«Soraluzeko Erret Lantegiak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 11:27, 9 ekaina 2023 data duena

Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)

Soraluzeko Erret Lantegien sorrera finkatzeko hainbat data aipatu izan dira. 1538 urtea 1753.eko agiri zahar batean agertzen da: 1538. urteaz geroztik Soraluzeko Errege Fabrika eratu zen, gobernadore batek kudeatuta.^[1].

Ramiro Larrañagak, berriz, 1558.ean sortu zela esaten du, Pedro Gonçalez de Escalante ikuskariak (1556-1558) Errabaleko Uribarri dorretxearen goiko solairuak alokatu zituenean, armak aztertu eta gordetzeko^[2].

Juan L. Calvó idazleak 1568 arte atzeratzen du Soraluzeko Erret Lantegien sorrera, Hernando de Aguirre ikuskariaren eskutik^[3].

Baina oinarri sendoen dituen data 1573.ekoa da. Urte hartan armagile soraluzetarrek Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia sortu zuten, eta hilabete batzuk geroago Felipe II.ak Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak.

Txanpon bereko bi aldeak ziren. Lehenak ekoizpen aldeak biltzen zuen eta bigarrenak alde administratibo-finanzieroak. Testuinguruaren arabera, Soraluzeko Erret Lantegiak izena bata ala besteari dagokio eta, behin baino gehiagotan, biei batera ere.

Aurrekariak

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

XV. mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria Isabel la Católica-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armaginei deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta gehien egiteko aginduaz. Ordutik aurrera gero eta eskari gehiago etorri ziren.

Mende bukaeran suzko armen ekoizpena hasi zen, eta XVI. mende hasieran arkabuzen eskaerak biderkatu ziren. Ziren eta ez ziren igerak (errotak, orduko hizkeran) erabiliz, Soraluze suzko armen aurrean jarri zen. Agertzen den lehendabiziko armagile maisua plaentziatarra da, Juan de Churruca, maestro armero, 156lean.

Gerrarako armak izanik, Gaztelako erregea bihurtu zen bezero nagusia. Urte askotan eskaera bakoitzeko bere arduraduna izan bazuen, 1542. urtean Francisco de Roxas izeneko artilleria kapitana izendatu zuen ordezkaria, Soraluzen bizi zela^[4].

Eta urte batzuk geroago, 1558.ean hain zuzen, Pedro Gonçalez de Escalante ikuskariak (1556-1558) Errabaleko Uribarri dorretxearen goiko solairuak alokatu zituen, armak aztertu eta gordetzeko.

Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia

XVI. mendeko bigarren erdian ere Soraluzeko armagileek hainbat eta hainbat arma saldu zizkioten Gaztelako erregeari, baina konkurrentzia gogorra zeukaten, batez ere Lombardiako Bresciakoa^[5]: soraluzetarren moduan, bertakoek arkabuz mordoa saltzen zizkioten Gaztelako erregeari eta.

Bezeroa bereganatzeko asmoz, Soraluzeko armagileak batu ziren eta erakunde berria sortu zuten 1573. urtean: Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia^[6].

Barne funtzionamendua arautu ostean (eskaeren banaketa gremio eta maisuen artean, barne lojistika, gastuen eta irabazien banaketa...) beraien ekoizpen ahalmena erregeari eskaini zioten eta, ordurarte egin zen moduan, bezeroak (erregeak) bialdutako ikuskari, aztertzaile, intendente eta zuzendaria onartzeko prest agertu ziren.

Helburua garbia zen, bezeroa bereganatzea eta eskaerak bermatzeaz gain, handitzea, monopolioa lortu arte. Honen ordainetan, erregeari eskainitakoak haintzakotzat hartzekoak ziren: kalitatea (Arrasateko altxzairua oso oso ona zen), lantegi berriaren kudeaketan parte hartzera eta lojistika erraztua (dirua aurreratu, armak ikuskatu eta eraman).

Lantegi berria Soraluzeko armagileek sortu bazuten ere, hurrengo urteetan inguruko armagileeak ere batu ziren haren itzalpean, eta etorkin asko eta asko Soraluzera erakarri ere, inguruko herrietatik, Gaztelatik, Frantziatik, Herbeheretatik...

Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak

Sorrera

Urte berean (1573) Felipe II.ak eskaintza onartu, eta Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak^[7] maila aitortu zien.

Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen, erregearen arma eskaera ia guztiak biltzen zituela.

Sortu eta hiru urte geroago (1576), Felipe II.ak Lope de Elío nafarra izendatu zuen arma ikuskari berria. Izendatu eta urtebetera (1577) arazo gogor bati aurre egin behar izan zion Lope de Elíok, gerora etengabeko arazoa bihurtuko zena: Eibarko armagile batzuk, aurreko eskaera bukatuta eta armak entregatuta oraindik 394.566 marabedi kobratzeko zituztenez, Lope de Elío berari adierazi zioten ez zutela eskaera berririk hartuko zor zietena kobratu arte.

Hurrengo hogei urtetan (1576-1595) Lope de Elío honek Soraluzeko Erret Lantegiaren jarduera garatu eta finkatu zuen. Emaitzak ezin mardulagoak lortu zituen: 1591.eko martxoak 16an Lope de Elío berak adierazi zuen urteko 23.000 suzko arma erregearentzat egin zitezkeela.

Antolakuntza

Soraluzetarrek sortutako Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia eta Felipe II. onartutako Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak txanpon bereko bi aldeak ziren.

Soraluzetarren eskuetan zeuden ekoizpena eta barne-lojistika. Hau da, Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegiak armagile eta gremio guztiak hartzen zituen azpian.

Bezeroaren (Estatuaren) eskuetan, berriz, kontratuak, kalitate ikuskaritza, kanpo-lojistika eta ordainketak geratzen ziren, Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak kudeatzen zituela. Azken erakunde honek oso langile gutxi behar zituen: superintendente edo ikuskaria (zuzendaria), diruzaina, ordaintzailea (erregearen ondoan zegoena), arma maiordomoa (armak jaso eta ematen zituenak), ofizial nagusia bere lau aztertzaileekin eta, azkenik, biltegiak zaintzen zituen alguazila.

Erregetxe zaharra 1751. urtean. Eskuman, Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)

Erregetxeak

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak egoitza behar zuenez, Errabaleko Uribarri dorretxea erabili zuten, bertan arma biltegiak zirelako. Errege-gizonek (errege ministroak edo ministros reales, orduko hizkeran) ere bertan bizi ziren.

Errege-etxe honetan ez zen armarik egiten, biltegi ofiziala zen. Funtzionarioek armen eskaerak banatzen zituzten inguruko armagileen artean. Lana bukatu eta gero, armagileek bertara eramaten zituzten, arterketa pasatzeko. Produktua onartuta, bertan gordetzen zen behar zen lekuetara bialdu baino lehen. Bidalketa hau gurdiz egiten zen, Alzolaraino. Hemendik Debaraino alatan jeisten zen (gabarra modukoak ziren) eta hortik aurrera itsasoz.

Artikuluak eta aipamenak

(1973) Plaentziako fabrikaren laurehun urteburuan. Juan San Martin
(2021) La Real Fábrica de Placencia de las Armas Juan Tous Meliá
(2022) Placencia de Soraluze. Javier Elorza

Erreferentziak

↑ Desde el año 1538 se erigió la Real Fábrica de Plasencia dirigida por un Gobernador. (Simancaseko Artxibo Orokorra 1753).
↑ Soraluze. Monografía histórica. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).
↑ La industria armera nacional 1830-1940. Fábricas, privilegios, patentes y marcas. Juan L. Calvó 1997.
↑ Fiel estante en la villa de Plazenzia.
↑ Beretta pistola Bresciako da, eta enpresa ekoizlea urte haietan sortu zuten.
↑ Gazteleraz Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Plazencia.
↑ Reales Fábricas de Armas de Guipúzcoa y Vizcaya.

[1] Desde el año 1538 se erigió la Real Fábrica de Plasencia dirigida por un Gobernador. (Simancaseko Artxibo Orokorra 1753).

[2] Soraluze. Monografía histórica. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).

[3] La industria armera nacional 1830-1940. Fábricas, privilegios, patentes y marcas. Juan L. Calvó 1997.

[4] Fiel estante en la villa de Plazenzia.

[5] Beretta pistola Bresciako da, eta enpresa ekoizlea urte haietan sortu zuten.

[6] Gazteleraz Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Plazencia.

[7] Reales Fábricas de Armas de Guipúzcoa y Vizcaya.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-[[Fitxategi: Erregetxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_03_(Oscar_Pérez_2017).jpg | thumb | right | 400px | Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)]]
+[[Fitxategi: Uribarri_dorretxea._Ikuspegi_orokorra_(1572).png | thumb | right | 400px | Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)]]
-===Aurrekariak===
+Soraluzeko Erret Lantegien sorrera finkatzeko hainbat data aipatu izan dira. 1538 urtea 1753.eko agiri zahar batean agertzen da: ''1538. urteaz geroztik Soraluzeko Errege Fabrika eratu zen, gobernadore batek kudeatuta''.<ref>''Desde el año 1538 se erigió la Real Fábrica de Plasencia dirigida por un Gobernador.'' (Simancaseko Artxibo Orokorra 1753).</ref>.
-::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Armagintzaren hastapenak (eu) | ''hemen''.]]
+[[Ramiro Larrañaga (eu)|Ramiro Larrañagak]], berriz, 1558.ean sortu zela esaten du, Pedro Gonçalez de Escalante ikuskariak (1556-1558) Errabaleko [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri]] dorretxearen goiko solairuak alokatu zituenean, armak aztertu eta gordetzeko<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu)|Soraluze. Monografía histórica]]. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).</ref>.
+Juan L. Calvó idazleak 1568 arte atzeratzen du Soraluzeko Erret Lantegien sorrera, Hernando de Aguirre ikuskariaren eskutik<ref>La industria armera nacional 1830-1940. Fábricas, privilegios, patentes y marcas. Juan L. Calvó 1997.</ref>.
+Baina oinarri sendoen dituen data 1573.ekoa da. Urte hartan armagile soraluzetarrek ''Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia'' sortu zuten, eta hilabete batzuk geroago Felipe II.ak ''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak''.
+Txanpon bereko bi aldeak ziren. Lehenak ekoizpen aldeak biltzen zuen eta bigarrenak alde administratibo-finanzieroak. Testuinguruaren arabera, ''Soraluzeko Erret Lantegiak'' izena bata ala besteari dagokio eta, behin baino gehiagotan, biei batera ere.
+==Aurrekariak==
+::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Armagintzaren hastapenak (eu) | ''hemen''.]]</small>
 XV. mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria ''Isabel la Católica''-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armaginei deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta gehien egiteko aginduaz. Ordutik aurrera gero eta eskari gehiago etorri ziren.
@@ 9. lerroa: / 20. lerroa: @@
 Gerrarako armak izanik, Gaztelako erregea bihurtu zen bezero nagusia. Urte askotan eskaera bakoitzeko bere arduraduna izan bazuen, 1542. urtean Francisco de Roxas izeneko artilleria kapitana izendatu zuen ordezkaria, Soraluzen bizi zela<ref>Fiel estante en la villa de Plazenzia.</ref>.
-Eta urte batzuk geroago, 1558.ean hain zuzen, Pedro Gonçalez de Escalante ikuskariak Errabaleko [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri]] dorretxearen goiko solairuak alokatu zituen, armak aztertu eta gordetzeko, modu honetan Soraluzeko Erret Lantegiak sortuz<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu)|Soraluze. Monografía histórica]]. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).</ref>.
+Eta urte batzuk geroago, 1558.ean hain zuzen, Pedro Gonçalez de Escalante ikuskariak (1556-1558) Errabaleko [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri]] dorretxearen goiko solairuak alokatu zituen, armak aztertu eta gordetzeko.
-Beste egile batzuren arabera, Hernando de Aguirre izan zen harrera eta aztertze gune hau 1568. urtean sortu zuena; hau da, hamar urte geroago<ref>La industria armera nacional 1830-1940. Fábricas, privilegios, patentes y marcas. Juan L. Calvó 1997.</ref>.
+==''Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia''==
+XVI. mendeko bigarren erdian ere Soraluzeko armagileek hainbat eta hainbat arma saldu zizkioten Gaztelako erregeari, baina konkurrentzia gogorra zeukaten, batez ere Lombardiako Bresciakoa<ref>Beretta pistola Bresciako da, eta enpresa ekoizlea urte haietan sortu zuten.</ref>: soraluzetarren moduan, bertakoek arkabuz mordoa saltzen zizkioten Gaztelako erregeari eta.
-==Soraluzeko Suzko Arma Eramangarrien Lantegia==
+Bezeroa bereganatzeko asmoz, Soraluzeko armagileak batu ziren eta erakunde berria sortu zuten 1573. urtean: ''Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia''<ref>Gazteleraz ''Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Plazencia''.</ref>.
-XVI. mendeko bigarren erdian ere Soraluzeko armagileek hainbat eta hainbat arma saldu zizkioten Gaztelako erregeari, baina konkurrentzia gogorra zeukaten, batez ere Lombardiako Bresciakoa<ref>Beretta pistola Bresciako da, eta enpresa ekoizlea urte haietan sortu zuten.</ref>: soraluzetarren moduan, bertakoek arkabuz mordoa saltzen zizkioten G>azteko erregeari eta.
-Bezeroa bereganatzeko asmoz, Sorlauzeko armagileak batu ziren eta erakunde berria sortu zuten 1573. urtean: ''Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia''<ref>Gazteleraz ''Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Plazencia''.</ref>.
+Barne funtzionamendua arautu ostean (eskaeren banaketa gremio eta maisuen artean, barne lojistika, gastuen eta irabazien banaketa...) beraien ekoizpen ahalmena erregeari eskaini zioten eta, ordurarte egin zen moduan, bezeroak (erregeak) bialdutako ikuskari, aztertzaile, intendente eta zuzendaria onartzeko prest agertu ziren.
-Barne funtzionamendua arautu ostean (eskaeren banaketa, barne lojistika, gastuen eta irabazien banaketa...) ekoizpena erregeari eskaini zioten eta, orain arte egin zen moduan, bezeroak (erregeak) bialdutako ikuskari, aztertzaile, intendente eta zuzendaria onartzeko prest agertu ziren.
+Helburua garbia zen, bezeroa bereganatzea eta eskaerak bermatzeaz gain, handitzea, monopolioa lortu arte. Honen ordainetan, erregeari eskainitakoak haintzakotzat hartzekoak ziren: kalitatea (Arrasateko altxzairua oso oso ona zen), lantegi berriaren kudeaketan parte hartzera eta lojistika erraztua (dirua aurreratu, armak ikuskatu eta eraman).
+Lantegi berria Soraluzeko armagileek sortu bazuten ere, hurrengo urteetan inguruko armagileeak ere batu ziren haren itzalpean, eta etorkin asko eta asko Soraluzera erakarri ere, inguruko herrietatik, Gaztelatik, Frantziatik, Herbeheretatik...
-Helburua garbia zen, bezeroa bereganatzea eta eskaerak bermatzeaz gain, handitzea. Honen ordez, erregeari eskainitakoak haintzakotzat hartzekoak ziren: kalitatea (Arrasateko altxzairua oso oso ona zen), lantegi berriaren kudeaketan parte hartzera eta lojistika erraztua (dirua aurreratu, armak ikuskatu eta eraman).
-Lantegi berria Soraluzeko armagileek sortu bazuten ere, hurrengo urteetan inguruko armagileeak ere batu ziren haren itzalpean.
 ==''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak''==
@@ 31. lerroa: / 41. lerroa: @@
 Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen, erregearen arma eskaera ia guztiak biltzen zituela.
-Sortu eta hiru urte geroago (1576), Felipe II.ak [[Lope de Elío (eu)|Lope de Elío]] nafarra izendatu zuen arma ikuskari berria. Hurrengo hogei urtetan (1576-1595) Lope de Elío honek Soraluzeko Erret Lantegiaren jarduera garatu eta finkatu zuen.
+Sortu eta hiru urte geroago (1576), Felipe II.ak [[Lope de Elío (eu)|Lope de Elío]] nafarra izendatu zuen arma ikuskari berria. Izendatu eta urtebetera (1577) arazo gogor bati aurre egin behar izan zion Lope de Elíok, gerora etengabeko arazoa bihurtuko zena: Eibarko armagile batzuk, aurreko eskaera bukatuta eta armak entregatuta oraindik 394.566 marabedi kobratzeko zituztenez, Lope de Elío berari adierazi zioten ez zutela eskaera berririk hartuko zor zietena kobratu arte.
+Hurrengo hogei urtetan (1576-1595) Lope de Elío honek Soraluzeko Erret Lantegiaren jarduera garatu eta finkatu zuen. Emaitzak ezin mardulagoak lortu zituen: 1591.eko martxoak 16an Lope de Elío berak adierazi zuen urteko 23.000 suzko arma erregearentzat egin zitezkeela.
 ===Antolakuntza===
@@ 38. lerroa: / 51. lerroa: @@
 Soraluzetarren eskuetan zeuden ekoizpena eta barne-lojistika. Hau da, ''Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia''k armagile eta gremio guztiak hartzen zituen azpian.
-Bezeroaren (Estatuaren) eskuetan, berriz, kontratuak, kalitate ikuskaritza, kanpo-lojistika eta ordainketak geratzen ziren, ''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak'' kudeatzen zituela. Azken erakunde honek oso langile gutxi zituen: superintendente edo ikuskaria (zuzendaria), diruzaina, ordaintzailea (hau Gortean zegoen), arma maiordomoa (armak jaso eta eman zituenak), ofizial nagusia bere lau aztertzaileekin eta, azkenik, biltegiak zaintzen zituen alguazila.
+Bezeroaren (Estatuaren) eskuetan, berriz, kontratuak, kalitate ikuskaritza, kanpo-lojistika eta ordainketak geratzen ziren, ''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak'' kudeatzen zituela. Azken erakunde honek oso langile gutxi behar zituen: superintendente edo ikuskaria (zuzendaria), diruzaina, ordaintzailea (erregearen ondoan zegoena), arma maiordomoa (armak jaso eta ematen zituenak), ofizial nagusia bere lau aztertzaileekin eta, azkenik, biltegiak zaintzen zituen alguazila.
+[[Fitxategi: Erregetxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_02_(Oscar_Pérez_2017).jpg | thumb | center | 800px | Erregetxe zaharra 1751. urtean. Eskuman, Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)]]
 ===Erregetxeak===
-::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Erret Lantegiak Soraluzen(eu) | ''hemen'']].</small>
+::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Erret Lantegiak Soraluzen (eu) | ''hemen'']].</small>
-[[Fitxategi: Erregetxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_02_(Oscar_Pérez_2017).jpg | thumb | center | 800px | Erregetxe zaharra 1.751 urtean. Eskuman, Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)]]
-[[Fitxategi: Erregearen_biltegia_(Florencio_Joseph_Lamot_1756).jpg | thumb | right | 200px | Erregearen biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)]]
 ''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak'' egoitza behar zuenez, Errabaleko [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri]] dorretxea erabili zuten, bertan arma biltegiak zirelako. Errege-gizonek (''errege ministroak'' edo ''ministros reales'', orduko hizkeran) ere bertan bizi ziren.
@@ 55. lerroa: / 65. lerroa: @@
 ==Artikuluak eta aipamenak==
 * (1973) [[Plaentziako fabrikaren laurehun urteburuan (eu) | Plaentziako fabrikaren laurehun urteburuan]]. Juan San Martin
+* (2021) [[La Real Fábrica de Placencia de las Armas (eu) | La Real Fábrica de Placencia de las Armas]] Juan Tous Meliá
+* (2022) [[Placencia de Soraluze (eu) | Placencia de Soraluze]]. Javier Elorza