«Deba ibaia. Ufalak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

12:27, 31 abuztua 2020(e)ko berrikuspena

Ufala Soraluzen

Ufalak zer diren

Ufala^[1] ibaiko ur emariaren hazkunde bortitza da, denbora laburrean ematen dena.

Deba ibaia motza eta malkartsua da. Bere emaria ez da oso handia, bataz beste 11,85 m³/s, baina adierazgarria da urtean zehar dituen emari aldaketak.

Esaterako, 1996 eta 2014 artean hartutako datuen arabera, 0,95 m³/s-ko gutxieneko emaria eta 132,63 m³/s-ko gehieneko emaria neurtu ziren. Honek esan nahi du 140 aldiz biderkatu daitekeela ibaian behera datorren ur kopurua; eta gainera, orografia malkartsuaren ondorioz, emari aldaketa hau oso denbora gutxian gerta daiteke. Soraluzen ematen den uholde mota, ufala, bat bateko ur mailaren igoera ezaugarri nagusitzat duena da. Hau da, ibaiaren emari arrunt edo txikiago batetik bere emari maximora ordu gutxitan pasatzen deneko uholdea.

Sorrera

Fenomeno hau, ekaitz bortitzek sortzek dute eta normalki udara erdi edo bukaeran ematen da, abuztua eta urria artean. Udan, beroaren ondorioz ur lurrun asko pilatzen bada atmosferan eta gainera goi geruzetan aire hotza sartzen bada, euri jasa handiak jausteko arriskua egoten da^[2].

Hau gertatzen denean, orografia malkartsua ez da gai botatze duen ur guztia xurgatzeko eta honela sortzen dira ufalak.

Deba ibaia ez da ufalak sortzen dituen bakarra, Soraluzeko mendi magal aldapatsuetatik jaisten diren errekak ibaia bezain arriskutsuak izan daitezke: ur mailaren igoera bortitzagoa eta azkarragoa da, eta kasu askotan, lokatza, harriak, enborrak eta antzeko hondakinak dakartza berarekin urak. Hortik erreka hauen arriskua ufala dagoenean.

Ufal gogoangarriak

Lau ufal handi gertatu dira azken bi mendetan gure herrian, orduko kronikek eta kontakizunek adierazten diguten bezala: 1834, 1953, 1983 eta 1988 urteetan, hain zuzen.

Azken biak 1983ko abuztuaren 26an eta 1988 uztailaren 19an gertatu ziren, eta oraindik oso gogoan dituzte herritarrek orduko galera eta hondamendiak.

1553eko iralak 14ko ufala

Oso ekaitz bortitza izan zen Oñati eta Elgoibar artean, kalte ugari sortuz:

...urte hartako irailak 14an, Gurutze Santuaren Gorespena jaian, bota zuen aguaduchoak kalte handiak egin zituen sagarrondoetan, boronatan^[3] eta presatan.

1593eko iralak 21ko ufala

San Mateo egunaren gauaz izan zen, eta Deba arroko herri guztietan kalte handiak izan ziren: itota hildakoez gain, uraren indarrak errota, burdinolak, etxeak, zubiak... apurtu zituen, baita sotoetatik sagardo kupelak eraman ere... Mende laurden geroago halaxe kontatzen zuen behintzat Alzolako biztanle batek, ufal hura oso presente zuela oraindik.

1775eko ekainak 20ko ufala

Hamabost egunotan euria bota eta bota ari ostean, goizeko zortziretan Sologoen inguruko sastrakadian haitz handi bat apurtu zen eta, behera etortzerakoan, etxe bat bota zuen. Atoan hil ziren bertako Maria de Ganuza, 50 urtekoa, eta 12 urteko alaba, Ana Maria; aita, berriz, hondakinen artean bizirik ateratzea lortu zuten. Orduko adituen arabera harria 304.448 libratakoa omen zen^[4].

Udalak Jose de Arluciaga bizilaguna bidali zuen lubiziaren tokia aztertzera, baina bertara heltzerakoan bigarren lubizi batek harrapatu eta hil egin zuen.

Honetaz gain, egun hartan bertan egundoko ufala izan zen, hainbat burdinola eta etxebizitza aurretik eruan zuena.

1790eko maiatzak 7ko ufala

Egun honetako ufala zela eta, pertsona bat ito zen.

1801eko maiatzak 20 eta 21eko ufala

Egun hauetan ere oso ufal handiak izan ziren:

...trumoi-hodei izugarri eta ikaragarriak ur superrugariak eta haziak ekarri zituen.

Ufalaz gain, haitzak apurtu eta askatu ziren, batez ere Txara inguruan. Eta urte bereko abuztuak 20an beste ufal handia izan zen.

Ufal hauek zirela eta, Erregetxe zaharra leku berean berrizteko 1785 urteko egitasmoa bertan behera geratuko zen. Ura beheko sotoetan sartzen ohi zen, armak hondatzen; eta Txaratik askatutako harkaitz handiak inoiz Erregetxe barrura sartzen ziren, triskantza handiak eginez. Horregatik, 1803 urtean Erregetxe berria egiteko proiektua onartu zuten, baina Deba ibaiatik eta Txaratik toki seguruago batean, Plaza Zaharraren gainean hain zuzen.

Fitxategi:Santa Ana kalea. 1834ko ufalaren plaka.jpg

1834ko ufalaren plaka oroigarria Santa Ana kalean

1834ko ekainak 30ko ufala

1834ko ekainak 30ean uholde izugarri bat gertatu zela Soraluzen, agian izandako gogorrena.

Santa Ana kalean dagoen plaka oroigarriak dioen bezala, ura puntu horretaraino igo omen zen; dagoen tokia kontutan harturik, ibaia gutxi gora behera 8-10 bat metro hazi zen gertakizun hartan^[5].

Egun hartan Soraluzen ez zen inor hil, baina kalteak ugari izan ziren. Ramiro Larrañagak topatutako eskuizkribu batean esaten denez^[6]:

Ordu erdian urak 14/16 etxe eruan zituen. Beste 41/42 etxetan ura sartu eta erabilezinak geratu ziren. Armarien 6/7 ola ipurditik eruanda. Arraindegia, gauza bera. San Salvador ermita, osoa. Ogi-errotak berdin, eta gainera kainoiendako barrenoak. Bolatokia. kainoiak probatzeko erret probaderoa. Erregetxe zaharra, alde bat eruanda eta gainontzekoa jausteko moduan. Santa Ana de Yzaguirre kondearen aginduz eraikitako presa berria eta makinak, txikituta eta eruanda. Orokorrean, armagileen lanabes guztiak eta lantegiak apurtuta eta eruanda; miseria gorrian geratu dira, beren egoera eta lantegiak berreraikitzeko baliabide faltagatik errukari, askori jantzitako arropa besterik geratu ez zaiola.

Zubi nagusiaren arku nagusia ere eraman zuen, herriko bi aldeen arteko komunikazioa eteten. Udalak zerga bereziak ezarri zituen berreraikuntzarekin hasteko, baina orduan Rodil jeneral liberala sartu zen herrian, eta bildutako dirua eraman zuen^[7].

Ufala zubi nagusian (1953)

1953ko urriak 14ko ufala^[8]

XX. mendeko lehen ufal handia 1953ko urriaren 14an gertatu zen, seguru aski 80. hamarkadakoak baino indartsuagoa.

Kalteak, gehien bat, Gipuzkoan izan ziren, Deba, Urola, Oria eta Urumea ibaien ibarretan. Soraluzeren inguruan (Eibarren), esateko, 24 ordutan matro koadroko 200 litrotik gora bota zuen, eta beste tokietan hori baino gehiago ere: Legazpian 237 litro, Villabonan 221 litro eta Arditurrin 313 litro.

Guztira 27 hildako izan ziren (Soraluzen bat ere ez). Kalte ekonomikoak ere oso altuak izan ziren, Gipuzkoan bakarrik orduko 1.000 miloi pezeta.

(handiago ikusteko, sakatu gainean)

Errekaldeko zubia (1953)
Zubi nagusitik Errekalde aldera (1953)
Zubi nagusitik Gabolats aldera (1953)
Gabolatseko zubia (1953)

1983ko abuztuaren 26ko ufala

1983ko uhoaldean, Gipuzkoa eta Bizkaiko 110 herri gune katastrofiko bezala izendatu zituzten. 40 bat herritar hil edo desagertu ziren, eta galera ekonomikoak 1.200 milioi eurotik gorakoak izan ziren. Ostiral hartan, aste guztiko eurite handien ondoren, azken euri jasa erraldoi bat etorri zen: 24 ordutan 500 bat litro bota zituen, ostiraleko goizeko 9:00etatik larunbateko 9.00ak bitartean.

Ufala Santa Anako zubian (1983)
Ufala Maltzagan (1983)

1988 uztailaren 19ko ufala^[9]

Orokorrean 1983eko ufala baino arinagoa izan bazen ere, Deba eta Urola arroetan askoz gogorragoa izan zen, bai hildakoen aldetik zein galera ekonomikoetatik.

Ibaia asko hasi zen, bost bat metro, eta urak zenbait etxebizitza hartu zituen. Baina kaltegarriagoak izan ziren mendietatik jeisten zirenak: euriteen eraginez minutu gutxitan ur pila hasi zen jaisten maldan behera, lohi eta hondakin ugariekin batera.

Herritar askok ez zuen izan denborarik beren buruak babesteko, eta 15 hildako egon ziren, horietatik 9 Elgoibarren bertan. Honetaz gain, orduko kroniken arabera eskualdeko galera ekonomikoak 180 milioi eurokoak izan ziren.

Erreferentziak

↑ Ufala Soraluzeko berba da. Batuaz eta gipuzkeraz uholdea esaten zaio, eta uriola bizkaieraz.
↑ Fenomeno hauen artean egoten da tanta hotza izenekoa.
↑ Erderaz, boronas. Arto sailak segur aski.
↑ 130 eta 140 tonelada artekoa
↑ Plaka 1980. hamarkadan jarri zuten, aurreko etxea bota eta berria egiterakoan. Aurretik marra lodi bat horman margotuta zegoen, leiho baten gainean. Inork esaten zuen marra beherago zegoela, baina lehioa zabaldu zutenean gorago marraztu zutela.
↑ 30 de junio de 1834. Hoy se cumplen 144 años de la gran inundación de Placencia de las Armas. Ramiro Larrañaga (La Voz de España 1984/06/04)
↑ Karlistentzako arma biltegiak topa omen zituen, eta egundoko isuna jarri zion herriari berari.
↑ 14 de octubre de 1953: El día en el que la lluvia cayó "a cielo roto" sobre Euskal Herria. Gara (2008/10/14)
↑ Ocho muertos y varios desaparecidos, primer balance de la tromba de agua que asoló el País Vasco. ABC Sevilla (1988/07/21)

[1] Ufala Soraluzeko berba da. Batuaz eta gipuzkeraz uholdea esaten zaio, eta uriola bizkaieraz.

[2] Fenomeno hauen artean egoten da tanta hotza izenekoa.

[3] Erderaz, boronas. Arto sailak segur aski.

[4] 130 eta 140 tonelada artekoa

[5] Plaka 1980. hamarkadan jarri zuten, aurreko etxea bota eta berria egiterakoan. Aurretik marra lodi bat horman margotuta zegoen, leiho baten gainean. Inork esaten zuen marra beherago zegoela, baina lehioa zabaldu zutenean gorago marraztu zutela.

[6] 30 de junio de 1834. Hoy se cumplen 144 años de la gran inundación de Placencia de las Armas. Ramiro Larrañaga (La Voz de España 1984/06/04)

[7] Karlistentzako arma biltegiak topa omen zituen, eta egundoko isuna jarri zion herriari berari.

[8] 14 de octubre de 1953: El día en el que la lluvia cayó "a cielo roto" sobre Euskal Herria. Gara (2008/10/14)

[9] Ocho muertos y varios desaparecidos, primer balance de la tromba de agua que asoló el País Vasco. ABC Sevilla (1988/07/21)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

12:26, 31 abuztua 2020(e)ko berrikuspena (kodea ikusi) Jcao (eztabaida \| ekarpenak) No edit summary ← Aldaketa zaharragoa		12:27, 31 abuztua 2020(e)ko berrikuspena (kodea ikusi) Jcao (eztabaida \| ekarpenak) No edit summary Aldaketa berriagoa →
5. lerroa:		5. lerroa:
	[[Deba ibaia (eu)\|Deba ibaia]] motza eta malkartsua da. Bere emaria ez da oso handia, bataz beste 11,85 m<sup>3</sup>/s, baina adierazgarria da urtean zehar dituen emari aldaketak.		[[Deba ibaia (eu)\|Deba ibaia]] motza eta malkartsua da. Bere emaria ez da oso handia, bataz beste 11,85 m<sup>3</sup>/s, baina adierazgarria da urtean zehar dituen emari aldaketak.

	Esaterako, 1996 eta 2014 artean hartutako datuen arabera, 0,95 m<sup>3</sup>/s-ko gutxieneko emaria eta 132,63 m<sup>3</sup>/s-ko gehieneko emaria neurtu ziren. Honek esan nahi du ~~150~~ aldiz biderkatu daitekeela ibaian behera datorren ur kopurua; eta gainera, orografia malkartsuaren ondorioz, emari aldaketa hau oso denbora gutxian gerta daiteke. Soraluzen ematen den uholde mota, ufala, bat bateko ur mailaren igoera ezaugarri nagusitzat duena da. Hau da, ibaiaren emari arrunt edo txikiago batetik bere emari maximora ordu gutxitan pasatzen deneko uholdea.		Esaterako, 1996 eta 2014 artean hartutako datuen arabera, 0,95 m<sup>3</sup>/s-ko gutxieneko emaria eta 132,63 m<sup>3</sup>/s-ko gehieneko emaria neurtu ziren. Honek esan nahi du 140 aldiz biderkatu daitekeela ibaian behera datorren ur kopurua; eta gainera, orografia malkartsuaren ondorioz, emari aldaketa hau oso denbora gutxian gerta daiteke. Soraluzen ematen den uholde mota, ufala, bat bateko ur mailaren igoera ezaugarri nagusitzat duena da. Hau da, ibaiaren emari arrunt edo txikiago batetik bere emari maximora ordu gutxitan pasatzen deneko uholdea.