«Liberala (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

20:02, 20 apirila 2020(e)ko berrikuspena

Sorrera

XIX mende bukaeran olgetarako^[1] bi elkarte sortu ziren Soraluzen: Centro de la Amistad (1888) eta Círculo Católico (1891) izenekoak. 1908ko urrian olgetarako beste bi elkarte sortu ziren, eskumako alderdi politikoei lotuta: jeltzale mugimendu berriaren Batzoki Soraluzetarra eta aspaldiko karlisten Círculo Tradicionalista.

Orduan, ezkerreko lagun talde batek bere elkartea sortzea erabaki zuen. Izena C sino de la Unión Liberal jarri zioten, Soraluzen eta Debarroan XIX mendean indar nagusi baten omenez, eta 1910 urteko martxoak 23an Donostiako Gobernu Zibilak Estatutuak onartu zizkion.

Lehengo egoitza Kalegoen 2ko bigarren solairuan izan zuten (gaur egun Santa Ana), Labaderogainen gainean. Etxe bereko behe solairuan Circulo Tradicionalista zegoen.

Zazpi urte geroago (1917/03/26) elkartearen estatutuak egokitu zituzten, segururena egoitzaren aldaketa erregistratzeko. Egoitza berria Errabal 24ko lehen solairuan izan zuten, Andikokalean, sasoi bateko Banco de Vizcaya gainean.

Urteekin, liberalek indarra galtzen hasi ziren, Soraluzen ez ezik Gipuzkoan zein Espainia osoan. Errepublika zaleak, aldiz, oso ondo mantendu ziren. Eta sozialistek gero eta indar gehiago hartzen ari ziren. best eherri handiagoetan bakoitzak bere aldetik zebilen, baina Soraluze moduko herri txiki batean, denak batera: Liberalean.

Olgetako jarduerak

Orduko elkarte askoren moduan, Liberalak alde kulturala sustatzen zuen: aldizkariak jasotzen ziren (denok ez zuten diru nahikorik erosteko), liburutegia zegoen, hitzaldiak eddota txango kulturalak antolatzen ziren (Debako Ostolaza Fundazioa ezagutzera, esateko)...

Musikak ere garrantzia handia zuen. C sino Liberalak bere banda zuen: Paz y Labor izenekoa. Udalaren "kolorea"ren arabera, herriko kaleak gora eta behera alaitzen zituen... edo irtetzeko debekua zuten.

Círculo Tradicionalistan ez zen dantzarik egoten, pekatua zelako; Liberalean, berriz, bai. Domeka arratsaldetan Jasbana^[2] izaten zen: musika bandako batzuk beren instrumentuekin, pianoa eta Kontrabaxuakin osatutakoa.

Dena dala, dantzaz aparte pekatu handirik ezin egin: saloiaren erdi erdian zutabe borobila zegoen, eta bertan Santiago Gojeascoechea Fati^[3] egoten zen makil handi batekin erritmoa markatzen, eta bikoteak zaintzen aldi berean, ezer arrarorik ez gertatzeko. Berak markatzen zuen piezak noiz bukatu.

Liberalen pare parian bizi zen neska zahar batek, Hijas de María lehendakaria bera, dena zaintzen zuen Abarkateronekoa bere etxetik. Dantza pekatua zenez, eta liberalen seme-alabak bertara joaten zirenez, ba gero Hijas de María kongregaziotik bidaltzen zituen, bera zen lehendakaria eta! Mezatan ere, neskak taldetan egoten ziren, bakoitza bere maistrarekin; eta pekatua zutenak, esate baterako Liberalenera dantzara joandakoak, aldare ondoan jartzen zituzten denon bistan.

Liberalekoak ez ziren batere elizkoiak, elizaren kontrakoak baizik. Esateko, aratostetan Piñata igandeko^[4] dantzaldi berezia izaten zen: garizuma hasita zegoen baina ihauterietako azken dantza izaten zen; gainera pastelak izaten ziran, eta umeak bertara joan behar pastelak jatera!

...eta politikoak

Liberalean ezkerreko jendea biltzen zen, gehien bat liberalak, errepublikanoak eta sozialistak.

Mitinak eta hitzaldiak egiten zituzten bertan, eta ezkerreko propaganda banatu. Errepublikanoen eraginez, elizaren kontrako jarrera sutsua zuten. Halaxe, 1913 urtean hitzaldia antolatu zuten azaltzeko erabili beharreko baliabide eraginkorrak, apaizekin behin betiko bukatzeko^[5]. Halaxe kexatu ziren jeltzaleak, behintzat, orduko alkate katolikoak (hau da, karlistak) Liberaleko txarangari baimena ematen zionean goiz, arratsalde eta gauez domeka guztietan jotzeko, eta gainera eskupekoa eman ziola, dirutan; baina Batzokiko espatadantza taldeei ez ziela laga herriko plazan dantzatzeko jaietan.

1916 urtean Errenteriako Círculo Liberalek eraikin berria inauguratu zuen, eta Soraluzeko Liberalak telegrama bialdu zuen, bat eginez.

Gauza bera gertatu zen 1918ko ekainak 2an, Hernaniko Círculo Liberalek jaia ospatu zuenean 1874 setioaren bukaera gogoratzeko.

1923 urtean José Madinabeitia sozialista hil zen Eibarren. Alderdikideek egundoko dolu-segizio zibila antolatu zuten tren geltokiraino, familiak Oñatira, jaioterrira, eraman nahi zuela eta ("gorputza abadeek bahitu bazuten, arima Eibarko sozialistekin geratu zen, libre"). Maltzagan hilkutxa trenetik jeitsi eta automobilean sartu zuten. Soraluzetik pasatzerakoan, langile mordua zegoen zan eta C sino de la Unión Liberaleko batzorde batek doluminak eman zizkion familiari^[6].

Ezkerrekoa izanda, patroiek ez zuten oso gustoko C sino Liberala. Primo de Rivera diktaduran, 1929 urtean, egoitzaren jabea estutu omen zuten Liberala bertatik egozteko, baina 4 urteko kontratua zegoenez, ezin izan zuten ezer egin. Arrakasta handiagoa izan zuten Gaiarre zinemarekin: sindikatukoak bertan biltzen ziren, eta patroiek ("fabrikako kazikeek") lortu zuten jabeak ezetz esatea langileei^[7].

Bukaera

1936ko uztailak 17an militar batzuk Espainiako Errepublikaren kontra altxatu ziren. Arrakasta ez zen osoa, eta Espainia bitan banatu zen: gerra zibila hasi zen.

Soraluze Errepublika aldeko esparruan geratu zen. Baina irailak 22an karlistak herrian sartu ziren. C sino Liberal bukatu zen, betiko.

Erreferentziak

↑ Beren estatutuetan "recreo" agertzen da.
↑ Jazz Band.
↑ Fatty, ingelesez lodia.
↑ Piñata domeka. Garizumako lehen igandea, toki askotan oraindik aratosteak ospatzen zituzten.
↑ Vida local. Soraluze (Euzkadi 1913/09/02).
↑ Cronica de Eibar. La muerte de Madinabeitia (El Socialista 1923/01/12).
↑ Vascongadas. Manejos torpes (El socialista 1929/01/15).

[1] Beren estatutuetan "recreo" agertzen da.

[2] Jazz Band.

[3] Fatty, ingelesez lodia.

[4] Piñata domeka. Garizumako lehen igandea, toki askotan oraindik aratosteak ospatzen zituzten.

[5] Vida local. Soraluze (Euzkadi 1913/09/02).

[6] Cronica de Eibar. La muerte de Madinabeitia (El Socialista 1923/01/12).

[7] Vascongadas. Manejos torpes (El socialista 1929/01/15).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ 2. lerroa: / 2. lerroa: @@
 XIX mende bukaeran olgetarako<ref>Beren estatutuetan "recreo" agertzen da.</ref> bi elkarte sortu ziren Soraluzen: ''Centro de la Amistad'' (1888) eta ''Círculo Católico'' (1891) izenekoak. 1908ko urrian olgetarako beste bi elkarte sortu ziren, eskumako alderdi politikoei lotuta: jeltzale mugimendu berriaren ''Batzoki Soraluzetarra'' eta aspaldiko karlisten ''Círculo Tradicionalista''.
-Orduan, ezkerreko lagun talde batek bere elkartea sortzea erabaki zuen. Izena ''C sino Liberal'' jarri zioten, Soraluzen eta Debarroan XIX mendean indar nagusi baten omenez, eta 1910 urteko martxoak 23an Donostiako Gobernu Zibilak Estatutuak onartu zizkion.
+Orduan, ezkerreko lagun talde batek bere elkartea sortzea erabaki zuen. Izena ''C sino de la Unión Liberal'' jarri zioten, Soraluzen eta Debarroan XIX mendean indar nagusi baten omenez, eta 1910 urteko martxoak 23an Donostiako Gobernu Zibilak Estatutuak onartu zizkion.
 Lehengo egoitza [[Kalegoen (eu)|Kalegoen]] 2ko bigarren solairuan izan zuten (gaur egun [[Santa Ana kalea (eu)|Santa Ana]]), [[Labaderogain (eu)|Labaderogainen]] gainean. Etxe bereko behe solairuan ''Circulo Tradicionalista'' zegoen.
@@ 8. lerroa: / 8. lerroa: @@
 Zazpi urte geroago (1917/03/26) elkartearen estatutuak egokitu zituzten, segururena egoitzaren aldaketa erregistratzeko. Egoitza berria [[Errabal kalea (eu)|Errabal]] 24ko lehen solairuan izan zuten, [[Andikokale (eu)|Andikokalean]], sasoi bateko Banco de Vizcaya gainean.
-Urteekin, liberalek indarra galtzen hasi ziren, Soraluzen ez ezik Gipuzkoan zein Espainia osoan. Errepublika zaleak, aldiz, oso ondo mantendu ziren. Eta sozialistek gero eta indar gehiago hartzen ari ziren. best eherri handiagoetan bakoitzak bere aldetik zebilen, baina Soraluze moduko herri txiki batean, denak batera: ''C sino Liberal''ean.
+Urteekin, liberalek indarra galtzen hasi ziren, Soraluzen ez ezik Gipuzkoan zein Espainia osoan. Errepublika zaleak, aldiz, oso ondo mantendu ziren. Eta sozialistek gero eta indar gehiago hartzen ari ziren. best eherri handiagoetan bakoitzak bere aldetik zebilen, baina Soraluze moduko herri txiki batean, denak batera: ''Liberal''ean.
 ==Olgetako jarduerak==
-Orduko elkarte askoren moduan, ''Liberal''ak alde kulturala sustatzen zuen: aldizkariak jasotzen ziren (denok ez zuten diru nahikorik erosteko), liburutegia zegoen, txango kulturalak antolatzen ziren (Debako Ostolaza Fundazioa ezagutzera, esateko)...
+Orduko elkarte askoren moduan, ''Liberal''ak alde kulturala sustatzen zuen: aldizkariak jasotzen ziren (denok ez zuten diru nahikorik erosteko), liburutegia zegoen, hitzaldiak eddota txango kulturalak antolatzen ziren (Debako Ostolaza Fundazioa ezagutzera, esateko)...
 Musikak ere garrantzia handia zuen. C sino Liberalak bere banda zuen: [[Paz y Labor musika banda (eu)|''Paz y Labor'']] izenekoa. Udalaren "kolorea"ren arabera, herriko kaleak gora eta behera alaitzen zituen... edo irtetzeko debekua zuten.
@@ 18. lerroa: / 18. lerroa: @@
 ''Círculo Tradicionalista''n ez zen dantzarik egoten, pekatua zelako; Liberalean, berriz, bai. Domeka arratsaldetan ''Jasbana''<ref>Jazz Band.</ref> izaten zen: musika bandako batzuk beren instrumentuekin, pianoa eta Kontrabaxuakin osatutakoa.
-Dena dala, pekatu handirik ezin egin: saloiaren erdi erdian zutabe borobila zegoen, eta bertan Santiago Gojeascoechea ''Fati''<ref>''Fatty'', ingelesez lodia.</ref> egoten zen makil handi batekin erritmoa markatzen, eta bikoteak zaintzen aldi berean, ezer ''arrarorik'' ez gertatzeko. Berak markatzen zuen piezak noiz bukatu.
+Dena dala, dantzaz aparte pekatu handirik ezin egin: saloiaren erdi erdian zutabe borobila zegoen, eta bertan Santiago Gojeascoechea ''Fati''<ref>''Fatty'', ingelesez lodia.</ref> egoten zen makil handi batekin erritmoa markatzen, eta bikoteak zaintzen aldi berean, ezer ''arrarorik'' ez gertatzeko. Berak markatzen zuen piezak noiz bukatu.
 Liberalen pare parian bizi zen neska zahar batek, ''Hijas de María'' lehendakaria bera, dena zaintzen zuen ''Abarkateronekoa'' bere etxetik. Dantza pekatua zenez, eta liberalen seme-alabak bertara joaten zirenez, ba gero ''Hijas de María'' kongregaziotik bidaltzen zituen, bera zen lehendakaria eta! Mezatan ere, neskak taldetan egoten ziren, bakoitza bere maistrarekin; eta ''pekatua'' zutenak, esate baterako Liberalenera dantzara joandakoak, aldare ondoan jartzen zituzten denon bistan.
@@ 25. lerroa: / 25. lerroa: @@
+==...eta politikoak==
+Liberalean ezkerreko jendea biltzen zen, gehien bat liberalak, errepublikanoak eta sozialistak.
+Mitinak eta hitzaldiak egiten zituzten bertan, eta ezkerreko propaganda banatu. Errepublikanoen eraginez, elizaren kontrako jarrera sutsua zuten. Halaxe, 1913 urtean hitzaldia antolatu zuten azaltzeko ''erabili beharreko baliabide eraginkorrak, apaizekin behin betiko bukatzeko''<ref>Vida local. Soraluze (Euzkadi 1913/09/02).</ref>. Halaxe kexatu ziren jeltzaleak, behintzat, orduko alkate katolikoak (hau da, karlistak) Liberaleko txarangari baimena ematen zionean goiz, arratsalde eta gauez domeka guztietan jotzeko, eta gainera eskupekoa eman ziola, dirutan; baina Batzokiko espatadantza taldeei ez ziela laga herriko plazan dantzatzeko jaietan.
+urtean Errenteriako ''Círculo Liberal''ek eraikin berria inauguratu zuen, eta Soraluzeko ''Liberal''ak telegrama bialdu zuen, bat eginez.
+Gauza bera gertatu zen 1918ko ekainak 2an, Hernaniko ''Círculo Liberal''ek jaia ospatu zuenean 1874 setioaren bukaera gogoratzeko.
+urtean José Madinabeitia sozialista hil zen Eibarren. Alderdikideek egundoko dolu-segizio zibila antolatu zuten tren geltokiraino, familiak Oñatira, jaioterrira, eraman nahi zuela eta ("gorputza abadeek bahitu bazuten, arima Eibarko sozialistekin geratu zen, libre"). Maltzagan hilkutxa trenetik jeitsi eta automobilean sartu zuten. Soraluzetik pasatzerakoan, langile mordua zegoen zan eta ''C sino de la Unión Liberal''eko batzorde batek doluminak eman zizkion familiari<ref>Cronica de Eibar. La muerte de Madinabeitia (El Socialista 1923/01/12).</ref>.
+Ezkerrekoa izanda, patroiek ez zuten oso gustoko ''C sino Liberala''. Primo de Rivera diktaduran, 1929 urtean, egoitzaren jabea estutu omen zuten ''Liberala'' bertatik egozteko, baina 4 urteko kontratua zegoenez, ezin izan zuten ezer egin. Arrakasta handiagoa izan zuten Gaiarre zinemarekin: sindikatukoak bertan biltzen ziren, eta patroiek ("fabrikako kazikeek") lortu zuten jabeak ezetz esatea langileei<ref>Vascongadas. Manejos torpes (El socialista 1929/01/15).</ref>.