«Teknologia: aurrekarga armak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 18:02, 21 apirila 2024 data duena

Aurrekarga armak suzko armak dira, kainoi edo tutu muturretik bai polbora zein jaurtigaia kargatzen dela.

Tiroa egiteko, kainoiaren azpian belarria izeneko zulo txikia dute, polbora pizteko bertatik sua sartuz.

Eskuzko armei dagokienez, bilakaera teknologikoan hiru atal bereizi daitezke:

Armak
Giltza
Jaurtigaiak (eta argi-mukia)

Armak

Hasiera batean kainoiak izan baziren ere, XIV mendean bertan eskuzko armak sortu ziren, hasierakoak eskuzko trumoiak zirela.

Tiroa egiteko mekanismoa (giltza) gehituta, XV mendean arkabuzak sortu ziren. Arma arinak eta eramangarriak ziren.

Mosketeak mende bat geroago agertu ziren. Handiagoak, astunagoak eta indartsuagoak zirenez, kokapen finkoa zuten gaztelu, harresi eta itsasontzietan. Baina XVII mendean arindu zirenean arkabuzak desagertu ziren.

XVII mendean mosketeek bilakaera handia izan zuten, hainbat teknologi berri batera garatu zirelako: pisua gutxitu, suharri giltza, segurua, baioneta, paperezko kartutxoak... modu honetan txispa-fusilak eta karabinak sortzen.

XIX mende hasieran fusilei eta karabinei teknologia berriak ezarri zizkieten: pistoi giltza, tutu estriatuak, atzekarga...

Mende guzti hauetan arma luzeetan ezarritako teknologiak arma motzei (pistolei) ere aplikatu zitzaizkien.

Giltza

Giltza polbora pizteko mekanismoari esaten zaio.

Eskuzko armei dagokienez, eskuzko trumoiek ez zuten giltzik, polborari zuzenean ezartzen zion sua. Hortik aurrera teknologiak lau urrats egin zituen:

XIX. mendean atzekargako teknologia etorri zen, eta aurrekargako armak desagertu ziren.

Paperezko kartutxoak

Jaurtigaiak

Sarrera nagusia: Teknologia: aurrekarga jaurtigaiak (eu)

Aurrekargako jaurtigaiak berunezkoak izaten ziren, eta arkabuzari edo mosketari bakoitzak bereak egiten zituen, turkesa izeneko eskuzko moldeak erabiliz.

Polbora kargak, berriz, egurrezko tutuetan eramaten zuten tiroen arteko denbora murrizteko. Tutuak uhal batean lotzen ziren, soinean gurutzatuta. Eta gainera polbora meheaz betetako hauts-kaxa, berunezko balak edo pilotak, txinpartak sortzeko suharria eta katebegia.

XVII. mendearen hasieran karga eta jaurtikaria paperezko tutuetan biltzen hasi ziren. Txikiago izanik, soldadu batek karga bikoitza eraman zezakeen. Eta sistema errezagoa zenez, tiro kadentzia asko igo zitekeen.

Argi-muki laguntzailea

Arma zaharrenek baita argi-mukizko giltza zutenek suaz piztu behar ziren. Horretarako soldaduek (arkabuzariek, mosketariek...) argi-muki zati luzea erabiltzen zuten.

Tiro egin aurretik, argi-mukia pizten zuten, bada ezpada bi aldeetatik. Horretarako, beraiekin zeramatzaten suharria eta katebegia elkarrekin jotzen zuten, sortutako txinpartaz argi-mukia pizteko. Oso sistema sinplea da, eta inoiz ez zuen kalerik egiten.

Argi-mukia erabiltzeak arrisku bikoitza zuen. Alde batetik, sistema asko nabarmentzen zenez (sua pizteko zarata, gauez garra ikusten zela, argi-mukiaren usaina...) ezin zen isilpean erabili, etsaiak sorpresaz hartzeko. Bestetik, polbora kargak gorputzetik zintzilik eramatea eta aldi berean argi-mukia piztuta izatea ez zen batere segurua.

Horregatik, argi-muki laguntzailearen erabilera XVI mende bukaeran hasi zen desagertzen, suharri giltza asmatuta.

Erreferentziak

Castra in Lusitania. Los mortíferos arcabuces. Amo del Castillo.
Castra in Lusitania. Y los mosquetes aún más letales. Amo del Castillo.

@@ 12. lerroa: / 12. lerroa: @@
 Hasiera batean kainoiak izan baziren ere, XIV mendean bertan eskuzko armak sortu ziren, hasierakoak [[Eskuzko trumoiak (eu)|eskuzko trumoiak]] zirela.
-Tiroa egiteko mekanismoa (giltza) gehituta, XV mendean [[Arkabuzak (eu)|arkabuzak]] sortu ziren. Arma arinak eta eramangarriak.
+Tiroa egiteko mekanismoa ([[Teknologia: argi-mukizko giltza (eu) |giltza]]) gehituta, XV mendean [[Arkabuzak (eu)|arkabuzak]] sortu ziren. Arma arinak eta eramangarriak ziren.
-[[Mosketeak (eu)|Mosketeak)]] mende bat geroago agertu ziren. Handiagoak eta indartsuagoak zirenez, kokapen finkoa zuten gaztelu, harresi eta itsasontzietan. Baina XVII mendean arindu zirenean arkabuzak desagertu ziren.
+[[Mosketeak (eu)|Mosketeak]] mende bat geroago agertu ziren. Handiagoak, astunagoak eta indartsuagoak zirenez, kokapen finkoa zuten gaztelu, harresi eta itsasontzietan. Baina XVII mendean arindu zirenean arkabuzak desagertu ziren.
-XVII mendean mosketeak bilakaera handia izan zuen, hainbat teknologi berri batera garatu zirelako: pisua gutxitu, suharri giltza, segurua, baioneta, paperezko kartutxoak... modu honetan [[Txispa-fusilak (eu)|txispa-fusila eta karabina]] sortzen.
+XVII mendean mosketeek bilakaera handia izan zuten, hainbat teknologi berri batera garatu zirelako: pisua gutxitu, suharri giltza, segurua, baioneta, paperezko kartutxoak... modu honetan [[Txispa-fusilak (eu)|txispa-fusilak eta karabinak]] sortzen.
+XIX mende hasieran fusilei eta karabinei teknologia berriak ezarri zizkieten: [[Teknologia: pistoi giltza (eu) |pistoi giltza]], tutu estriatuak, atzekarga...
 Mende guzti hauetan arma luzeetan ezarritako teknologiak arma motzei (pistolei) ere aplikatu zitzaizkien.
 ==Giltza==
 Giltza polbora pizteko mekanismoari esaten zaio.
-Eskuzko armei dagokienez, [[Eskuzko trumoiak (eu)|eskuzko trumoiek]] ez zuten giltzik . Teknologiak lau urratsetan egin zuen aurrera:
+Eskuzko armei dagokienez, [[Eskuzko trumoiak (eu)|eskuzko trumoiek]] ez zuten giltzik, polborari zuzenean ezartzen zion sua. Hortik aurrera teknologiak lau urrats egin zituen:
 * [[Teknologia: argi-mukizko giltza (eu)|Argi-mukizko giltza]]
 * [[Teknologia: errobera giltza (eu)| Errobera giltza]]
@@ 30. lerroa: / 31. lerroa: @@
 * [[Teknologia: pistoi giltza (eu)| Pistoi giltza]]
-XIX mendean atzekargako teknologia etorri zen, eta aurrekargako armak desagertu ziren.
+XIX. mendean atzekargako teknologia etorri zen, eta aurrekargako armak desagertu ziren.
+[[Fitxategi: Aurrekarga._Paperezko_kartutxoak.jpg | thumb | left | 400px | Paperezko kartutxoak]]
-[[Fitxategi: Mosketeak._Paperezko_kartutxoa.jpg | thumb | left | 400px | Paperezko kartutxoak]]
 ==Jaurtigaiak==
 ::<small>''Sarrera nagusia:''</small> [[Teknologia: aurrekarga jaurtigaiak (eu)]]
@@ 40. lerroa: / 42. lerroa: @@
 Polbora kargak, berriz, egurrezko tutuetan eramaten zuten tiroen arteko denbora murrizteko. Tutuak uhal batean lotzen ziren, soinean gurutzatuta. Eta gainera polbora meheaz betetako hauts-kaxa, berunezko balak edo pilotak, txinpartak sortzeko suharria eta katebegia.
-XVII mendearen hasieran karga eta jaurtikaria paperezko tutuetan biltzen hasi ziren. Txikiago izanik, soldadu batek karga bikoitza eraman zezakeen.
+XVII. mendearen hasieran karga eta jaurtikaria paperezko tutuetan biltzen hasi ziren. Txikiago izanik, soldadu batek karga bikoitza eraman zezakeen. Eta sistema errezagoa zenez, tiro kadentzia asko igo zitekeen.
-==Argi-mukia==
+==Argi-muki laguntzailea==
 Arma zaharrenek baita argi-mukizko giltza zutenek suaz piztu behar ziren. Horretarako soldaduek (arkabuzariek, mosketariek...) argi-muki zati luzea erabiltzen zuten.
@@ 50. lerroa: / 52. lerroa: @@
 Argi-mukia erabiltzeak arrisku bikoitza zuen. Alde batetik, sistema asko nabarmentzen zenez (sua pizteko zarata, gauez garra ikusten zela, argi-mukiaren usaina...) ezin zen isilpean erabili, etsaiak sorpresaz hartzeko. Bestetik, polbora kargak gorputzetik zintzilik eramatea eta aldi berean argi-mukia piztuta izatea ez zen batere segurua.
+Horregatik, argi-muki laguntzailearen erabilera XVI mende bukaeran hasi zen desagertzen, [[Teknologia: suharri giltza (eu) | suharri giltza]] asmatuta.
 ==Erreferentziak==
 * [http://amodelcastillo.blogspot.com.es/2014/05/los-mortiferos-arcabuces.html Castra in Lusitania. Los mortíferos arcabuces]. Amo del Castillo.
+* [http://amodelcastillo.blogspot.com.es/2014/05/y-los-mosquetes-aun-mas-letales.html Castra in Lusitania. Y los mosquetes aún más letales]. Amo del Castillo.
 [[Kategoria: Armagintza]]