«S.A. Euscalduna (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 00:11, 2 urtarrila 2024 data duena

Fabrika zaharra (Serapio Múgica)

Soraluzeko armagintzaren historiaren barruan, sarrera honetan sistema gremialaren osteko lehen ekitaldia jasotzen da, La Euscalduna lantegia eta enpresaren ingurukoa hain zuzen (1860-1886).

Sistema gremialaren gainbehera

Suzko armagintzan, sistema zaharra lau gremiotan oinarritzen zen: kañoigileak, kaxagileak, giltzagileak (edo txiapagileak) eta aparejeroak. Hala, Espainiko itsas-armadak eskaerak egiten zituen, eta Soraluzen eskaera hauek lau gremiotako armagileen artean banatzen ziren.

XVIII mende bukaeran eta XIX mende hasieran goia jo zuen sistemak: urteko 30.000 fusil, Erregetxe berriaren eraikuntza... Baina goiarekin batera gainbehera hasi zen.

Baina garai hartako gerrek sistema kilikolo laga zuten. Izan ere, Frantziako Konbentzio gerrak (1793-1795), Espainiako Independentzia gerrak (1808-1814) eta lehen karlistadak (1833-1840) oso ondorio txarrak izan zituzten: tailerrak deseginda, armagile asko hilada edo zaurituta, hainbat armagilen emigrazioa, kanpoko lantegiak zabaldu...

Eta Espainiako itsas-armadaren eskaerak gero eta txikiagoak ziren, eta irregularrak. Azkenean, 1865 urtean gremioen sistema legez desegin zuten.

Sistema gremialaren bukaerak ez zuen inor gutxi sorpresaz harrapatu. Eibarren, esate baterako, aspalditik hasi ziren tailer batzuk produktu berriak lantzen (ehiza eskopetak, pistolak) eta sare komertzial propioak antolatzen.

(1860-1862) Hasierako La Euscalduna eta lantegia

Soraluzen José Ignacio de Ibarra e Iribecampos jauna izan zen aintzindari. Armagile ospetsu eta indartsua izateaz gain, herriko alkatea ere bazen.

Enpresa handi eta modernoa egitea erabaki zuen, eta horretarako herriko beste kapitalista batzurekin elkartu zen, Juan de Aldasoro y Uribe (Madrilen bizi zena, medikua) eta José Ramón de Aldasoro y Uribe (aurrekoaren anaia, Soraluzeko abadea), besteak beste. Bi anaia hauek Ambrosio Maria de Aldasoro jaunaren semeak ziren.

1860ko urriak 16an Villalegre eta San Millán-go markesari (Luciano Porcel y Valdivia jaunari) txara inguruko lurrak erosi zizkion, gaur egun kiroldegia dagoen tokia, hain zuzen. Orubearekin batera bertan zeuden bi etxe ere erosi zizkion: markesaren etxe bera eta Tolarekua izenekoa. Honetaz gain, markesak Igaraten zuen beste lantegia eta Sagarragako barrenoa. Kontratu aldetik, erosketa baino bizi guztiko alokairu modukoa zen^[1] izan zen.

Hurrengo urtean, 1861an, fabrika eraiki zuten. Eraikin hau bi izenez ezagutua izan da, La Euscalduna hasieran (zeinek jaso zuena gogoratuz) eta gerora Fabrika zaharra (SAPAk Fabrika berria egin zuelako).

Ibarraren aurreko langileez gain, lantegi berrian beste 60 bat armagile soraluzetar hasi ziren lanean. Zuzendaria, berriz, Bernardo de Echaluce y Jáuregui militar urretxuarra ekarri zuten.

(1862-1869) Zuazubizcar, Isla y Cía

Enpresa sortzeko (1862/03/04) Madrilen^[2] bildu ziren lagun batzuk Pedro de Zuazubizcar eta Manuel Isla jaunen gidaritzapean, eta handik urtebetera enpresa beste inbertsore batzuei zabaldu zieten. Bi bazkide nagusiez gain, bertan zeuden La Euscaldunaren bazkideak: José Ignacio de Ibarra e Iribecampos, José Ramón de Aldasoro y Uribe, Juan de Aldasoro y Uribe... Sozietate komanditarioa zen; hau da, bazkide batzuk dirua jartzen duten, eta besteak (José Ignacio de Ibarra e Iribecampos, kasu honetan) kudeaketarako gaitasuna.

Hiru hilabetetara (1862/06/20) La Euscalduna enpresak bere baliabideak saldu zizkion: La Euscalduna lantegia, Igarateko lantegia, Sagarragako barrenoa...

Hurrengo urtean (1863/01/16) Fábrica Nacional de Armas portátiles de la Villa de Placenciako zuzendaritzak Bernardo de Echaluceri alokatu zizkion urte baterako, Olabarrena inguruko eraikinak, lanabes eta trepeta guztiekin.

Espainiako armadarentzat egiten zuten lan. Esateko, aurreko urteetan 24.000 fusileko eskaera lortu zuten.

1867/03/09an asmakizun-abantaila erregistratu zuen, bost urtetarakoa, errekamaratik kargatzen diren suzko armen sistema, gerra eta ehiza armentzat erabilgarri. Eta 1870/01/13an, zuzendari-kudeatzailea zen Pedro Zuazubizcar y Aguirre jaunak Galand izeneko errebolberra sartzeko abantaila erregistratu zuen.

(1869-1872) S.A. Euscaldunaren sorrera

Bazkideen arteko liskarrengatik, 1869ko apirilak 30an José Ignacio de Ibarra e Iribecampos sozietatetik banandu zen, eta orduan Zuazubizcar, Isla y Cía enpresa sozietate komanditarioa izatetik sozietate anonimo izatera pasa zen. Izena ere aldatu zioten: S.A. Euscalduna.

Zuzendaria, garai hartan, Gil Meléndez Vargas^[3] zen.

1870 urterako 70.000 fusil Remington ekoiztu zituen Espainiako itsas-armadarentzat, eta hurrengo bi urteetan (1870-1871) Frantziako armadarentzat Chassepot fusil mordoa ere. Honetaz gain, pistola eta errebolberrak ere ekoizten zituen.

(handitzeko, sakatu gainean)

Chassepot fusila. Ikuspegi orokorra
Chassepot fusila. Itxitura (Rama)
4 tiroko Sharp motako pistola (1870)
Lefaucheaux motako errebolberra (1870)
Galand motako errebolberra (1870)
Galand motako errebolberra (1870)
Galand motako errebolberra (1870)

(1872-1876) Bigarren karlistada

Bigarren karlistada sortu zenean, Gil Meléndez zuzendariak ahal zuen guztia egin zuen lantegia babesteko. Soraluzen zegoen Lutxanako Erregimenduko soldadu-saldoa nahikoa ez zelakoan, herrian Askatasunaren bolondresak konpainia sortzen lagundu zuen; lantegiko armagile gehienek alde egin zuten, karlistak zirelako: 65 besterik ez ziren geratu.

Karlistak arma gutxi zutela eta, 1873ko udan Antonio de Lizarraga general karlistak eskualdeko herriak hartu zituen, arma gehiago eskuratzeko. La Euscalduna lantegian abuztuak 18an sartu ziren, baina ez zuten gauza handirik topa, etsaiak deseginda utzi zuten eta.

Segituan bertan antolatu zuten Fábrica Oficial de la División Guipuzcoana. Armagile gehienak karlistak izanik, aurki bueltatu ziren beren lanpostuetara. Eibarko 104 armagilek ere Soraluzeko La Euscaldunan lan egiteko eskatu zuten.

Garai hartan José Ignacio de Ibarraren semeak dezente nabarmendu ziren. Zaharrena, Juan de Ibarra y Contazar, injeniari industriala zen eta Ibarra, Gurruchaga, Vea-Murguía y Cia enpresa zabaldu zuen Azpeitian, La Azpeitiana fusil lantegia sortuz. Bigarrena militarra zen, José; Segoviatik desertatu eta Ziburura (Lapurdi) pasa zen; han Pedro de Zuazubizcar-en gutuna jaso zuen, karlistek La Euscalduna hartu bezain pronto zuzendaritza hartzeko. Hirugarrena, Luis, militarra zen ere; Beran antolatu zen jaurtigailuen lantegian parte hartu zuen.

Karlisten premiak zirela eta, kainoiak ekoizten hasi ziren. Bi modelo egin zituzten:

(1.873/ 1.874) 80/11 M Placencia mendiko kainoia.
(1.874/ 1.876) 80 mmtako Placencia mendiko obusa.

(1876-1886) Azken urteak

Gerra bukatu eta gero, gauzak normaltzen hasi ziren. Ibarra anaiak, esateko, degradatu egin zituzten eta inguruetatik desagertu ziren.

Enpresak karlistada urteetan hasitako kainoigintzan ere jarraitu zuen:

(1.878) 90/21 M Placencia kanpainako kainoia.
(1.885) 210/7'8 M Placencia kanpainako morteroa.

Beste aldetik, enpresak gerraren kalte-ordainak kobratzeko bide guztiak erabili zituen, epaitegiak barne. Bi auzi maila gorenera heldu ziren, Estatuko Kontseilura, alegia. Eta bietan kontrako epaia jaso zuen.

Lehengo auzia 25.000 fusil egiteko kontratua kobratzekoa zen; 1878/06/07an heldu zen epaia, kontrakoa: fusilak egin ez zituenez, ezin zuen kobratu (gehiago jakiteko, sakatu hemen).

Bigarren demanda orokorragoa zen, "azken gerra zibilean sufrituarengatik kalte-ordaina eskatuz"; epai berria, kontrakoa hau ere, 1880/11/10an heldu zen, gerrak sortutako kalteak gobernuaren ardura ez zirela argudiatuz (gehiago jakiteko, sakatu hemen).

Gerrak ez zion ekarri gauza onik enpresari. Alde batetik, karlistendako egindako lan gehiena kobratu gabe geratu zen; eta bestetik, inguruko jende gehiena karlista izanik, laguntza ofizial gutxi izan zuten. Enpresa kili-kolo zegoela, 1884/04/03an Gaceta de Madrid aldizkarian agertu zen enkanterako iragarria.

Gauzak halaxe, S.A. Euscalduna enpresari ezinezkoa izan zitzaion San Millángo markesaren familikoei urtekoak ordaintzea. Hauek epaitegitara jo zuten, eta 1886 urtean lantegia hipotekatua izan zen. Ordurako Basil Zaharoff arma merkatari ospetsuak begiz jota zuen enpresa, Nordenfelt-erako; baina ez zen komeni zuzenean erostea. Malagako Hijos de Manuel Agustín Heredia enpresak erosi zuen La Euscalduna lantegia, eta honek segituan Londresen Nordenfelt-ek sortutako The Placencia de las Armas Company Limited enpresari saldu zion.

Orduan hasi zen Nordenfelt/ Vickers garaia.

Ramiro Larrañaga Arma Museoan

La Euscaldunak egindako arma gehienak suntsitu dira, baina oraindik bakar batzuk gordetzen dira.

Gaur eguneko teknologia digitalei esker, Ramiro Larrañaga Arma Museoa izenekoak arma horietako asko biltzen eta sailkatzen ditu, era birtualean bada ere.

Museoak hainbat gelatan erakusten ditu Euscaldunak egindako armak:

Erreferentziak

La “Euscalduna” una importante fábrica guipuzcoana. Ramiro Larrañaga (Boletín de la R.S.B.A.P. 2004)
Artillería española a escala. Materiales de artillería que han estado (y/o están) en servicio en el Ejercito Español (Pepe Oller Real).

↑ Enfiteutiko gisako salmenta; hau da, bizi guztiko lagapena urteko errenta baten truk.
↑ Madrilen zegoen balizko bezero handiena: Espainiako Itsas-armadako Ministeritza.
↑ Francisco Meléndez Poloren aita. Francisco, edo 'Paco Vargas, Colón vizcaíno liburuaren egilea izan zen

[1] Enfiteutiko gisako salmenta; hau da, bizi guztiko lagapena urteko errenta baten truk.

[2] Madrilen zegoen balizko bezero handiena: Espainiako Itsas-armadako Ministeritza.

[3] Francisco Meléndez Poloren aita. Francisco, edo 'Paco Vargas, Colón vizcaíno liburuaren egilea izan zen

[1]

[2]

[3]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-Soraluzeko armagintzaren historiaren barruan, sarrera honetan sistema gremialaren osteko lehen ekitaldia jasotzen da, ''La Euscalduna'' lantegiaren ingurukoa hain zuzen.
+[[Fitxategi: Fabrika_zaharra._Errekaldeko_etxaurrea_(Serapio_Múgica).jpg | thumb | right | 300px | Fabrika zaharra (Serapio Múgica)]]
+Soraluzeko armagintzaren historiaren barruan, sarrera honetan sistema gremialaren osteko lehen ekitaldia jasotzen da, ''La Euscalduna'' lantegia eta enpresaren ingurukoa hain zuzen (1860-1886).
@@ 14. lerroa: / 15. lerroa: @@
-==''La Euscalduna'' enpresa eta lantegia==
+==(1860-1862) Hasierako ''La Euscalduna'' eta lantegia==
-Soraluzen José Ignacio de Ibarra e Iribecampos jauna izan zen aintzindari. Armagile ospetsu eta indartsua izateaz gain, herriko alkatea ere bazen.
+Soraluzen [[Ybarra aita-semeak (eu)|José Ignacio de Ibarra e Iribecampos]] jauna izan zen aintzindari. Armagile ospetsu eta indartsua izateaz gain, herriko alkatea ere bazen.
-Enpresa handi eta modernoa egitea erabaki zuen. Horretarako, 1860ko urriak 16an Villalegre eta San Millán-go markesari (Luciano Porcel y Valdivia jaunari) txara inguruko lurrak erosi zizkion, gaur egun [[Arane Polikiroldegia (eu)|Polikiroldegia]] dagoen tokia, hain zuzen.
+Enpresa handi eta modernoa egitea erabaki zuen, eta horretarako herriko beste kapitalista batzurekin elkartu zen, [[Juan de Aldasoro (eu)|Juan de Aldasoro y Uribe]] (Madrilen bizi zena, medikua) eta José Ramón de Aldasoro y Uribe (aurrekoaren anaia, Soraluzeko abadea), besteak beste. Bi anaia hauek [[Ambrosio Maria de Aldasoro (eu)|Ambrosio Maria de Aldasoro]] jaunaren semeak ziren.
-Lurrekin batera bertan zeuden bi etxe ere erosi zizkion: markesaren etxe bera eta [[Dolarekua etxea (eu)|Tolarekua]] izenekoa. Honetaz gain, markesak [[Igarate baserria (eu)|Igaraten]] zuen beste lantegia eta [[Barrena baserria (eu)|Sagarragako barrenoa]]. Kontratu aldetik, erosketa baino bizi guztiko alokairu modukoa zen<ref>‘’Enfiteutiko’’ gisako salmenta; hau da, bizi guztiko lagapena urteko errenta baten truk.</ref> izan zen.
+ko urriak 16an Villalegre eta San Millán-go markesari (Luciano Porcel y Valdivia jaunari) txara inguruko lurrak erosi zizkion, gaur egun [[Arane kiroldegia (eu)|kiroldegia]] dagoen tokia, hain zuzen. Orubearekin batera bertan zeuden bi etxe ere erosi zizkion: markesaren etxe bera eta [[Dolarekua etxea (eu)|Tolarekua]] izenekoa. Honetaz gain, markesak [[Igarate baserria (eu)|Igaraten]] zuen beste lantegia eta [[Barrena baserria (eu)|Sagarragako barrenoa]]. Kontratu aldetik, erosketa baino bizi guztiko alokairu modukoa zen<ref>''Enfiteutiko'' gisako salmenta; hau da, bizi guztiko lagapena urteko errenta baten truk.</ref> izan zen.
-Hurrengo urtean, 1861an, fabrika eraiki zuten. Fabrika hau bi izenez ezagutua izan da, ''La Euscalduna'' (zeinek jaso zuena gogoratuz) eta gerora [[Fabrika zaharra (eu)|Fabrika zaharra]] (SAPAk [[Fabrika berria (eu)|Fabrika berria]] egin zutelako).
+Hurrengo urtean, 1861an, fabrika eraiki zuten. Eraikin hau bi izenez ezagutua izan da, ''La Euscalduna'' hasieran (zeinek jaso zuena gogoratuz) eta gerora [[Fabrika zaharra (eu)|Fabrika zaharra]] (SAPAk [[Fabrika berria (eu)|Fabrika berria]] egin zuelako).
-Ibarraren aurreko langileaz gain, lantegian beste 60 bat armagile soraluzetar hasi ziren lanean. Zuzendaria, berriz, bernardo de Echaluce y Jáuregui militar urretxuarra ekarri zuten.
+Ibarraren aurreko langileez gain, lantegi berrian beste 60 bat armagile soraluzetar hasi ziren lanean. Zuzendaria, berriz, Bernardo de Echaluce y Jáuregui militar urretxuarra ekarri zuten.
-==''Zuazubizcar, Isla y Cía'' enpresaren sorrera eta lehen urteak==
+==(1862-1869) ''Zuazubizcar, Isla y Cía''==
+Enpresa sortzeko (1862/03/04) Madrilen<ref>Madrilen zegoen balizko bezero handiena: Espainiako Itsas-armadako Ministeritza.</ref> bildu ziren lagun batzuk Pedro de Zuazubizcar eta Manuel Isla jaunen gidaritzapean, eta handik urtebetera enpresa beste inbertsore batzuei zabaldu zieten. Bi bazkide nagusiez gain, bertan zeuden ''La Euscalduna''ren bazkideak: José Ignacio de Ibarra e Iribecampos, José Ramón de Aldasoro y Uribe, Juan de Aldasoro y Uribe... Sozietate komanditarioa zen; hau da, bazkide batzuk dirua jartzen duten, eta besteak (José Ignacio de Ibarra e Iribecampos, kasu honetan) kudeaketarako gaitasuna.
-/07/04“Zuazubizcar, Isla y Cía”, empresa en comandita sortu zen, eta 1863/7/1an zabaldu zuten. Jabeak, batez ere  PEDRO DE ZUAZUBIZCAR y MANUEL ISLA, Madrilgo biztanleak. Beste jabeak. José Ramón de Aldasoro y Uribe (Soraluzeko abadea), Juan de Aldasoro y Uribe (aurrekoaren anaia, Madrilen bizi zena, abokatua eta abadea) Ibarra (Soraluzeko alkatea, 1869n empresa utzi zuen)
+Hiru hilabetetara (1862/06/20) ''La Euscalduna'' enpresak bere baliabideak saldu zizkion: ''La Euscalduna'' lantegia, Igarateko lantegia, Sagarragako barrenoa...
-La Euscaldunak  Euskalduna fabrika, gehi Igarate eta Sagarraga barrenoa saldu zizkioten empresa berriari 20-6-1862.
+Hurrengo urtean (1863/01/16) ''Fábrica Nacional de Armas portátiles de la Villa de Placencia''ko zuzendaritzak Bernardo de Echaluceri  alokatu zizkion urte baterako, Olabarrena inguruko eraikinak, lanabes eta trepeta guztiekin.
-urtean (1863/01/16) “Fábrica Nacional de Armas portátiles de la Villa de Placencia”ko zuzendaritzak Bernardo de Echaluceri  alokatzen dizkiote, urtebaterako, Olabarrena inguruko eraikinak, lanabes eta trepeta guztiekin
+Espainiako armadarentzat egiten zuten lan. Esateko, aurreko urteetan 24.000 fusileko eskaera lortu zuten.
-Ibarra bazkide izan zen 1869 arte. Orduan empresa elkarte anonimoa bilakatu zen
+/03/09an asmakizun-abantaila erregistratu zuen, bost urtetarakoa, ''errekamaratik kargatzen diren suzko armen sistema, gerra eta ehiza armentzat erabilgarri''. Eta 1870/01/13an, zuzendari-kudeatzailea zen Pedro Zuazubizcar y Aguirre jaunak ''Galand izeneko errebolberra sartzeko abantaila'' erregistratu zuen.
-Hasieran 24.000 fusileko eskaera lortu bazuen ere, 1870 urterako 70.000 fusil Remington ekoiztu zituen, eta hurrengo bi urteetan (1870-1871) frantziako Armadarentzat Chassepot fusil mordoa ere
-==La Euscalduna eta karlistada==
+==(1869-1872) ''S.A. Euscalduna''ren sorrera==
--4-1869 Elkarte anonimoa bilakatu zen
+Bazkideen arteko liskarrengatik, 1869ko apirilak 30an José Ignacio de Ibarra e Iribecampos sozietatetik banandu zen, eta orduan ''Zuazubizcar, Isla y Cía'' enpresa sozietate komanditarioa izatetik sozietate anonimo izatera pasa zen. Izena ere aldatu zioten: ''S.A. Euscalduna''.
-Gil Meléndez Vargas,zuzendaria
+Zuzendaria, garai hartan, Gil Meléndez Vargas<ref>[[Francisco Meléndez y Polo (eu)|Francisco Meléndez Poloren]] aita. Francisco, edo '[[Paco Vargas (eu)|''Paco Vargas'']], [[Colón vizcaino (eu)|Colón vizcaíno]] liburuaren egilea izan zen</ref> zen.
-Kalrlistadak hankaz gora jarri zuen dena:
+urterako 70.000 fusil Remington ekoiztu zituen Espainiako itsas-armadarentzat, eta hurrengo bi urteetan (1870-1871) Frantziako armadarentzat Chassepot fusil mordoa ere. Honetaz gain, pistola eta errebolberrak ere ekoizten zituen.
+''(handitzeko, sakatu gainean)''
+<gallery>
+   Chassepot_fusila._Ikuspegi_orokorra.jpg          | Chassepot fusila. Ikuspegi orokorra
+   Chassepot_fusila._Itxitura_(Rama).jpg            | Chassepot fusila. Itxitura (Rama)
+   Pistola._4_tiro_pepper_box_(Euscalduna_1870).jpg | 4 tiroko ''Sharp'' motako pistola (1870)
+   Errebolberra._Lefaucheux_(Euscalduna_1870).jpg   | Lefaucheaux motako errebolberra (1870)
+   Errebolberra._Galand_01_(Euscalduna_1870).jpg    | Galand motako errebolberra (1870)
+   Errebolberra._Galand_02_(Euscalduna_1870).jpg    | Galand motako errebolberra (1870)
+   Errebolberra._Galand_03_(Euscalduna_1870).jpg    | Galand motako errebolberra (1870)
+</gallery>
-Gil Meléndez Vargas,zuzendaria. Lutxanako regimenduko destakamendua zegoen, eta haieki bsatera Askatasunaren bolondresak konpainia sortu zen herrian, eta 65 armagile ere. Baina gehienak karlistak ziren.
+==(1872-1876) Bigarren karlistada==
+Bigarren karlistada sortu zenean, Gil Meléndez zuzendariak ahal zuen guztia egin zuen lantegia babesteko. Soraluzen zegoen Lutxanako Erregimenduko soldadu-saldoa nahikoa ez zelakoan, herrian ''Askatasunaren bolondresak'' konpainia sortzen lagundu zuen; lantegiko armagile gehienek alde egin zuten, karlistak zirelako: 65 besterik ez ziren geratu.
-ko udan Antonio de Lizarraga general karlistak eskualdeko herriak hartu zituen, armen bila. La Euscalduna lantegia abuztuak 18an sartu ziren, baina ‘’etsaiak deseginda utzi zuten’’.
+Karlistak arma gutxi zutela eta, 1873ko udan Antonio de Lizarraga general karlistak eskualdeko herriak hartu zituen, arma gehiago eskuratzeko. ''La Euscalduna'' lantegian abuztuak 18an sartu ziren, baina ez zuten gauza handirik topa, ''etsaiak deseginda utzi zuten'' eta.
-Segituan bertan antolatu zuten “Fábrica Oficial de la División Guipuzcoana”. José Ignacio de Ibarraren semeek protagonismoa izan zuten. Zaharrena, Juan de Ibarra y Contazar, injeniari industriala zen eta Azpeitian la Azpeitiana fusil lantegia sortzen lagundu zuen, “Ibarra, Gurruchaga, Vea-Murguía y Cia” enpresapean; bigarrena, José, militarra zen.
+Segituan bertan antolatu zuten ''Fábrica Oficial de la División Guipuzcoana''. Armagile gehienak karlistak izanik, aurki bueltatu ziren beren lanpostuetara. Eibarko 104 armagilek ere Soraluzeko ''La Euscalduna''n lan egiteko eskatu zuten.
-Desertatu zuen eta Ziburura pasa zen. Han pedro de Zuazubizcar-en gutuna jaso zuen, karlistek la Euscalduna hartu bezain pronto zuzendaritza hartzeko. Hirugarrena Luis militarra zen ere, Beran antolatu zen jaurtigailuen lantegian parte hartu zuen
+Garai hartan José Ignacio de Ibarraren semeak dezente nabarmendu ziren. Zaharrena, Juan de Ibarra y Contazar, injeniari industriala zen eta ''Ibarra, Gurruchaga, Vea-Murguía y Cia'' enpresa zabaldu zuen Azpeitian, ''La Azpeitiana'' fusil lantegia sortuz. Bigarrena militarra zen, José; Segoviatik desertatu eta Ziburura (Lapurdi) pasa zen; han Pedro de Zuazubizcar-en gutuna jaso zuen, karlistek ''La Euscalduna'' hartu bezain pronto zuzendaritza hartzeko. Hirugarrena, Luis, militarra zen ere; Beran antolatu zen jaurtigailuen lantegian parte hartu zuen.
-Eibarko 104 armagilek Soraluzkeo La Euscaldunan lan egitkeo eskatu zuten.
-Gerra bukatu eta gero, gauzak normaltzen hasi ziren. Ibarra anaiak, esateko, degradatu egin zituzten eta inguruetatik desagertu ziren.
+Karlisten premiak zirela eta, kainoiak ekoizten hasi ziren. Bi modelo egin zituzten:
+* (1.873/ 1.874) 80/11 M Placencia mendiko kainoia.
+* (1.874/ 1.876) 80 mmtako Placencia mendiko obusa.
-Arazo hauek zirela eta, <<enpresari>> ezinezkoa izan zitzaion  Marqués de San Millánaren familikoei urterokoak ordaintzea. 1886 urtean hauek epaitegitara jo zuten, eta lantegia hipotekatua izajn  zen. Malagako “Hijos de Manuel Agustín Heredia” enpresak erosi zuen La Esucaldiuna lantegia, eta honek segituan londresen sortutako “The Placencia de las Armas Company Limited” enpresari saldu zion.
-Orduan hasi zen Viclers garaia.
+==(1876-1886) Azken urteak==
+Gerra bukatu eta gero, gauzak ''normaltzen'' hasi ziren. Ibarra anaiak, esateko, degradatu egin zituzten eta inguruetatik desagertu ziren.
+Enpresak karlistada urteetan hasitako kainoigintzan ere jarraitu zuen:
+* (1.878) 90/21 M Placencia kanpainako kainoia.
+* (1.885) 210/7'8 M Placencia kanpainako morteroa.
+Beste aldetik, enpresak gerraren kalte-ordainak kobratzeko bide guztiak erabili zituen, epaitegiak barne. Bi auzi maila gorenera heldu ziren, Estatuko Kontseilura, alegia. Eta bietan kontrako epaia jaso zuen.
+Lehengo auzia 25.000 fusil egiteko kontratua kobratzekoa zen; 1878/06/07an heldu zen epaia, kontrakoa: fusilak egin ez zituenez, ezin zuen kobratu (gehiago jakiteko, sakatu [[Gaceta de Madrid. Epaitegiak (eu)#1878/06/07. S.A. Euscaldunak 25.000 arma kobratzekoa | ''hemen'']]).
+Bigarren demanda orokorragoa zen, "azken gerra zibilean sufrituarengatik kalte-ordaina eskatuz"; epai berria, kontrakoa hau ere, 1880/11/10an heldu zen, gerrak sortutako kalteak gobernuaren ardura ez zirela argudiatuz (gehiago jakiteko, sakatu [[Gaceta de Madrid. Epaitegiak (eu)#1880/11/10. S.A. Euscaldunak gerra kalte-ordainak jasotzekoa | ''hemen'']]).
+Gerrak ez zion ekarri gauza onik enpresari. Alde batetik, karlistendako egindako lan gehiena kobratu gabe geratu zen; eta bestetik, inguruko jende gehiena karlista izanik, laguntza ofizial gutxi izan zuten. Enpresa kili-kolo zegoela, 1884/04/03an [[Gaceta de Madrid. Armagintza (eu)#1884/04/03. La Euscaldunaren bukaera. Enkantea|Gaceta de Madrid]] aldizkarian agertu zen enkanterako iragarria.
+Gauzak halaxe, ''S.A. Euscalduna'' enpresari ezinezkoa izan zitzaion San Millángo markesaren familikoei urtekoak ordaintzea. Hauek epaitegitara jo zuten, eta 1886 urtean lantegia hipotekatua izan zen. Ordurako [[Basil Zaharoff (eu)|Basil Zaharoff]] arma merkatari ospetsuak begiz jota zuen enpresa, Nordenfelt-erako; baina ez zen komeni zuzenean erostea. Malagako ''Hijos de Manuel Agustín Heredia'' enpresak erosi zuen La Euscalduna lantegia, eta honek segituan Londresen Nordenfelt-ek sortutako [[The Placencia de las Armas Company Limited (eu)|''The Placencia de las Armas Company Limited'']] enpresari saldu zion.
+Orduan hasi zen Nordenfelt/ Vickers garaia.
+==Ramiro Larrañaga Arma Museoan==
+La Euscaldunak egindako arma gehienak suntsitu dira, baina oraindik bakar batzuk gordetzen dira.
+Gaur eguneko teknologia digitalei esker, [[Ramiro Larrañaga Arma Museoa (eu)|Ramiro Larrañaga Arma Museoa]] izenekoak arma horietako asko biltzen eta sailkatzen ditu, era birtualean bada ere.
+Museoak hainbat gelatan erakusten ditu Euscaldunak egindako armak:
+* [[Arma museoa. Atzekarga fusilak (eu)]]
+* [[Arma museoa. Errebolberrak (eu)]]
+* [[Arma museoa. Atzekarga pistolak (eu)]]
+==Erreferentziak==
+* [[La Euscalduna (eu) | La “Euscalduna” una importante fábrica guipuzcoana]]. Ramiro Larrañaga (Boletín de la R.S.B.A.P. 2004)
+* [http://escala135.blogspot.com.es/2017/02/materiales-de-artilleria-que-han-estado.html Artillería española a escala]. Materiales de artillería que han estado (y/o están) en servicio en el Ejercito Español (Pepe Oller Real).
+[[Kategoria: Armagintza]]