Karlistak. XX. mendea (eu)

Txango batean (A. Bolumburu 1929)

Karlistak eta integristak

XIX. mendean karlistak izan ziren ideologia atzerakoien defentzaile sutsuak: erlijio katolikoa eta erregetza, liberalismoaren kontra, sufragio unibertsalaren kontra, sozialismoaren kontra...

1888. urtean, Ramón Nocedal karlistak alderdi berria sortu zuen, orduko errege karlista, Carlos VII.a, epela omen zela liberalismoaren aurka eta "karlismoaren mamiari traizio egiten ziola".

Partido Integrista, Partido Católico Nacional edota Comunión Tradicionalista-Integrista moduan ezagutua izan zen, eta garrantzi gehiago ematen zizkien karlismoaren oinarrizko ideei, errege karlistak Espainiako tronoan jartzeari baino. Ideologia aldetik ez zuen batere desberdintasunik karlismo edo legitimismo "klasikoarekin".

Egunkari propioa ere bazuen, El Siglo Futuro, zuzendaria Ramón Nocedal bera zela.

Alderdi berria, guztiz atzerakoia, Euskal Herrian oso ondo errotu zen. Eta Soraluzen ere.

1906. urtean integristak eta karlistak elkarrelin lanean hasi ziren, eta 1932.ean, Espainiako bigarren Errepublikan, Alderdi Integristak bat egin zuen atzera Comunión Tradicionalista-rekin.

1894.eko hauteskundeak

Senaturako hauteskundeetan, Gipuzkoa 102 barrutitan zegoen zatituta. Barruti bakoitzak bere ordezkaria hautatzen zuen, eta 102 ordezkarien artean Gipuzkoako senatariak. 1894.eko hauteskundeetan integristek irabazi zuten Soraluzen, eta Gipuzkoan ere.

Senatu-hautaketa Gipuzkoan
El Fuerista egunkariak Gipuzkoako senatu-hautaketan parte hartu zuten konpromisarioen egoera zehatza argitaratzen du, eta bakoitzaren filiazio politikoa justizia eta inpartzialtasun osoz finkatzen du, dagokion esku-hartzea zehaztuz:

Hona hemen egoera:
...
Soraluze 1 (integrista)
...
Laburpena: integristak 36, karlistak 35, liberalak 26, errepublikar independentea 1, hautaketarik gabe 4. Guztira 102

Partido Católico Nacionaleko herri batzarra (1906)

1906.ean Soraluzeko herri batzarra honako hauek osatzen zuten, gehienak jeltzaleak bilakatu zirenak gerora:

• Felipe Aguirregomezcorta (lehendakaria)
• Pedro Sesma (diruzaina)
• Venancio Iraeta (idazkaria)
• Remigio Bolumburu (mahaikidea)
• Anastasio Iñurrieta (mahaikidea)

Soraluzeko mitin erraldoia (1915)

Irailak 12an integristek egundoko mitina antolatu zuten Soraluzen: meza, pilota partida, dultzaineroak, euskal jaia, bazkaria eta mitina. Bazkarian bakarrik 250 lagun bildu ziren, soraluzetar eta kanpokoen artean.

Ekitaldi integrista
Soraluzeko mitina
(telegrafoz)

DONOSTIA, 12 (23,45). Animo eta gogo biziz eta jendetza handiz ospatu dira gaur Soraluzen gure alderdikide eta lagunek antolatutako ekitaldi ospetsuak, euskal hiribildu atsegin eta eder honetan integrismoaren bizitasunaren froga izan direnak. Donostiatik, Azkoititik, Tolosatik, Durangotik eta Oiartzundik batzorde ugari bertaratu dira, eta Soraluzek ezohiko itxura zuen, egun osoan zehar kaleetan nagusi izan den animazioagatik.
Festa integristak ekitaldi erlijioso nagusi batekin hasi ziren, jende asko bildu zuena, eta Meza nagusi bat izan zen, orkestra oso batek abestua.
Elizatik irtetean, gure lagunak Soraluzeko frontoi ederrera joan ziren, eta bertan pilota partida interesgarri bat ikusi zuten.
Herria festa giroan egon da. Gaita jotzaileak, eskualdean hain ohikoak, kalez kale ibili ziren, beste herri batzuetatik etorritako gure alderdikide ugarik beteta, eta ondoren beraientzat antolatutako euskal jaialdira joan ziren, bertan Azkoitiako dantzari berezkoek parte hartu zutela.
Euskal jaialdia eskualdeko ukitu oso atsegina izan da, eta emaitza bikaina izan du. oso Eguerdian, jaialdiaren ondoren, 250 lagunentzako oturuntza egin zen, bertan adiskidetasunik ederrena eta alaitasunik handiena nagusitu zirela.

Mitina.
Bazkariaren ondoren, gure lagunak iragarritako mitina ospatzeko prestatutako aretoan bildu ziren; arrakasta handia izan du, kontzeptu guztiengatik: entzule mordoa, hizlarien hitz-jarioa eta lortutako emaitzagatik.
Ekitaldiari hasiera emateko, Echaide jaunak hitza erabili zuen. Euskaraz, bildutakoei agur egin zien esaldi inspiratuekin, eta eskerrak eman mitinera joan zirenei, haien emaitzak osasungarriak eta oparoak izango zirelakoan.
Animu eta arnasa hitzak zuzendu zizkien soraluzetarrei, gure alderdiaren doktrinen mantentzeari eusteko eskatu zien, eta azkenean bere pertsona eskaini zien baldintzarik gabe ideal integristaren zabalkundearen alde lan egiteko.
Txalo bero batek jarraitu zitzaien Echaide jaunaren azken esaldiei, oholtzan zeudenek atseginez zoriondu baizuten.
Jarraian, Aguirre Gómez jaunak oso modu adierazgarrian hitz egin zuen.
Gogo beroko paragrafoetan hiribilduaren apologia egin zuen, bere industria- eta lan-espirituari ereserki bat abestuz eta, euskaraz ere, eskerrak eman zizkien kanpotik etorritako alderdikideei, Soraluzera bisitan etorritakoei, ordu batzuetan bertan egon zirenen estimua merezi duen herri hain abegikor eta estimagarrira.
Esan zuen programa integrista orain arte ez zela ondo ezagutzen, eta integrismoaren doktrinak ez ezagutzeagatik, herritarren artean ez dutela gehiago aurrera egin Aberria salba dezaketen printzipio bakartzat hartu eta defendatzen ditugun printzipio horiek; baina adierazi zuen konfiantza zuela orain, eta horrelako propaganda-ekintzen ondoren, lagun berriek armada suhar eta borrokalaria handituko zutela, etengabe hazten ari baita, eta gurekin borrokatzera eta eusten diogun borrokan parte hartzera etorriko baita (txalo handiak).
Azkoitiako Cuende jauna zain egon zen Agirre jaunari zuzendutako txaloak noiz amaituko, tribunatik erretiratzen den bitartean, eta, isiltasuna egin ondoren, hitzaldi labur bat ematen du, euskaraz hori ere.
Diskurtso hori inprobisazio ederra eta egokia izan zen, eta txalo zaparrada handiak jaso zituen.

Azkenik, Echávarri jauna altxatu zen, eta txalo zaparrada bero batekin agurtu zuten, luze iraun zuena.
Doktrina-hitzaldi bikain eta txit adierazgarria egiten du, jendetzak txalo zaparrada zaratatsuz behin baino gehiagotan eteten duena.
Exordio ederra da, ondo esatearen eredua, kontzeptu zoriontsuengatik eta erabiltzen dituen irudi distiratsuengatik ederra.
Gero, bere diskurtsoaren sakonean sartuz, Echávarri jaunak, hitz zorioneko eta esaldi zehatzez, integrismoari aurre egiteko oldartu diren sofisma guztiak suntsitu zituen.
Integrismoaren aurka esaten zena jasotzen du bereziki, bideragarritasun eskasari dagokionez, eta Gobernu forma zehatzik ez izatea eta ez defendatzea leporatzen zaiona. Hori, hain zuzen ere, abantaila bat dela frogatuz, eta, gainera, integrismoak "edukiaren" garaipena, ideien garaipena besterik ez duela nahi frogatzen du, Gobernuaren zein eratan eta zein pertsonatan bildu behar diren bereziki interesatu gabe, funtsezkoa baita Aberriaren gobernuarentzat irrikatzen dituen printzipio salbatzaile horiek onartzea eta ezartzea.
Bere tesia babesteko erreferentzia historikoak egiten zituen, arrazoibide zuzen eta miresgarriz osatuz.
Amaitzeko, Espainiako Aberria salbatzeko beharrezkoa den premiaz eta sutsuki lan egiteko unea iritsi zela adierazi zuen.
Entzuleek, zutik, Etxabarri jauna txalotu zuten.
Mitina bukatu zen San Inazioren Ereserkia abestuz guztion artean.
Soraluzeko herrian mitinak utzi zuen zirrara oso atsegina izan da.
Gure lagunak oso pozik daude festen distiraz, eta gure hizlariak oso pozik daude lortutako arrakastaz.

San Ignacio musika banda Ezoziako plazan (1915)

Beste herrietako mitinak

Maiatzak 31an hainbat herritako intregristak Azkoitian bildu ziren, bertako bandera bedeinkatzeko.

Azkoitiako jai integristak
Bandera baten bedeinkapena

...bertan agertu ziren Donostia, Iruña, Legazpia, Soraluze, Azpeitia, Tolosa, Alegia, Gasteiz, Altzo, Ezlioga, Ataun, Arrasate, Durango, Andoain, Villabona eta beste herri askoren ordrzkaritzak.

1922. urteko urrian, berriz, mitina izan zen Zumaian.

EKINTZA INTEGRISTA
Zumaiako mitina

Ekitaldira Azpeitia, Azkoitia, Tolosa, Zarautz, Getaria, Soraluze, Aizarna, Donostia San Sebastián eta beste lekutako ordezkaritza handiak eturri ziren.

San Ignacio Musika Banda, karlistena: Biribiltxonekua (2), Esteban Oregui (3), Placido Oregui (4), Jesús Galarraga (5) eta Laureano Tejerua (8). Aurreko ilaran, berriz, Perikilua (2), Jose Mari Ucín (4), Arsenio Maiztegui (5), Simón Artolazábal (7), Miguel Larrañaga "Aixpua" (12) eta Ermu Txikixa (13).
Aurrekaldean, makurtuta bomboarekin, José Ramón Oregui.

Errepublika garaia

1932.ean, Espainiako bigarren Errepublikan, Alderdi Karlistak eta Alderdi Integristak bat egin zuen atzera, Comunión Tradicionalista osatu.

Miguel Primo de Rivera diktaduraren ostean, errepublikarekin ekintza politikoak berpiztu ziren. Eta ezkerraren eta autonomisten aurrerapenen beldur, tradizionalistak ez ziren atzean geratu.

Mitinak Soraluzen eta inguruetan

1932.eko ekainean mitina egin zen Bergaran, eta Soraluzeko Círculo Tradicionalistaren bandera bedeinkatu zuten.

PROPAGANDA TRADIZIONALlSTA

Bergaran ekintza bikaina ospatu zuten, 16.000 lagunek parte hartu zutela.

...eta pixkat geroxeago, hamaiketan... Antonio Pagoagari Leialtasunaren ikurrak ezarri zizkioten, eta Soraluzeko Círculo Tradizionalistaren bandera bedeinkatu zuten.

Soraluzeko karlistak frontoian

Hurrengo urtean, maiatzak 27 eta 28an bi egunetako ekitaldia antolatu zuten Soraluzen bertan, Margariten bandera bedeinkapena eta San Ignacio musika bandari omenaldia egiteko.

HILAREN 27AN ETA 28AN SORALUZEN EGINGO DIREN EKITALDIEN EGITARAUA
"Las Margaritas" banderaren eta haur taldearen bedeinkapena dela-eta egingo diren ekitaldien egitaraua eta "San Ignazio" Musika Bandaren omenaldia.

Maiatzaren 27an, arratsaldeko zazpi eta erdietan, kalejira '"San Ignacio" bandarekin.
28an, goizeko zazpi eta erdietan, Jaunartze Meza parrokia-elizan.
Bederatzietan, kalejira '"San Ignacio" bandarekin.
Hamaiketan, Meza Nagusia, Perosiren Meza Eukaristikoa abestuz, lau ahots mistotan, "Las Margaritas" eta Haur Taldearen bandera berrien bedeinkapenarekin amaituz.
Hamabietan, "Plaza Barrian", Durangoko irule eta ezpatadantzarien erakustaldia eta, ondoren, "San Ignacio" bandaren kontzertua.
Ordubatan oturuntza ofiziala.
Ordu bietan, Oñatiko Zirkuluko Bandaren etorrera eta harrera.
Lauretan, mitina udal pilotalekuan, Agustín de Tellería, Antonio de Paguaga, Iruñeko E.T.ko Carmen Villanueva andereñoa, Jesús Elizalde eta Luis Hernando de Larramendirekin.
Mitinaren amaieran, euskal erromeria iluntzera arte, Oñatiko Banda eta Soraluzeko "San Ignacio" Banda tartekatuz.

Eta bezperan El Siglo futuro egunkariak domekako mitina gogoratzen zuen.

Propaganda ekintzak
Datorren domekarako Comunion Tradicionalista-k propaganda ekintza hauek antolatu ditu:
...
SORALUZE
Hernando de Larramendi jaunak parte hartuko du mitin batean.

San Ignacio" Musika Banda, karlistena.
Ezkerretik hasita, atzeko ilaran Jesus Galarraga Malmero, Jesus Galarraga Belgia, Alejandro Oregui Zabale, Laureano Aristi Tejerua, Anjel Bolumburu Biribiltxo, Placido Oregui Toto, Tomas Placencia Txamarro, Esteban Oregi eta Miguel Larrañaga Aispua.
Erdiko ilaran Ramon Arana Nazarionekua, Eusebio Aldazabal Perikillua, German Urizar Arteta, Toribio X, Ignacio Gallastegui Molde, Sotero Achotegui, Simon Artolazabal Txingor, Jose Mari Aldazabal Mayo, Fausto Aristi Tejerua, Benigno Maiztegui Txokolaterokua eta Perico Artolazabal.
Aurreko ilaran Jesus Ucin, Claudio Onandia Ermu, Arsenio Maiztegui Mantxiku, Maurizio Larrañaga Aldianua eta Ramon Bereicua.

Urtebete geroago, ekainak hiruan, Intxorta gainera joateko deia egin zuten.

GAZTE KARLISTAK: ANIMATU!
Egun handia badatorrela! Hurrengo hilaren 3an Intxortagainera jira egiteko eguna izango da. Meza, aurreskua eta dantzak izango dira, txistulari eta klarinete bandek alaituta. Oñati, Arrasate, Bergara, Soraluze, Eibar, Ermua eta Bilbotik Elorriorako linea hartzen duen herri guztiak izango dira bertan.
Animo, eta egun horretan denok Intxortara, atsedena hartzera! Aurrera, karlistak!

Eta 1935.eko abuztuan, San Roke egunean, Oñatin ospatu ziren Gau Gurtzeko zilarrezko ezteiak. Ez zen jai karlista berez, baina gurtzaile gehienak karlista izanik...

OÑATiN GAU GURTZEKO ZILARREZKO EZTEIEN OSPAKIZUNA
Jai solemne eta pizgarri honetara honako herrietako batzordeak eta banderak etorri ziren:
Gasteiz, Portugalete, Aretxabaleta, Bergara, Elgoibar, Amorebieta, Ordizia, Barakaldo, Zestoa, Eibar, Zarautz, Begoña, Deustu, Antezana, Zumarraga, Billaro, Balmaseda, Otxandio, Iurre, Arrasate, Donostia, Bilbo, Durango, Errenteria, Tolosa, Santo Domingo de la Calzada, Zeanuri, Soraluze, Gernika, Elorrio, Zaldibar, Getxo, Ataun, Berriz, Irun, Azkoitia, Zumaia, Azpeitia, Antzuola, Mungia.

Gerra garaia

Altxamendua Soraluzen

Uztailak 17an Espainiako gerra hasi zen, Afrikako gudarostea armetan altxatu zenean. Biharamunean penintsulako beste puntu askotan ere gudaroste unitate batzuk altxatu ziren. Baina denek ez ziren arrakastatsu izan eta hiru urtetako gerra hasi zen (1936-1939).

Gipuzkoan eta Bizkaian altxamenduak porrot egin zuen, eta Soraluze Errepublikaren esparruan suertatu zen. Beste hainbat tokitan moduan, aurki Defentsa Batzordea eratu zen, herria gobernatzeko. Karlistak kanpo geratu ziren, altxatutakoen aldekoak zirelakoan.

Karlistak atxilotu

Karlistek arma-biltegi bat erreketeen esku jartzeko gertu zutela zabaldu zen herrian, eta ondorioz, abuztuaren 22an herriko Defentsa Batzordeak hainbat karlista preso hartu zituen deklarazioa hartzeko, Erregetxean eta Santa Ana kaleko 14an hain zuzen. Tartean beste karlista batzuk, berriz, sasian gorde ziren bada ezpada.

Soraluzeko Circulo Tradicionalistaren lehendakaria, Serafin Achotegui, abuztuak 28an atxilotuen berri eskuratzeko bertaratu zen eta berau ere preso hartu zuten. Egun horretan bertan Arratera eraman zuten, Manuel Lersundi eta beste batzuekin. Hurrengo egunotan preso karlista bi hil zituzten, Manuel Lersundi (Getarian) eta Serafin Achotegui (Arraten).

Erreketeak herrian

Irailak 22an, arratsaldeko 6:30tan, Perez Salas komandantea sartu zen herrian. Zazpiretarako San Ignacio banda aurrera eta atzera omen zebilen jo eta ke Oriamendi jotzen.

Biharamunean, Julio Pérez Salas komandanteak behin-behineko udalbatza izendatu zuen. Eta astebete geroago, hilak 30, behin betikoa: Miguel Larrañaga Madina (alkate), Esteban Oregui Solabarrieta (zinegotzia), Claudio Onandia Oruzar (zinegotzia), Sabino Madina Azcarate (zinegotzia) eta Basilio Aizpiri Ariznabarreta (zinegotzia). Idazkaria ere izendatu zuen, Arturo Oregui.

Gerraostea

Hurrengo urteetan karlistak herriaren jaun eta jabe izan ziren, onerako eta txarrerako.

Urte askotan egoerak ez zela aldatuko ematen zuen. Karlistak urtero urtero Montejurrara joaten ziren, eta ondo pozik bueltatu.

1960.eko hamarkadan Karlos Hugo Borboi-Parmakoa herrira ekarri zuten.

Hala ere, hurrengo urteetan karlistek gero eta indar gutxiago zuten, eta Soraluze ez zen salbuespena. Alde batetik, karlismoak oso eragin eskasa izan zuen belaunaldi berrietan. Eta bestetik, 1970.eko hamarkadan karlismoa bitan banatu zen; alde batetik karlismo autogestionario eta sozialista (Karlos Hugo Borboi-Parmak bultzatuta) eta karlismo tradizionala bestea (Sixto Borboi-Parma anaiak bultzatua), eta karlista gehienek ez batera ez bestera ez zuten egin.

Aurretik gero eta karlista gutxiago zegoela, eta Francisco Franco hil ostean botere politikotik atera zituztela (1975), hurrengo urteetan karlismoa ia erabat desagertu zen Soraluzeko bizitza politikotik.

Data	Mota	Errolda	Botoak	Alderdia	Botoak	Ehunekoa
1977/06/15	Espainiakoak	3.838	2.461	AET (tradizionalista)	16	0,65 %
1979/03/01	Espainiakoak	4.370	3.057	EKA (sozialista)	167	5,46 %
1980/03/09	E.A.E.-koak	4.423	2.858	EKA (sozialista)	54	1,89 %
1982/10/28	Espainiakoak	4.152	3.312	Ez ziren aurkeztu