Ondare txikia. Txingak (eu)

Txinga Villabonako Kale Nagusian (Nora Urbizu 2020)

Soraluzen, astoak edota abereak lotzeko erabiltzen ziren uztaiei txingak (txingiak) esaten zaie. Baina Euskal Herrian zehar beste hainbat izen hartu dituzte: txirrikia, argolla, uztaia, anilla, zirgilo...

Garai bateko "ibilgailuak aparkatzeko" erabiltzen zirenez, alde zaharreko etxe gehienek berea zuten. Eta eraikin batzuk, trafiko handikoak, bat baino gehiago: biltegiak, alondegia…

Azalpena

Txingak uztai forma zuen; gehienak lisoak baziren ere, landuenak lau irtengune zituzten. Tamaina askotako txingak erabiltzen ziren, baina kalekoek 20-30 zm-ko diametroa zuten, eta 20-30 mmtako lodiera.

Txinga hormari lotzeko horman sartutako (bi harrien artean normalean) ultze handiak erabiltzen ziren, buruan eraztun modukoa zutena txinga bertan lotzeko. Eraztun honetan txinga aske zegoen, animaliaren gida-uhalak eroso lotzeko. Inoiz, txinga pareko horman zulo edo hutsunea zegoen, uhalak oraindik modu erosoagoan lotzeko era askatzeko.

Txinga aske zegoenez, hormaren kontra etengabe joz bere arrastoa borobila utzi zuen harrian, ultze azpian eta, inoiz, ultze gainean ere. Gehienetan txingaren aztarna bakarra arrastoa hau izaten da, edota ultzearen punta sartuta. Inoiz, marruskatutako harri hauek berriro erabiltzerakoan, txingaren arrastoak ez ohizko tokitan agertzen dira (Kalebarren 7).

Berez, osorik eta erabiltzeko moduan dagoen txinga bakarra geratzen da herrian, eta ez oso aspaldikoa, Erregetxeko Asto-tokian; eta gainera, gainonetzekoak baino askoz pobreagoa da.

Erabilera

Aipatu den moduan, sasoi batean garraioko animaliak lotzeko erabiltzen ziren, kaletar edo baserritarrak izan: mandoak, zaldiak, astoak...

Eibarko Toribio Etxebarriak txingaren definizioan dioenez, sokamuturrarako ere erabiliak izan zien: Lenago, batian da bestian ziran txirrikak, kalerik kaleko zezenan sokia lotzeko.

XX mendean kaleko mando eta zaldiak desagertzen joan zirenez, azkenean baserritarren astoak lotzeko erabiltzen ziren, esnea banatzeko egunero etortzen zirenak.

Baina animaliek trafikoa oztopatzen zutenez, eta kaleak zikintzen, hauentzat "aparkalekuak" antolatu zituzten. San Andres bailarakoek Erregetxe osteko patioan lagatzen zituzten. Ezozia bailarakoek, berriz, Gabolats hasierako aldapan zuten aparkalekua antolatuta.

Desagerpena

Astoak kaleetatik desagertu zirenean, txingak ez ziren gehiegi erabiltzen. Salbuespen bakarra Kalebarren 4koa zen (Kooperatibakoa): hemen umeek txinga erabiltzen zuten "paga"-toki moduan, Maria trebolinaka jolasean.

Txingak erabiltzen ez zirenez, eta traba egiten zutenez, batzutan itsatsi zuten txinga. Bestetan, txinga kendu zuten zuzenean eta, gehienetan, ultzea ere. Kooperatiba berria egin zutenean bertako txinga ere desagertu zen.

Gaur egun ez da txinga osorik geratzen herrian, baina dozenatik gorako arrastoak bai. Udaletxean, kanpoaldean, bada bat ultzea gordetzen duena. Gainontzeko txingak desagertu dira, bakarrik harrien zulo borobilak geratzen dira. Kasu bakan batzuetan (esateko, Kalebarren 7an) harri hauek berrerabili izan dira, eta txinga aztarnak oso toki arrarotan agertu dira.

Geratzen diren txinga aztarnak

Kalebarren

Etxea	Kokapena	Txinga
Kalebarren, 1 Mendiolaetxea Txilingoa
Kalebarren, 1 Mendiolaetxea Txilingoa
Kalebarren, 3 Arteagaetxea
Kalebarren, 4 Loiola etxea Belasko
Kalebarren, 3 eta 5 artekoa
Kalebarren, 5 Kalebarrengoa Mantxikuenekoa Mendatakoa
Kalebarren, 5 Kalebarrengoa Mantxikuenekoa Mendatakoa
Kalebarren, 7

Santa Ana

Etxea	Kokapena	Txinga
Santa Ana, 1 Udaletxea
Santa Ana, 1 Udaletxea
Santa Ana, 1 Udaletxea
Santa Ana, 7 Taukiñekoa Txarandelgoa
Santa Ana, 10 Arretxea Amañakoa
Santa Ana, 12 Ormaetxea
Santa Ana, 20 Irusagarreta Usatorre Meltxorrenekoa

Etxaburueta

Etxea	Kokapena	Txinga
Etxaburueta, 4 Pintorekoa
Erregetxea

Gabolats

Etxea	Kokapena	Txinga
Gabolats, 2 Arregia dorretxea Arregitorrea Romeronekoa

Atxuri

Etxea	Kokapena	Txinga
Atxuri, 9

Errekalde

Etxea	Kokapena	Txinga
Errekalde, 6

Kokapena

Mapa kargatzen...

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"googlemaps3","width":"1000px","height":"800px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":false,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EKalebarren 1\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Kalebarren 1\n","link":"","lat":43.174477,"lon":-2.413241,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EKalebarren 3\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Kalebarren 3\n","link":"","lat":43.174541,"lon":-2.413266,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EKalebarren 4\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Kalebarren 4\n","link":"","lat":43.174401,"lon":-2.413267,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EKalebarren 5\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Kalebarren 5\n","link":"","lat":43.174625,"lon":-2.413291,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EKalebarren 7\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Kalebarren 7\n","link":"","lat":43.174541,"lon":-2.413266,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ESanta Ana 1\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Santa Ana 1\n","link":"","lat":43.174194,"lon":-2.413137,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ESanta Ana 7\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Santa Ana 7\n","link":"","lat":43.174041,"lon":-2.413056,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ESanta Ana 10\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Santa Ana 10\n","link":"","lat":43.174033,"lon":-2.413116,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ESanta Ana 12\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Santa Ana 12\n","link":"","lat":43.173965,"lon":-2.413074,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ESanta Ana 20\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Santa Ana 20\n","link":"","lat":43.173511,"lon":-2.412757,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EEtxaburueta 4\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Etxaburueta 4\n","link":"","lat":43.174597,"lon":-2.412898,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EErregetxea\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Erregetxea\n","link":"","lat":43.175218,"lon":-2.412855,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EGabolats 2\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Gabolats 2\n","link":"","lat":43.175436,"lon":-2.413455,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EAtxuri 9\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Atxuri 9\n","link":"","lat":43.172582,"lon":-2.412305,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EErrekalde 6\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Errekalde 6\n","link":"","lat":43.17214,"lon":-2.411349,"icon":""}]}

Erreferentziak

• Argollen memoria. Nora Urbizu (Ataria 2020/01/11).