.

Mapa kargatzen...

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"googlemaps3","width":"1000px","height":"800px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":false,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Agerreburu_trikuharria_(eu)\" title=\"Agerreburu trikuharria (eu)\"\u003EAgerreburu\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Agerreburu\n","link":"","lat":43.153458,"lon":-2.362608,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Aizpuruko_Zabala_trikuharria_(eu)\" title=\"Aizpuruko Zabala trikuharria (eu)\"\u003EAizpuruko Zabala\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Aizpuruko Zabala\n","link":"","lat":43.174186,"lon":-2.373797,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Aizkoin_tumulua_(eu)\" title=\"Aizkoin tumulua (eu)\"\u003EAizkoin\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Aizkoin\n","link":"","lat":43.181063,"lon":-2.383164,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Arribiribilleta_zutarria_(eu)\" title=\"Arribiribilleta zutarria (eu)\"\u003EArribiribilleta\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Arribiribilleta\n","link":"","lat":43.176653,"lon":-2.3704,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Atxolin_trikuharria_(eu)\" title=\"Atxolin trikuharria (eu)\"\u003EAtxolin\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Atxolin\n","link":"","lat":43.182508,"lon":-2.385586,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Atxolin_Txiki_tumulua_(eu)\" title=\"Atxolin Txiki tumulua (eu)\"\u003EAtxolin Txiki\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Atxolin Txiki\n","link":"","lat":43.181873,"lon":-2.384756,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Atxolin_Txiki_II_zista_(eu)\" title=\"Atxolin Txiki II zista (eu)\"\u003EAtxolin Txiki II\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Atxolin Txiki II\n","link":"","lat":43.18196,"lon":-2.384923,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Egizabalko_Mu%C3%B1oa_tumulua_(eu)\" title=\"Egizabalko Mu\u00f1oa tumulua (eu)\"\u003EEgizabalko Mu\u00f1oa\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Egizabalko Mu\u00f1oa\n","link":"","lat":43.147664,"lon":-2.376553,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Frantsesbaso_trikuharria_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Frantsesbaso trikuharria (eu)\"\u003EFrantsesbaso\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Frantsesbaso\n","link":"","lat":43.155742,"lon":-2.363939,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Gizaburua_tumulua_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Gizaburua tumulua (eu)\"\u003EGizaburua\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Gizaburua\n","link":"","lat":43.186225,"lon":-2.395418,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Gortazar_zista_(eu)\" title=\"Gortazar zista (eu)\"\u003EGortazar\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Gortazar\n","link":"","lat":43.192054,"lon":-2.412338,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Iruiya_trikuharria_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Iruiya trikuharria (eu)\"\u003EIruiya\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Iruiya\n","link":"","lat":43.18475,"lon":-2.39281,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Irukurutzeta_trikuharria_(eu)\" title=\"Irukurutzeta trikuharria (eu)\"\u003EIrukurutzeta\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Irukurutzeta\n","link":"","lat":43.176651,"lon":-2.368456,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Keixeta_tumulua_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Keixeta tumulua (eu)\"\u003EKeixeta\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Keixeta\n","link":"","lat":43.171467,"lon":-2.365766,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Keixetako_Egiya_(hegoaldea)_trikuharria_(eu)\" title=\"Keixetako Egiya (hegoaldea) trikuharria (eu)\"\u003EKeixetako Egiya (hegoaldea)\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Keixetako Egiya (hegoaldea)\n","link":"","lat":43.16799,"lon":-2.363859,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Keixetako_Egiya_(iparraldea)_tumulua_(eu)\" title=\"Keixetako Egiya (iparraldea) tumulua (eu)\"\u003EKeixetako Egiya (iparraldea)\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Keixetako Egiya (iparraldea)\n","link":"","lat":43.16876,"lon":-2.36465,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Kutzebakaar_tumulua_(eu)\" title=\"Kutzebakaar tumulua (eu)\"\u003EKutzebakaar\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Kutzebakaar\n","link":"","lat":43.175786,"lon":-2.373325,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Maurketa_tumulua_(eu)\" title=\"Maurketa tumulua (eu)\"\u003EMaurketa\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Maurketa\n","link":"","lat":43.16372,"lon":-2.361898,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Naasiko_Goena_tumulua_(eu)\" title=\"Naasiko Goena tumulua (eu)\"\u003ENaasiko Goena\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Naasiko Goena\n","link":"","lat":43.179069,"lon":-2.377549,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Otsoaldasoro_I_zista_(eu)\" title=\"Otsoaldasoro I zista (eu)\"\u003EOtsoaldasoro I\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Otsoaldasoro I\n","link":"","lat":43.188757,"lon":-2.401663,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Otsoaldasoro_II_zista_(eu)\" title=\"Otsoaldasoro II zista (eu)\"\u003EOtsoaldasoro II\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Otsoaldasoro II\n","link":"","lat":43.188094,"lon":-2.401243,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Otsoaldasoro_III_zista_(eu)\" title=\"Otsoaldasoro III zista (eu)\"\u003EOtsoaldasoro III\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Otsoaldasoro III\n","link":"","lat":43.18764,"lon":-2.399526,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Pagobedeinkatu_tumulua_(eu)\" title=\"Pagobedeinkatu tumulua (eu)\"\u003EPagobedeinkatu\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Pagobedeinkatu\n","link":"","lat":43.180285,"lon":-2.380859,"icon":"/images/6/6f/Blue_marker.png"},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Sabua_tumulua_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Sabua tumulua (eu)\"\u003ESabua\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Sabua\n","link":"","lat":43.183926,"lon":-2.388119,"icon":""}]}

Trikuharria eta etxolaren barrena (J. Tapia 2021)

Topatutako aztarnen arabera, hildakoak tresnekin eta apaingarriekin lurperatzen zituzten ere, Neolitoaren moduan. Baina banakako hilobiak ziren, talde hilobiak izan beharrean.

Honetaz gain, Aizpuruko Zabalaren ondoan garai honetako txabola baten aztarnak agertu dira, behin behineko bizitokia, mendiko lanak (abeltzaintza edota basozaintza) egiten zituzten bitartekoa.

Eskuzko errota. Sabua (Aranzadi 2019)

Bizimodua... eta heriotza

Garai honetan nekazaritzak indarra hartu zuen, Sabuan eta Otsoaldasoro zistetan topatutako eskuzko errotak lekuko.

Nekazaritza eta abeltzaintza zirela eta, lan banaketa garbiagoak izan ziren, giza-egiturak eta hierarkiak sakonduz. Ondorioz, hilobiak gutxiengo batentzat izan ziren, eta ez guztientzat; hortik zistak eraiki izana.

Beste aldetik, eta Aizpuruko Zabalako behin behineko txabolak erakusten duenez, ez ziren Mendigainen bizi, trikuharri eta zisten ondoan, bailaran baizik.

Galderak

Neolito Aroko galdera berberak sortzen zaizkigu: Talde bakarra zen, ala gehiago ziren? Zenbat lagunek osatzen zuten taldea? Zertaz bizi ziren? Ehiztariak ziren oraindik? ala ordurako abeltzaintzan eta nekazaritzan hasita ziren? Non bizi ziren? Hilobi/ megalitoen gertu, ala urruti? Abeltzainak izanik, nomadak ziren? ala toki egonkor batean ezarri ziren, nekazaritzaz baliatzeko?

Eta galdera bat gehiago: Bi megalito multzoen artean ehundaka urte daudedez, Neolitoko eraikitzaileak eta Brontze arokoak nolabait lotuta zeuden, ala bi talde desberdinak ziren?

Eta ostean, Burdin Aroa

Gehiago jakiteko, sakatu hemen