«Errekaldeko ospitalea (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 14:52, 18 azaroa 2021 data duena

Errekaldeko 1. zenbakia gaur egun (Google 2013)

Izenak

Hiru izen erabili izan dira Errekaldeko ospitalea izendatzeko: Erruki-ospitalea^[1] (Kalagorriko eta Ozkabarteko elizbarrutiko ikuskariek), Maala edo Madalena^[2] (Soraluzeko biztanleek) eta Hirutasun Santua^[3] (Soraluzeko Udalak).

Errekaldeko ospitalea Errabalekoa ordezkatzeko sortu zuten, helburu berberekin.

Kokapena

Mota honetako erakundeak hiriko harresietatik kanpo eta errepide edo galtzada nagusi baten ondoan egoten ziren, eta Soraluzeko bigarren ospitalea ez zen salbuespena izan,

Errabal kaleko ospitala zabaldu zenetik (XV mendea) berrehun urte eta gehiago pasa zirenez, pentsatzekoa da Soraluze ordurako nahikoa haziko zela. Agian horregatik ospitale berria egiterakoan kanporago bidali zutela, Herlaibiara.

Ospitale berria Errekalde kaleako 1. zenbakian egin zuten.

(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)

Mapa kargatzen...

Eraikuntza

XVII mende bukaeran Errabaleko ospitale zaharra oso egoera eskasean zegoen. Horregatik, 1695.eko ekainean, Kalagorriko elizbarrutiko Elizepaile eta Bikario Nagusiak Hirutasun Santuaren Ospitalea bota eta berria jaso eta erakitzeko baimena eman zuen.

Berria egiteko elkarren ondoko bi orube erabili zituzten. Bata Maala ermita egiteko orubea zen, Udalarena; eta bestea Teresa Beiztegi-Egozak, Juan Agirre Aranbururen alargunak, erosi eta Udalari doan emandakoa.

Izatez, Maala ermitaren orube ondoan bazeuden harlanduzko etxe batzuk, Francisco Hernizketaren oinordekoenak. 1695ko martxoan Teresa Beiztegi-Egozak etxeak erosi zizkien zilarrezko 300 dukatengatik^[4], eta Soraluzeko Udalari doan eman bertan Hirutasun Santuaren ospitale berria egiteko^[5]

Ospitalea eraikitzeko Lukas Longakoa aukeratu zuten. Eta bi kontrata nagusi egin ziren. Bata Juan Aranzeta Elgetako hargin-maisuarekin harri eta silarri lanetarako, 3.176 zilarreko errealetan. Eta bigarrena Andres Aldaeta Bergarako arotzarekin, 5.800 errealetan.

Lanak bi urtetan egitekoak baziren ere^[6] 1701 urtean nahikoa aurreratuak ziren ospital berria erabiltzen hasteko.

Historia

1701 urtean bertan 195 erreal erabili ziren pobreak Errabaleko ospitale zaharretik ospitale berrira ekartzeko.

Dena dela, lanak ez ziren bukatuak, diru faltaz. 1705, urtean Udalaren agirietan jaso zen eraikuntza lanak geldirik zeudela, eta jarraitu ahal izateko limosna eske irtetzeko agindu zela^[7].

Bertako antolakuntza eta bizimodua aurreko ospitalearenak ziren: maiordomoa eta bi ospitalezainak alde batetik, eta pobre eta eskaleak bestetik.

Gehiago jakiteko sakatu hemen.

Baina Errekaldeko ospitaleak ez zuen historia luzea izan. 1718.ean, Felipe V.k aduanak Ebrotik itsasertzera mugitzeko agindu zuenean lehenego matxinada sortu zen. Sortutako arazoak zirela eta, Gipuzkoako Foru Aldundiak ospitaleak ixtea agindu zuen, baina Soraluzen zenbait pertsonek ezkutuan erabiltzen jarraitu zuen denbora batean: 1730.ean Udalak ospitalea konpontzea onartu zuen^[8].

1756 urtean hiriko diruzaina zenak, Joseph Mendiolak, Errege Aginduz ospitalea itxita dagoela jasotzen du.

Hiru urte geroago (1759) orduko alkateak ospitalea itxitzat ematen du, eta bere ondasunen jabe udala egiten dela: Hirutasun Santuaren ospitale beraren etxea (bukatu gabe oraindik), Elizburun orube bat eta Ospital erreka inguruko lursail bat (Sagar-errekan, Osteittako bide ondoan).

Hurrengo mende t'erditan Soraluzen ez zen ospitalik egon, baina Kontzejua arduratzen zen balizko behartsuez.

Gehiago jakiteko sakatu hemen.

Bitartean, eraikina beste zereginetan erabili zen. 1791 urtean, esateko, Thomas de Amuchastegui maisu arotzak lanak egin zituen "kanoi-gurdien biltegia etxe-ospitalean"^[9].

XIX mende amaieran herrian babesetxea ezartzeko kontakto ofizialak hasi ziren. Etxe hori erruki-ordenaren batek zuzenduko luke, eskualdeko beste herri batzuetan egin ohi zen moduan, esate baterako Elgoibarren (1869) edo Arrasaten (1892).

Erreferentziak

Merzedariak ehun urte Soraluzen. Javier Elorza (Soraluzeko Udala 1995).

↑ Hospital de la Misericordia.
↑ La Magdalena.
↑ La Santísima Trinidad.
↑ Teresa de Veiztegui andereari salmenta "para sí sus herederos y para quien tubiese su derecho unos suelos de casas con sus edificios de cantería que quedaron por fin y muerte del dicho Francisco de Hernizqueta y de su herencia para los otrogantes en el barrio de Erleyco Recalde que confina por un lado con las casas que fueron de Martín de Irigoien y por arriba el camino real que baja desde Vergara a esta villa y por abajo el río principal de ella llamado Deba y por el otro lado el arroyo que baja por los montes del barrio de Erlaeguia que está pegante otro solar que tiene esta dicha villa para hacer hermita con la bocación de la Madalena y los dichos suelos dan y venden con todas sus entradas y salidas derechos caminos, servidumbres" (Soraluzeko Udal Artxibategia 1695/03/29).
↑ Aipatutako Teresa de Veizteguik solairuak eta hargintza eraikin bera ematen dizkio "a la dicha villa de Placencia que es patrona del hospital viejo, para que en ellos haga fabricar y fabrique un hospital nuebo con la misma bocación de la Santissima Trinidad que tiene el viejo" (Soraluzeko Udal Artxibategia 1695/03/29).
↑ Errebaleko ospitala saldu zenean (1695ko abendua) baldintza bat zen bi urteetara pobreek ospitale berrira pasata egon behar zirela.
↑ Soraluzeko Udal Artxibategia (1705/03/25)
↑ ...se acordó hacer obras y reparos de la Casa del Hospital (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1730/05/19).
↑ Soraluzeko Udal Artxibategia. Biztanleen Matrikula Liburua 1791).

[1] Hospital de la Misericordia.

[2] La Magdalena.

[3] La Santísima Trinidad.

[4] Teresa de Veiztegui andereari salmenta "para sí sus herederos y para quien tubiese su derecho unos suelos de casas con sus edificios de cantería que quedaron por fin y muerte del dicho Francisco de Hernizqueta y de su herencia para los otrogantes en el barrio de Erleyco Recalde que confina por un lado con las casas que fueron de Martín de Irigoien y por arriba el camino real que baja desde Vergara a esta villa y por abajo el río principal de ella llamado Deba y por el otro lado el arroyo que baja por los montes del barrio de Erlaeguia que está pegante otro solar que tiene esta dicha villa para hacer hermita con la bocación de la Madalena y los dichos suelos dan y venden con todas sus entradas y salidas derechos caminos, servidumbres" (Soraluzeko Udal Artxibategia 1695/03/29).

[5] Aipatutako Teresa de Veizteguik solairuak eta hargintza eraikin bera ematen dizkio "a la dicha villa de Placencia que es patrona del hospital viejo, para que en ellos haga fabricar y fabrique un hospital nuebo con la misma bocación de la Santissima Trinidad que tiene el viejo" (Soraluzeko Udal Artxibategia 1695/03/29).

[6] Errebaleko ospitala saldu zenean (1695ko abendua) baldintza bat zen bi urteetara pobreek ospitale berrira pasata egon behar zirela.

[7] Soraluzeko Udal Artxibategia (1705/03/25)

[8] ...se acordó hacer obras y reparos de la Casa del Hospital (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1730/05/19).

[9] Soraluzeko Udal Artxibategia. Biztanleen Matrikula Liburua 1791).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-[[Fitxategi: Errekalde_kalea._Gurutzea.jpg | thumb | 400px | right | Errekaldeko 1. zenbakia gaur egun (Google 2013)]]
+[[Fitxategi: Errekaldeko_ospitalea_(Google_2013).jpg | thumb | 400px | right | Errekaldeko 1. zenbakia gaur egun (Google 2013)]]
 ==Izenak==
-Hiru izen erabili izan dira Errekaldeko ospitalea izendatzeko: ''Erruki-ospitalea''<Hospital de la Misericordia.</ref> (Kalagorriko eta Ozkabarteko elizbarrutiko ikuskariek), ''Maala'' edo ''Madalena''<ref>La Magdalena.</ref> (Soraluzeko biztanleek) eta ''Hirutasun Santua''<ref>La Santísima Trinidad.</ref> (Soraluzeko Udalak).
+Hiru izen erabili izan dira Errekaldeko ospitalea izendatzeko: ''Erruki-ospitalea''<ref>Hospital de la Misericordia.</ref> (Kalagorriko eta Ozkabarteko elizbarrutiko ikuskariek), ''Maala'' edo ''Madalena''<ref>La Magdalena.</ref> (Soraluzeko biztanleek) eta ''Hirutasun Santua''<ref>La Santísima Trinidad.</ref> (Soraluzeko Udalak).
 Errekaldeko ospitalea [[Errabaleko ospitalea (eu)|Errabalekoa]] ordezkatzeko sortu zuten, helburu berberekin.
@@ 18. lerroa: / 18. lerroa: @@
 ==Eraikuntza==
-XVII mende bukaeran Errabaleko ospitale zaharra oso egoera eskasean zegoen. Horregatik, 1.695eko ekainean, Kalagorriko elizbarrutiko Elizepaile eta Bikario Nagusiak Hirutasun Santuaren Ospitalea bota eta berria jaso eta erakitzeko baimena eman zuen.
+XVII mende bukaeran [[Errabaleko ospitalea (eu)|Errabaleko ospitale zaharra]] oso egoera eskasean zegoen. Horregatik, 1695.eko ekainean, Kalagorriko elizbarrutiko Elizepaile eta Bikario Nagusiak Hirutasun Santuaren Ospitalea bota eta berria jaso eta erakitzeko baimena eman zuen.
-Berria egiteko elkarren ondoko bi orube erabili zituzten. Bata Maala ermita egiteko orubea zen, Udalarena, eta bestea Teresa Beiztegi-Egozak, Juan Agirre Aranbururen alargunak, erosi eta Udalari doan emandakoa.
+Berria egiteko elkarren ondoko bi orube erabili zituzten. Bata [[Maala ermita (eu)|Maala]] ermita egiteko orubea zen, Udalarena; eta bestea Teresa Beiztegi-Egozak, Juan Agirre Aranbururen alargunak, erosi eta Udalari doan emandakoa.
-Izatez, Maala ermitaren orube ondoan bazeuden harlanduzko etxe batzuk, Francisco Hernizketaren oinordekoenak. 1.695ko martxoan Teresa Beiztegi-Egozak etxeak erosi zizkien zilarrezko 300 dukatengatik, eta Soraluzeko Udalari eman bertan Hirutasun Santuaren ospitale berria egiteko.
+Izatez, Maala ermitaren orube ondoan bazeuden harlanduzko etxe batzuk, Francisco Hernizketaren oinordekoenak. 1695ko martxoan Teresa Beiztegi-Egozak etxeak erosi zizkien zilarrezko 300 dukatengatik<ref>Teresa de Veiztegui andereari salmenta "para sí sus herederos y para quien tubiese su derecho unos suelos de casas con sus edificios de cantería que quedaron por fin y muerte del dicho Francisco de Hernizqueta y de su herencia para los otrogantes en el barrio de Erleyco Recalde que confina por un lado con las casas que fueron de Martín de Irigoien y por arriba el camino real que baja desde Vergara a esta villa y por abajo el río principal de ella llamado Deba y por el otro lado el arroyo que baja por los montes del barrio de Erlaeguia que está pegante otro solar que tiene esta dicha villa para hacer hermita con la bocación de la Madalena y los dichos suelos dan y venden con todas sus entradas y salidas derechos caminos, servidumbres" (Soraluzeko Udal Artxibategia 1695/03/29).</ref>, eta Soraluzeko Udalari doan eman bertan Hirutasun Santuaren ospitale berria egiteko<ref>Aipatutako Teresa de Veizteguik solairuak eta hargintza eraikin bera ematen dizkio "a la dicha villa de Placencia que es patrona del hospital viejo, para que en ellos haga fabricar y fabrique un hospital nuebo con la misma bocación de la Santissima Trinidad que tiene el viejo" (Soraluzeko Udal Artxibategia 1695/03/29).</ref>
 Ospitalea eraikitzeko Lukas Longakoa aukeratu zuten. Eta bi kontrata nagusi egin ziren. Bata Juan Aranzeta Elgetako hargin-maisuarekin harri eta silarri lanetarako, 3.176 zilarreko errealetan. Eta bigarrena Andres Aldaeta Bergarako arotzarekin, 5.800 errealetan.
-Lanak bi urtetan egitekoak baziren ere<ref>Errebaleko ospitala saldu zenean (1.695ko abendua) baldintza bat zen bi urteetara pobreek ospitale berrira pasata egon behar zirela.</ref> 1.701 urtean bukatu ziren.
+Lanak bi urtetan egitekoak baziren ere<ref>Errebaleko ospitala saldu zenean (1695ko abendua) baldintza bat zen bi urteetara pobreek ospitale berrira pasata egon behar zirela.</ref> 1701 urtean nahikoa aurreratuak ziren ospital berria erabiltzen hasteko.
 ==Historia==
-===Hospitalea zabalik===
+urtean bertan 195 erreal erabili ziren pobreak Errabaleko ospitale zaharretik ospitale berrira ekartzeko.
-.701 urtean bertan 195 erreal erabili ziren pobreak Errabaleko ospitale zaharretik ospitale berrira ekartzeko.
+Dena dela, lanak ez ziren bukatuak, diru faltaz. 1705, urtean Udalaren agirietan jaso zen eraikuntza lanak geldirik zeudela, eta jarraitu ahal izateko limosna eske irtetzeko agindu zela<ref>Soraluzeko Udal Artxibategia (1705/03/25)</ref>.
 Bertako antolakuntza eta bizimodua aurreko ospitalearenak ziren: maiordomoa eta bi ospitalezainak alde batetik, eta pobre eta eskaleak bestetik.
-::<small>''Gehiago jakiteko:''</small> [[Errabaleko ospitalea (eu)#Antolakuntza]]
+::<small>Gehiago jakiteko sakatu [[Errabaleko ospitalea (eu)#Antolakuntza | ''hemen'']].</small>
-Baina Errekaldeko ospitaleak ez zuen historia luzea izan. 1.718an, Aduanak Ebrotik itsasertzera mugitzeko agindu zutenean ''Lehenego Matxinada’’ sortu zen. Sortutako arazoak zirela eta, Gipuzkoako Foru Aldundiak ospitaleak ixtea agindu zuen, baina zenbait pertsonak ezkutuan erabiltzen jarraitu zuen denbora batean.
-.756 urtean hiriko diruzaina zenak, Joseph Mendiolak, Errege Aginduz ospitalea itxita dagoela jasotzen du.
-Hiru urte geroago orduko alkateak ospitalea itxitzat ematen du, eta bere ondasunen jabe udala egiten dela: Hirutasun Santuaren ospitale beraren etxea (bukatu gabe oraindik), Elizburun orube bat eta Ospital erreka inguruko lursail bat ([[Sagar erreka (eu)|Sagar errekan]], [[Osteitta baserria (eu)|Osteittako]] bide ondoan).
-===Ospitale gabeko sasoiak: XVIII mendea===
+Baina Errekaldeko ospitaleak ez zuen historia luzea izan. 1718.ean, Felipe V.k aduanak Ebrotik itsasertzera mugitzeko agindu zuenean [[1718.ko matxinada (eu)|''lehenego matxinada'']] sortu zen. Sortutako arazoak zirela eta, Gipuzkoako Foru Aldundiak ospitaleak ixtea agindu zuen, baina Soraluzen zenbait pertsonek ezkutuan erabiltzen jarraitu zuen denbora batean: 1730.ean Udalak ospitalea konpontzea onartu zuen<ref>...se acordó hacer obras y reparos de la Casa del Hospital (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1730/05/19).</ref>.
-.735 urtetik 1.895 urte arte ''asentista'' edo kontratista bakarra izan zen Erregearen eta armagileen artean: [[Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia|Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia]]. Honek armagintza negozioa asko bultzatu zuen, eta Soraluzek oso egoera ekonomiko ona bizi izan zuen.
-Besteak beste, eraikuntzan izan zuen islada, bai publikoa ([[Udaletxea (eu)|udaletxea]], hiltegi zaharra, [[Erregetxea (eu)|Erregetxea]], [[Frontoia (eu)|frontoia]]...) zein pribatuan ([[Abadetxea (eu)|abadetxea]], [[Mendikute dorretxea (eu)|Baltegietako dorrea]]...). Gainera, bide berriak egin ziren Maltzagatik Eibarrera eta Elgoibarrera, Irureko eta San Rokeko bide zaharrak sahiestuz.
+urtean hiriko diruzaina zenak, Joseph Mendiolak, Errege Aginduz ospitalea itxita dagoela jasotzen du.
-Biztanle-kopurua bikoiztu egin zen (1.000 lagun izatetik 2.000 izatera pasatu zen<ref>1.787ko Floridablanca-ren errolda.</ref>, eta garaian egindako erroldetan ez dago ez medikurik ezta eskalerik herrian.
+Hiru urte geroago (1759) orduko alkateak ospitalea itxitzat ematen du, eta bere ondasunen jabe udala egiten dela: Hirutasun Santuaren ospitale beraren etxea (bukatu gabe oraindik), Elizburun orube bat eta Ospital erreka inguruko lursail bat ([[Sagar-erreka (eu)|Sagar-errekan]], [[Osteitta baserria (eu)|Osteittako]] bide ondoan).
-Beraz, nahiz eta ospitalerik ez izan, Kontzejua izan zitezkeen behartsuez arduratzen zen.
+Hurrengo mende t'erditan Soraluzen ez zen ospitalik egon, baina Kontzejua arduratzen zen balizko behartsuez.
-===Ospitale gabeko sasoiak: XIX mendea===
+::<small>Gehiago jakiteko sakatu [[Ospitalak (eu)#Ospitale gabeko sasoiak: XVIII mendea | ''hemen'']].</small>
-XIX mendean egoera goitik behera zapuztu zen: independentzia gerra (1.808-1.814) hasieran, lehen karlistada (1.833-1.839) gero eta bigarren karlistada ostean (1.871-1.875). Ondorioaz, behartsuak, elbarrituak eta umezurtzak ugaritu egin ziren.
-Oñatin 1847an egin ziren Batzar Nagusiek, eta batez ere 1849an Hondarribian egindakoek, Probintziako Aldundiari baimena eman zioten lau Erruki-Etxe eraikitzeko. Tolosakoa egin zen bat, eta Bergaran hospizioa zabaldu zuten. Eta bitartean, aginduak ziren eskaleak jasartzeko eta probintziatik bidaltzeko.
+Bitartean, eraikina beste zereginetan erabili zen. 1791 urtean, esateko, Thomas de Amuchastegui maisu arotzak lanak egin zituen "kanoi-gurdien biltegia etxe-ospitalean"<ref>Soraluzeko Udal Artxibategia. Biztanleen Matrikula Liburua 1791).</ref>.
-Egoerari aurre egiteko, herrian bi mugimendu izan ziren. Alde batetik, 1.893 urtean Soraluzeko ''Artisauen Elkarlaguntzarako Baltzua''<ref>Sociedad de Socorros Mutuos Artesanos.</ref> sortu zen, gaixotasunek sortutako arazoak sahisteko.
+XIX mende amaieran herrian [[Babesetxea (eu)|babesetxea]] ezartzeko kontakto ofizialak hasi ziren. Etxe hori erruki-ordenaren batek zuzenduko luke, eskualdeko beste herri batzuetan egin ohi zen moduan, esate baterako Elgoibarren (1869) edo Arrasaten (1892).
-Mende amaieran, beraz, herrian Erruki-Etxe bat ezartzeko kontakto ofizialak hasi ziren. Etxe hori erruki-ordenaren batek zuzenduko luke, eskualdeko beste herri batzuetan egin ohi zen moduan, esate baterako Elgoibarren (1869) edo Arrasaten (1892).
 ==Erreferentziak==
 * [[Merzedariak ehun urte Soraluzen (eu) | Merzedariak ehun urte Soraluzen]]. Javier Elorza (Soraluzeko Udala 1995).
+[[Kategoria: Osasuna]]