«Suzko arma motzak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 21:00, 6 martxoa 2024 data duena

Txispa giltzadun pistola (Astiazarán 1857)

Pistola^[1] su-arma motza da, esku batez erabiltzen dena eta balak distantzia txikira jaurtitzen dituena.

XIV mendean arkabuzak sortu zirenean, segituan arma motzagoak egin zituzten, batez ere zaldunentzat. Uste denez, Italian jaio ziren pistolak.

Erabilitako teknologia aurre kargako beste armena da.

Argi-mukizko pistolak

Hasierakoak pistolek argi-mukizko giltza zuten.

Baina giltza hauek oso traketsak ziren borroka betean erabiltzeko: denbora gehiegi behar zen arma prestatzeko, argi-muki piztuek arrisku itzela zuten, euriaz ezin zen erabili, gauez ezin zen izkutuan ibili... Arkabuzariek, hala nola, konpontzen ziren, baina zaldunentzat askoz zailagoa izaten zen.

Errobera giltzadun pistola (MAN XVII mende bukaera)

Errobera-pistolak

Errobera giltza sortu zenean, abantaila ederra eskaintzen zuen: pistola presta zitekeen borrokara sartu baino lehen. Gainera, oso ona zen arropa azpian eramatekoak, inoiz inori ezustekoren bat emateko.

Baina bigarren tiroa jotzea beste gauza zen. Errobera giltzak oso konplikatuak ziren montatzeko, gainera guduaren erdian, zaldiak izututa eta kontrakoek erasoan. Horregatik, inoiz zaldunek aurrez prestatutako lau eta sei pistola eramaten zituzten.

Errobera pistolak ez ziren desagertu suharri giltzak sortu zirenean. Armari asko eta asko, batez ere Europaren erdialdekoak, luxuzko ehiza errobera pistolak ekoizten jarraitu zen.

Txispa giltzadun pistola (Astiazarán 1857)

Txispa-pistolak

Suharri giltzak sortu zirenean aurki nagusitu ziren.

Aurrekoek zeuzkaten arazoak gainditzen zituen: argi-mukirik ez, seguruarekin, errez kargatzekoak... XIX mendean ere erabiltzen ziren.

Soraluzeko Erret Lanregietan egindakoak famatuak ziren XVII mendetik aurrera. Mota guztietako pistolak egiten zituzten: Corps guardientzat, zalditerirako soldaduentzat...

Txispa-pistolak

XIX mende hasieran polbora leherkaria aurkitu zen, eta aurki pistoi giltzak sortu ziren.

Txispa giltzak baino errezagoak ziren ekoizteko, eta erabilera ere seguruagoa. Aurki gailendu ziren, atzekarga teknologia nagusitu arte behintzat. Berez, atzekargakoak pistoi-giltzaren garapen "naturala" da.

Pistoi giltza sortu zenean inguruko herrietan zabaldu zen giltzen ekoizpena, eta Soraluzeko lantegien gainbehera hasi zen.

Errebolberrak

1835 urtean Manuel de Garate mendarotarrak errebolberra asmatu zuen, 6 tirokoa^[2]. Baina urte berean Samuel Colt estatubatuarrak ere errebolberra asmatzeaz gain, patentatu zuen.

Errebolberrak bi abantail eskaintzen zuen. Alde batetik, aurretik karga zitekeen 6 balaz, disparatzerakoan denbora aurreztuz. Gainera, inoiz bala bat trabatu eta gero, nahikoa zen danborra eskuz mugitu disparatzen jarraitzeko. Horregatik asko saldu ziren, bai gudarosteak hornitzeko zein norberandako. Azken hauetan velodog motakoak aipatu daitezke, XIX mende bukaerakoak: izenak esaten duenez, txirrindularientzako aproposak ziren, zakurrak uxatzeko (velo = bizikleta & dog = txakurra).

Atzekargako pistolak

XIX. mendean atzekargako armak sortu zirenean, pistoletan ere aurrerapen teknologiko hauek ezarri zituzten.

Gainera, XIX. mende bukaeran kerik gabeko polbora lortu zutenean, gasen indarra erabiltzen zuten arma berriro automatikoki kargatzeko, eta pistolak gaur eguneko eitea hartu zuten.

Pistola automatikoak^[3] sortu zirenean errebolberren ekoizpena ia desagertu zen.

Erreferentziak

Soraluzen egindako txispa-pistolak. Ramiro Larrañaga arma museo birtuala.
Soraluzen egindako pistoi-pistolak. Ramiro Larrañaga arma museo birtuala.
Soraluzen egindako atzekarga pistolak eta errebolberrak. Ramiro Larrañaga arma museo birtuala.

↑ Pistola. Wikipedia (euskaraz).
↑ Errebolberra euskaldun batek asmatu zuen. Ramiro Larrañagari elkarrizketa. Beñat Doxandabaratz (Euskonews & Media 2003)
↑ Tiro egiterakoan automatikoki kargatzen direnak.

[1] Pistola. Wikipedia (euskaraz).

[2] Errebolberra euskaldun batek asmatu zuen. Ramiro Larrañagari elkarrizketa. Beñat Doxandabaratz (Euskonews & Media 2003)

[3] Tiro egiterakoan automatikoki kargatzen direnak.

[1]

[2]

[3]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-Pistola<ref>[https://eu.wikipedia.org/wiki/Pistola Pistola]. Wikipedia (euskaraz).] su-arma motza da, esku batez erabiltzen dena eta balak distantzia txikira jaurtitzen dituena.
+[[Fitxategi: Pistola_01_(Astiazarán_1857).png | thumb | right | 300 px | Txispa giltzadun pistola (Astiazarán 1857)]]
+Pistola<ref>[https://eu.wikipedia.org/wiki/Pistola Pistola]. Wikipedia (euskaraz).</ref> su-arma motza da, esku batez erabiltzen dena eta balak distantzia txikira jaurtitzen dituena.
 XIV mendean [[Arkabuzak (eu)|arkabuzak]] sortu zirenean, segituan arma motzagoak egin zituzten, batez ere zaldunentzat. Uste denez, Italian jaio ziren pistolak.
@@ 12. lerroa: / 13. lerroa: @@
+[[Fitxategi: Pistola._Errobera_giltza_(MAN_XVII_bukaera).jpg | thumb | center | 300 px | Errobera giltzadun pistola (MAN XVII mende bukaera)]]
 ==Errobera-pistolak==
 [[Teknologia: errobera giltza (eu)|Errobera giltza]] sortu zenean, abantaila ederra eskaintzen zuen: pistola presta zitekeen borrokara sartu baino lehen. Gainera, oso ona zen arropa azpian eramatekoak, inoiz inori ezustekoren bat emateko.
@@ 20. lerroa: / 22. lerroa: @@
+[[Fitxategi: Pistola_02_(Astiazarán_1857).jpg | thumb | center | 300 px | Txispa giltzadun pistola (Astiazarán 1857)]]
 ==Txispa-pistolak==
 [[Teknologia: suharri giltza (eu)|Suharri giltzak]] sortu zirenean aurki nagusitu ziren.
@@ 25. lerroa: / 28. lerroa: @@
 Aurrekoek zeuzkaten arazoak gainditzen zituen: argi-mukirik ez, seguruarekin, errez kargatzekoak... XIX mendean ere erabiltzen ziren.
-Soraluzekoak famatuak ziren XVII mendetik.
+Soraluzeko Erret Lanregietan egindakoak famatuak ziren XVII mendetik aurrera. Mota guztietako pistolak egiten zituzten: Corps guardientzat, zalditerirako soldaduentzat...
-n corps eta bestelakoak
+==Txispa-pistolak==
+XIX mende hasieran polbora leherkaria aurkitu zen, eta aurki [[Teknologia: pistoi giltza (eu)| pistoi giltzak]] sortu ziren.
-==Bilakaera==
+Txispa giltzak baino errezagoak ziren ekoizteko, eta erabilera ere seguruagoa. Aurki gailendu ziren, atzekarga teknologia nagusitu arte behintzat. Berez, atzekargakoak pistoi-giltzaren garapen "naturala" da.
-Kerik gabeko polbora XIX mendean
-Errebolberra, atzekarga
+Pistoi giltza sortu zenean inguruko herrietan zabaldu zen giltzen ekoizpena, eta Soraluzeko lantegien gainbehera hasi zen.
-==Erreferentziak==
+==Errebolberrak==
+urtean Manuel de Garate mendarotarrak errebolberra asmatu zuen, 6 tirokoa<ref>[[Errebolberra euskaldunak asmatu (eu) | Errebolberra euskaldun batek asmatu zuen. Ramiro Larrañagari elkarrizketa]]. Beñat Doxandabaratz (Euskonews & Media 2003)</ref>. Baina urte berean Samuel Colt estatubatuarrak ere errebolberra asmatzeaz gain, patentatu zuen.
+Errebolberrak bi abantail eskaintzen zuen. Alde batetik, aurretik karga zitekeen 6 balaz, disparatzerakoan denbora aurreztuz. Gainera, inoiz bala bat trabatu eta gero, nahikoa zen danborra eskuz mugitu disparatzen jarraitzeko. Horregatik asko saldu ziren, bai gudarosteak hornitzeko zein norberandako. Azken hauetan ''velodog'' motakoak aipatu daitezke, XIX mende bukaerakoak: izenak esaten duenez, txirrindularientzako aproposak ziren, zakurrak uxatzeko (''velo'' = bizikleta & ''dog'' = txakurra).
-[[Kategoria: Armagintza]]
+==Atzekargako pistolak==
+XIX. mendean atzekargako armak sortu zirenean, pistoletan ere aurrerapen teknologiko hauek ezarri zituzten.
+Gainera, XIX. mende bukaeran kerik gabeko polbora lortu zutenean, gasen indarra erabiltzen zuten arma berriro automatikoki kargatzeko, eta pistolak gaur eguneko eitea hartu zuten.
+Pistola automatikoak<ref>Tiro egiterakoan automatikoki kargatzen direnak.</ref> sortu zirenean errebolberren ekoizpena ia desagertu zen.
+==Erreferentziak==
+* [[Arma museoa. Txispa-pistolak (eu)| Soraluzen egindako txispa-pistolak]]. Ramiro Larrañaga arma museo birtuala.
+* [[Arma museoa. Pistoi-pistolak (eu)| Soraluzen egindako pistoi-pistolak]]. Ramiro Larrañaga arma museo birtuala.
+* [[Arma museoa. Atzekarga pistolak eta errebolberrak (eu)| Soraluzen egindako atzekarga pistolak eta errebolberrak]]. Ramiro Larrañaga arma museo birtuala.
- La llave de miguelete, primer tipo de la de pedernal, llevaba el muelle principal y las levas para sostener el pedernal unidas a la placa de fijación exterior. Su empleo fue corriente en el siglo xvii en Italia, España, Escocia y continuó utilizándose en el N de Africa y Oriente Medio casi hasta nuestros días.
+[[Kategoria: Armak]]