San Andres bailara (eu)

Adi! Artikulu hau oraindik osatu barik dago.

Osatzeko informazioa edo materiala baldin badaukazu, animatu eta aurrera!

Irure auzoa (Kontrargi 2002)

Geografia

San Andres auzoa da Soraluzeko lau mendi auzoetan baserri eta bizilagun gehien dituen auzoa. Ezozi eta Txurruka auzoen erdian dago San Andres eta herritik mendigainera iristeko biderik zuzen eta erosoena igarotzen da bertatik. Horregatik da San Andres jende mugimendu gehien izaten duen auzoa. Foru Aldundiaren jabetzakoa den bide bikaina izan arren, azken urteotan baserri asko hustu dira auzoan eta oraindik bertan bizi diren bizilagunen gehiengoa edadetua da. Auzo aldapatsua da ia bere osotasunean eta abeltantzarako egokiagoa, nekazaritzarako baino. Oso gutxi dira baserriari errendimendu ekonomikoa ateratzen saiatzen diren sendiak; Osuma, Osumazpi, Obe, Haritza…

San Andresek baso eta mendi sail handiak ditu mendigainera bitartean, gehienak pinuz landatuak. Oraindik ere, lehengo ohiturari jarraituz, auzoko baserritarrek auzolanean garbitzen dituzte mendi bideetako asko. Erreka urtsuak ere baditu San Andresek; Keixetako errekastoa esaterako, eta orain urte asko ez zela erori zen Bagozgoitia baserriaren gainekaldean zegoen azken errota. Auzoa zeharkatzen zuen bide zahar edo galtzadaren zati batzuk ere osorik daude oraindik. Bestalde, Izarre baserriaren gainean, inork gutxik ezagutzen duen hogei bat metroko luzeera inguruko mehatze zulo sakon bat dago.

San Andres Ermita

XVI. Mendearen amaiera aldera San Andres santuaren omenez egindako baseliza da. 200 Pertsona ingururendako lekua du barruan eta ataria hamabi metro luze eta hiru metro zabaleko estalpe eroso batek estaltzen du. Altarearen erdi erdian San Andresen irudia dago eta jendearendako egurrezko bigarren pisu bat ere badu. Orain lau-bost urte, auzoko baserritar eta Inazio de Migel arotzaren arteko auzolanean, erabat berriztu zen ermita. Oraindik ere, auzokoren bat hiltzen denean, meza egiten da larunbatean. Auzoko jatorria duten gazte askok bertan ospatzen dituzte ezkontza elizkizunak.

San Andrespe Elkartea

San Andres ermitaren ondoan dago San Andrespe elkartea, “San Andresko soziedadia” izenagaitik ezagunagoa dena. Hogeitamalau bazkide ditu gaur egun, denak auzoko baserrietan jaio edo jaiotakoen seme alabak direnak. Elkarteko “junta” astero astero biltzen da eta bazkide guztiak bi hilean egiten dute bilera-afaria. Auzoko pertsona heldu eta gazteak biltzen dira bertara eta sorotik sororako elkarrizketak eta bide zaharreko patxadazko pausuak desagertu zirenetik, bertan gauzatzen da nagusiki San Andrestarren arteko elkarbizitza. Elkartea, auzoko baserritarren eta baserriko jatorria duten senideen arteko harreman gune nagusia bihurtu da. Mahaiaren bueltan bokadutxo bat eginaz, auzoko kontuei errepasotxo bat egin edo pelota partiduak ikustearekin, komunikaziorako giro aparta sortzen da, baserri munduko giroaren, filosofien eta bizimoduaren belaunaldi arteko transmisio bide ere bihurtuz.

Frontoia, bolatokia…

Azken hiru urteotan izugarri aldatu da San Andresko ermita eta elkartearen ingurua. Elkartean batzen diren auzotarren eskulanari eta erakundeen laguntzari esker, frontoi, bolatoki, jolastoki, aparkaleku eta lokal sozial eder bat egin dira inguruan. Lan hauek egin direnetik, gero eta gehiago dira astebukaera nahiz astegunetan, arratsalde pasa San Andresera jotzen duten soraluzetar eta kanpotarrak; pelotan jokatu, haurrak jolastokian erabili edo boletan egitera doazenak. Gune hontaz gainera, badira San Andres auzoan bisitatzea merezi duten beste gune batzuk ere. Bidean gora eginda dagoen eta Urkia-Zelai moduan ezagutzen den gunea esaterako, urki zaharrez jantzitako gune ederra da, Izagirre baserriko artzai txabola eta guzti, eta inguruan bi elkarte gastronomiko haundi dituela; Urkia Zelaiko Txabola eta Izai-Aterpea. Honekin batera, mendi gaineko Atxolingo gaina eta inguruko monumentu megalitiko ugariak (Begiratu Txurruka auzoko sarreran sakonago) ere ikusteko modukoak dira.

Irure auzoa. Atzekaldean, Arrate (J.C. Astiazarán 1979)

Jaiak

San Andres jaiak uztailaren bigarren asteburuan egiten dira. San Andrespe elkarteko auzotarrek antolatzen dituzte jaiak. Hiru eguneko jaiak izaten dira, larunbat gauean hasi eta astelehen gauerdiarte luzatzen direnak. Betidanik jende asko hurbildu izan da San andres auzoko jaietara. Elkarteko jendearekiko harremanez eta lekuaren egokitasunaz gain, azken urteotan egitarau erakargarri eta potolo askoak prestatu izan dituzte elkarteko batzordekoek. Arriskatuz eta lan handia eginez, Oskorri, Tapia eta Leturia eta Anje Duhalde moduko kontzertuak ekarri dituzte azken urteotan. Horrez gainera, bertsolari, harrijasotzaile , trikitilari, pelotari, bola txapelketa eta bestelako ikuskizun ugari eskeini izan dira jaietan. Beste leku askotan ez bezela San Andres jaiek gogor eusten diete auzo txikietako giroari.

Bitxikeriak

Irure Hamenguako armarria
(Kontrargi 2002)

Leziagako Haitzen kondaira

Aintzina kontatzen zen, bazela mendi gainean bizi zen indar ikaragarridun “Artzabal” izeneko jentil bat. Jentil horrek, haserrealdi baten, haitz izugarri bat bota omen zuen Atxolingo mendi tontorretik Leizeagako errekazulora. Leizeagako erreka ondoko harritzar horrek, zabaleran 50 bat metro eta altueran 25 bat metro ditu eta aterpe ederra eskeintze die inguruko belardietan bazkatzen duten abereei. Beheraxeago ere badago beste haitz handi bat, goikoa baino txikixegoa eta “Leziako Haitzak” izenez ezagutzen dira.

Han, han, han! Nun, nun, nun?

Gertaera bitxi bat bada, garai hartako bizimoduak zuen naturarekiko lotura eta irudimen goxoaren erakusgarri dena. Soraluzeko herriak, bere “metereologia zentru” berezia izan zuen garai batean eta bere eguraldi gizona ere bai, Jose Urizar “Arteta” (Arteta baserrikoa). Soraluzeko herria bi mendiren arteko ibar estu batean kokatua dago eta pentsatzekoa den moduan, herritik bertatik ikusi daitekeen zeru eremua oso mugatua da. Beraz, mendian gora egin behar da urrutira dagoena edo urrutitik datorrena ikusi nahi bada. Joxe “Artetak”, San Andresko tontorretik urrutira hodei tontor beltzen bat (orea zetorrela) antzematen zuenean (Uda partean batez ere), gainontzeko baserritarrak jakinaren gainean jartzen zituen, euri edo txingor zaparradak heldu aurretik egiten zihardutenari laga eta azkar etxeratu zitezen. Joxek; haizeak jotzen zuen norabideagatik, lainoen abiadurarengatik edo euren altitude edo berak bakarrik somatzen zituen beste zantzu berezi batzuengatik ekaitza zetorrela igartzen zionean San Andresko ermitako kanpaiak jotzen zituen abisu emateko: “Han, han, han!”. “Nun, nun, nun?” erantzuten zuen kaleko kanpandorreko Santa Barbara kanpaiak, soinu baxu eta sakonez.

Paco Vargas

Bailarako mapa

Mapa kargatzen...

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"googlemaps3","width":"1000px","height":"800px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":false,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ESanta Ageda ermita\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Santa Ageda ermita\n","link":"","lat":43.179851,"lon":-2.427568,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EZabale baserria\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Zabale baserria\n","link":"","lat":43.179933,"lon":-2.427833,"icon":""}]}

Ermitak

Irure bailarak hiru ermita ditu; horietatik bi pribatuak:

Santa Ageda ermita, Zabale baserriarena	San Esteban ermita	San Martzial ermita, Ernizketa baserriarena

Hiru ermitak Eibarrera zihoan mendi-bide zaharraren ibilbidean kokatuta daude.

Baserriak

Gaur eguneko baserriak

Izena	1979	2002
Arribaso

Desagertutako beste baserriak

Desagertutako baserriak: Aseginolaza-barri, Txitxikua, Arkaitz.

Gorago aipatutako Errotabarri, Igarate, Mutxaneko etxe zarra eta Sagarragaz gain, beste baserri batzuk ere desagertu izan dira.

Borda
Izenak adierazten duenez, nekazari etxea zen. Sagarraga-erreka ondoan zegoen.