Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa (eu)

Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa
Estiloa	Historiaurrekoa
Mendea	Neolito-Brontzea
Kokapena	Mendigain
Mota	Ondarea

Azalpena

Elosua-Plazentziako estazio megalitikoa Urola eta Deba ibaien arroa banatzen dituen mendilerroan dago, Karakateko gailurra eta Elosua herriaren artean.

Bertako monumentuak Soraluze, Elgoibar, Bergara, Azkoitia eta Antzuolako udalerrietan sakabanatuta daude. Iturriaren arabera kopurua desberdina da, baina guztira 19 monumentu izendatu izan dira (7 trikuharri, 11 tumulu eta zutarri bat). Honetaz gain, bada Elosua-Plazentzia estazio megalitikoan Trekutz tumulua sartzen duena, nahiz eta bost kilometro hegoaldera dagoena, Antzuolako lurretan. Tumulu hau 1921 urtean Jose Miguel de Barandiaranek berak antzeman zuen.

Megalito multzo hau, Gipuzkoako Lurralde Historikoan zehaztuta dauden beste 27rekin batera, Eusko Jaurlaritzak ekainaren 24ean ateratako 137/2003 Dekretu bidez Sailkatutako Kultur Ondasun izendaturik dago, Monumentu multzo kategoriarekin. Ordutik, megalito bakoitzari kartel bana jarri zioten, bere ezaugarriekin.

Trikuharri izenarekin ezagunak diren eraiketak gure herriko lehen arkitekturak dira. Hildakoak ehorzteko hilobi kolektiboak dira, artzain tradizioko taldeek eraikiak Kobre- eta Brontze-Aroetan batik-bat, duela 5000 eta 3000 urte artean.

Eskuarki, poligono formako hilobi-ganbara izaten dute, hainbat harlauzez eta zutikako bloke batzuek osatua, erabat estaltzen duten tumulu batez edo oinarri biribileko harri eta lur pila ordenatu batez ere osatua. Barruan gorpuak ehortzen zituzten egoneroko objektuekin eta eskaintzekin batera.

Tumuluak garai berekoak dira, baina kasu honetan tamaina txikiago ganberatxo bat izan ohi dute (batzuek ez dute ganberarik), eta gorpuzkinak lurperatu edota errausteko errituekin lotuta zeuden.

Jentilekin eta beste pertsonaia mitologiko batzuekin loturik, gaur egun eraiketa hauek izan ohi duten itxura nahasia altxor-bilaketen errua da gehienbat, garai batean jendeak uste baitzuen hilobietan altxorrak lurperatzen zirela.

Ondare Monumental hau badela jakitea ezinbestekoa da gure iraganeko ondarea ulertu eta hartza gozatzeko, bai eta hura behar lege zaintzen eta geroko belaunaldiei helarazten ahalegintzeko ere. Euskal Herriko arkeologia orokorra eta, bereziki, Deba bailarakoa aztertzerakoan, garrantzia handia du estazio megalitiko honek.

Trikuharri eta tumuluak

(handitzeko, sakatu gainean)

• 

  Hegaldia (bideoa)

• 

  Gizaburua
  Soraluzeko tumulua

• 

  Iruiya
  Soraluzeko trikuharria

• 

  Sabua
  Soraluzeko tumulua

• 

  Atxolin
  Soraluzeko trikuharria

• 

  Atxolin Txiki
  Soraluzeko tumulua

• 

  Aizkoin
  Soraluzeko tumulua

• 

  Pagobedeinkatu
  Soraluzeko tumulua

• 

  Naasiko Goena
  Soraluzeko tumulua

• 

  Kutzebakaar
  Bergarako tumulua

• 

  Aizpuruko Zabala
  Soraluzeko trikuharria

• 

  Arribiribilleta
  Soraluzeko zutarria

• 

  Irukurutzeta
  Bergarako trikuharria

• 

  Keixeta
  Bergarako tumulua

• 

  Keixetako Egiya (iparraldea)
  Bergarako tumulua

• 

  Keixetako Egiya (hegoaldea)
  Bergarako trikuharria

• 

  Maurketa
  Bergarako tumulua

• 

  Frantsesbaso
  Beragarako trikuharria

• 

  Agerreburu
  Bergarako trikuharria

• 

  Egizabalko Muñoa
  Bergarako tumulua

Mapa

Mapa kargatzen...

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"googlemaps3","width":"1000px","height":"800px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":false,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Agerreburu_trikuharria_(eu)\" title=\"Agerreburu trikuharria (eu)\"\u003EAgerreburu\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Agerreburu\n","link":"","lat":43.153458,"lon":-2.362608,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Aizpuruko_Zabala_trikuharria_(eu)\" title=\"Aizpuruko Zabala trikuharria (eu)\"\u003EAizpuruko Zabala\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Aizpuruko Zabala\n","link":"","lat":43.174186,"lon":-2.373797,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Aizkoin_tumulua_(eu)\" title=\"Aizkoin tumulua (eu)\"\u003EAizkoin\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Aizkoin\n","link":"","lat":43.181063,"lon":-2.383164,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Arribiribilleta_zutarria_(eu)\" title=\"Arribiribilleta zutarria (eu)\"\u003EArribiribilleta\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Arribiribilleta\n","link":"","lat":43.176653,"lon":-2.3704,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Atxolin_trikuharria_(eu)\" title=\"Atxolin trikuharria (eu)\"\u003EAtxolin\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Atxolin\n","link":"","lat":43.182508,"lon":-2.385586,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Atxolin_Txiki_tumulua_(eu)\" title=\"Atxolin Txiki tumulua (eu)\"\u003EAtxolin Txiki\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Atxolin Txiki\n","link":"","lat":43.181873,"lon":-2.384756,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Egizabalko_Mu%C3%B1oa_tumulua_(eu)\" title=\"Egizabalko Mu\u00f1oa tumulua (eu)\"\u003EEgizabalko Mu\u00f1oa\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Egizabalko Mu\u00f1oa\n","link":"","lat":43.147664,"lon":-2.376553,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Frantsesbaso_trikuharria_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Frantsesbaso trikuharria (eu)\"\u003EFrantsesbaso\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Frantsesbaso\n","link":"","lat":43.155742,"lon":-2.363939,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Gizaburua_tumulua_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Gizaburua tumulua (eu)\"\u003EGizaburua\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Gizaburua\n","link":"","lat":43.186225,"lon":-2.395418,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Iruiya_trikuharria_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Iruiya trikuharria (eu)\"\u003EIruiya\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Iruiya\n","link":"","lat":43.18475,"lon":-2.39281,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Irukurutzeta_trikuharria_(eu)\" title=\"Irukurutzeta trikuharria (eu)\"\u003EIrukurutzeta\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Irukurutzeta\n","link":"","lat":43.176651,"lon":-2.368456,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Keixeta_tumulua_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Keixeta tumulua (eu)\"\u003EKeixeta\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Keixeta\n","link":"","lat":43.171467,"lon":-2.365766,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Keixetako_Egiya_(hegoaldea)_trikuharria_(eu)\" title=\"Keixetako Egiya (hegoaldea) trikuharria (eu)\"\u003EKeixetako Egiya (hegoaldea)\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Keixetako Egiya (hegoaldea)\n","link":"","lat":43.16799,"lon":-2.363859,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Keixetako_Egiya_(iparraldea)_tumulua_(eu)\" title=\"Keixetako Egiya (iparraldea) tumulua (eu)\"\u003EKeixetako Egiya (iparraldea)\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Keixetako Egiya (iparraldea)\n","link":"","lat":43.16876,"lon":-2.36465,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Kutzebakaar_tumulua_(eu)\" title=\"Kutzebakaar tumulua (eu)\"\u003EKutzebakaar\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Kutzebakaar\n","link":"","lat":43.175786,"lon":-2.373325,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Maurketa_tumulua_(eu)\" title=\"Maurketa tumulua (eu)\"\u003EMaurketa\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Maurketa\n","link":"","lat":43.16372,"lon":-2.361898,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Naasiko_Goena_tumulua_(eu)\" title=\"Naasiko Goena tumulua (eu)\"\u003ENaasiko Goena\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Naasiko Goena\n","link":"","lat":43.179069,"lon":-2.377549,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Pagobedeinkatu_tumulua_(eu)\" title=\"Pagobedeinkatu tumulua (eu)\"\u003EPagobedeinkatu\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Pagobedeinkatu\n","link":"","lat":43.180285,"lon":-2.380859,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Sabua_tumulua_(eu)\" class=\"mw-redirect\" title=\"Sabua tumulua (eu)\"\u003ESabua\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Sabua\n","link":"","lat":43.183926,"lon":-2.388119,"icon":""}]}

Bisita

Karakatetik Irukurutzetara

Mendilerro horretako hainbat megalito Karakatetik bisita daitezke; Soraluzetik errepidea igotzen da Karakateraino, autoz joan nahi izanez gero. Karakatetik, ekialde-hegoekialderantz doan mendilerroari edo gailurren segidari jarraitu behar zaio.

Karakatetik kilometro eta erdi eskasera, Gizaburuako tumulu hondatua bistaratuko dugu lehenbizi. Bideari jarraituz, 250 metrora, Idoiako (Idoi) zelaigunearen hegoaldeko muturrean, inguruneari izena ematen dion putzutik 60 metro hegoaldera, hortxe da Iruiyako trikuharria, harkaitz batzuen ondoan.

Norabide berari jarraituz, 600 metro ingurura, Atxolingo trikuharria dago; Atxolin gainaren altuera zehazten duen erpin geodesikoaren ondoan, hain zuzen. Ekialderantz jarraituta, 100 metrora, Atxolin Txikiko tumulua bistaratuko dugu. Aizkoingo tumulua 170 metro hego-ekialdera dago, eta 200 metrotara ekialde-hegoekialderuntz Pagobedeinkatuko tumulua. Noranzko berean aurrera, 300 metrotara, Naasiko Goenako tumulua dago. Eta 500 metro aurrerago, norabide berari eutsita betiere, Kutzebakaarreko tumulua.

Puntu horretan, hego-hegomendebaldera 400 bat metro jaitsiz gero, Aizpuruko Zabalako trikuharria begietsiko dugu. Kutzebakaarretik bertatik ekialde-iparekialderantz jarraituta, berriz, Arribiribilletako zutarria aurkituko dugu lehenbizi, eta aurrerago, Irukurutzetako gailurraren atarian, Irukurutzetako trikuharria.

Puntu horretatik hegoaldera dauden megalitoak bisitatzen jarrai dezakegu, baina geratzen diren horietara iristeko egokiagoa da mendilerroaren beste muturretik abiatzea. Elosuatik, alegia.

Elosuatik Irukurutzetara

Elosuatik Agerreburu mendira igo behar da lehenbizi. Errepikagailu bat dago gainean. Tontorra bera jo gabe, kaskotik 140 metro ipar-iparmendebaldera, pistatik hurbil, Agerreburuko trikuharria dago. Ur-banalerroari iparrerantz jarraituta, 1.200 metro ingurura, Maurketako tumulua bistaratuko dugu.

Ur-banalerroari berari iparrerantz jarraituz, 500 bat metrora, hor da Keixetako Egiya (hegoaldea) trikuharria. Oso hurbil, 100 metro ipar-mendebaldera, Keixetako Egiya (iparraldea) tumulua, eta 300 metrora Keixetako tumulua. Hor da Irukurutzeta gailurraren magala, Karakatetik abiatuta iritsitako toki bera.

Dolmenen ibilbidea

Estazio megalitikoan bost bide diseinatu dira: hiru Soraluze, Elgoibar eta Bergaratik bertatatzeko, eta beste bi estazio bera ibiltzeko. Bostak ala bostak ibilbide batean bildu dira, PR-Gi 94 Dolmenen ibilbidea izenekoa.

Bada mapa bat ibilbide honen bost bideak biltzen dituena.

Indusketa historikoak

Estazio dolmenikoaren mapa (Aranzadi, Barandiaran eta Eguren 1921)

1920.eko gabonetan José Miguel de Barandiaran eta José Ignacio bere anaia Irukurutzeta inguruan egon ziren, eta hainbat trikuharri eta tumulu topa zituzten. Hurrengo urteko ekainak 2an beste txangoa egin zuen, kasu honetan bi soraluzetarrekin, Carlos Orueta doktorea eta Eugenio de Arrillaga abadea.

Udan, Elosura etorri zen, bertako mendilerroko trikuharrien miaketa egiteko. Berarekin Telesforo de Aranzadi eta Enrique de Eguren arkeologoak etorri ziren (los tres tristes trogloditas, hiru kobazulozale tristeak). Lan hauetan Carlos Orueta jaunaren laguntza izan zuten.

Ekainak 30an heldu ziren Elosuara, eta Francisco de Zaloña bertako parrokoak etxean hartu zituen. Biharamuna, uztailak lehena, prestaketetan eman zuten.

Kontratatutako langileek, denak Soraluzekoak, agindua zuten uztailak 2an Irukurutzetara igotzeko. Altxor bilatzaileen beldurrez bertatik hasi ziren ikerketak, leku nabarmenena delako. Arribiribilletatik pasa eta gero, Aizpuruko Zabala induskatzen hasi ziren. Uztailak 3an ez ziren lanera irten, domeka zelako. Eta biharamuenean Aizpuruko Zabala trikuharriaren lanak bukatu zituzten.

Uztailak 5ean Kutzebakar eta Naasiko Goena miatu zituzten, eta 6an, berriz, Pagobedeinkatu eta Azkoini ekin zieten. 7an Atxolin Txiki, Atxolin eta Sabua. 8an Iruiya eta Gizaburua aztertu zituzten, eta bazkalostean atzera jo zuten, Elosua aldera, Keixeta ikertzeko.

Uztailak 9a laneko azken eguna izan zen. Keixetako Egiya (hegoaldea), Keixetako Egiya (iparraldea), Maurketa eta Agerreburu induskatu eta gero, langileekin zorrak kitatu zituzten. Biharamunean Francisco de Zaloña eta Carlos Oruetari agur esan eta etxera bueltatu ziren.

Gipuzkoako Aldundiak miaketa ordaindu zuenez, bukatzerakoan txostena idatzi eta argitaratu zuten.

Eztandolmena: sumendiko tximinia (Soraluzeko Udala)

Urte luzeko tartea

Aranzadi, Barandiaran eta Egurenen kanpainaz geroztik ez zen ez zen gauza handirik egin urteetan. Aipamenak egin ziren bibliografian (begira beherago) eta besterik ez.

Agarreburu trikuharriaren getu Frantsesbaso trikuharria ere agertu zen. Askoz hegoalderutz, 1980. urteko martxoan Vinicio Berastegik eta Iaki Osinagak Egizabalko Muñoa tumuluaren kokapena aurkitu zuten, Bergarako udalerrian.

Urte guzti hauetan trikuharrien ezagutza eta oroimena desagertzen joan zen, eta azkenean okerrak sortu izan dira. Esateko, urteetan trikuharri benetakoena uste izan dena ez zen trikuharria, luz azalean agertutako harri bolkanikoen tximini nabarmenena baizik. Herriko arkeologi zaleak hainbat indusketa egin izan dituzte bertan eta, normala denez, ez dute ezer topatu.

Aipatzea merezi du gazte talde baten ekintzak. 1970-1980 urteak izango ziren eta, beste leku askoren moduan, Soraluzen bazegoen kultura aldetik mugimendu bizia. Eta mendigaineko trikuharri bat berreraikitzea erabaki zuten. Asteburu batean mendigainera igo, kamioi eta guzti, eta kamararen goiko harlosa bere tokira eramatzen saiatu ziren... baina ezin! handik denbora batera Rafael Castellanok susedidoa jaso zuen La Voz de España egunkarian, Parrastadak izeneko zutabean.

Arbasoak egitasmoa

Sarrera nagusia: Arbasoak egitasmoa (eu)

Egitasmoaren helburua Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa balioan jartzea da. Estazio megalitikoaren inguruko hiru herriek hartzen dute parte: Bergara, Elgoibar eta Soraluze.

Orain arteko indusketa kanpainak eta emaitzak:

Kanpaina/k	Tokia	Emaitzak	Gehiago jakiteko
2013-2014	Arribiribilleta	Ustez trikuharria zena zutarria zela egiaztatu. Zutarria zutik jarri	sakatu hemen
2016-2017	Gizaburua tumulua	Estazio megalitiko osoan baino material gehiago aurkitu dute, eta oso kalitate onekoa: Giza hezurrak, zeramika, Brontze Aroko bi errauste...	sakatu hemen
2018	Keixetako Egiya (hegoaldea)	Lanak ez dira oraindik hasi	sakatu hemen
2018	Irukurutzeta trikuharria	Lanak ez dira oraindik hasi	sakatu hemen

Kanpaina hauei ikerketa lanak gehitu beharko zaizkie, noski, eta zabalkunde lanak.

Honetaz gain, Soraluzeko Udalak lur erosketei ekin dio poliki poliki: megalitoen inguruko lur sailak publikoak izanda, errezagoa da babestea eta ikertzea.

Bibliografia

Urtea	Izenburua	Aldizkaria	Egilea/k
1922	Exploración de dieciseis dólmenes de la sierra Elosua-Plazentzia	Diputación de Guipúzcoa. 1-34. San Sebastián	Aranzadi, T. de Barandiaran, J.M. de Eguren, E. de
1953	Catálogo dolménico del País Vasco	Pirineos 9, 229-378. Zaragoza	Elosegi, J.
1953	El hombre prehistórico en el País Vasco	Ed. Ekin. Buenos Aires	Barandiaran, J.M. de
1973	Corpus de materiales de las culturas prehistóricas con cerámica de la población de cavernas del País Vasco Meridional	Munibe Supl. 1, 1-366	Apellaniz, J.M.
1975	Lehen Euskal Herria. Guía ilustrada de prehistoria vasca. Guide ilustré de prehistoire basque	Ed. Gero, Bilbao	Altuna, J.
1980	Catálogo de túmulos y campos tumulares en EuskaIerria. Su análisis	Kobie 10, 421-447. Bilbao	Galilea, F.
1982	Carta Arqueológica de Guipúzcoa	Munibe 34, 1-242 + Cartografía	Altuna, J. Mariezkurrena, K. Armendariz, A. Barrio, L. del Ugalde, Tx. Peñalver, X.
1990	Gipuzkoa. Carta Arqueológica. I. Megalitos	Munibe (Antropologia-Arkeologia) Supl. 7	Altuna, J. Armendariz, A. Barrio, L. del Etxeberria, F. Mariezkurrena, K. Peñalver, X. Zumalabe, F.
2002	Gipuzkoa. Carta Arqueologica. Megalitos. Nuevos descubrimientos 1990-2001	Munibe (Antropologia-Arkeologia) Supl. 15	Altuna, J. Barrio, L. del Mariezkurrena, K.
200.	Elosua-Plazentziako estazio megalitikoa. Mapa	Euskal-herria.org	Web orria
2010	Elosua-Plazentziako estazio megalitikoaren mapa	Eusko Jaurlaritza
200.	Elosua-Plazentziako megalitoak	Eusko Jaurlaritza	Web orria
2013	Dolmenen ibilbidea PR-Gi 94. Mapa	Debegesa

Erreferentziak

• [[Puesta en valor de la estación megalítica (eu) | Puesta en valor de la estación megalítica de Elosua-Plazentzia. Manu Zeberio (Aranzadiana 2012)