«Bilakaera urbanistikoa. Aro modernoa (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| (Erabiltzaile berak tartean egindako 3 ekarpen ez dira erakusten) | |||
| 11. lerroa: | 11. lerroa: | ||
==1513. urteko hedapena== | |||
== | ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[1513.eko orube esleipena (eu) | ''hemen'']].</small> | ||
Soraluzeko udalak ordenantza berria onartu zuen (1513/01/09), herriko lurrak emanaz etxe berria egin nahi zutenei. | |||
Lehenik eta behin aukeratutako orubea eskatu behar zioten herriko eskribau bati, eta bost urte zituzten zimenduak botatzeko; bestela orubea Udalari bueltatuko zitzaion. Behin teilatua bota eta gero, jabeak bihurtzen ziren. Etxe berriak 6 estaduko zabalera izan behar zuen<ref>Bederatzi bat metro, gutxi gorabehera.</ref>, emandako orube osoa bete behar zuen, eta aldamenetan ezin zuen biderik ezta aterik izan. Eta inork beste etxe bat eraikitzen bazuen alboan, tarteko hormaren erdia ordaindu behar zion lehen etxearen jabeari. | |||
Ordenantza berriak onartu ziren egun berean 14 orube esleitu ziren, gehienak Herlaibia ingurukoak eta bakar batzuk Gabolatsen, [[Altun erreka (eu)|Altun]] errekatik haratago. | |||
Itxura denez etxe berriak egiterakoan bideak errespetatzen ez zirenez, hamabi urte geroago (1525/07/30) Udalak agindu zuen bide ondoko eraikin berriek baimen berezia beharko zutela. | |||
Garai hartan, itxura denez, komunak etxetik kanpo egoten ziren. 1526 urtean probintziako korrejidoreak agindu zuen "...etxetik kanpo zituzten ''beharrezkoak'' egurrez edo harriz estaltzeko, bestela hamar mila marabediko isuna izango zela eta"<ref>"...cubran las necesarias que tienen fuera de sus casas de arriba abaxo de tabla o piedra so pena de cada diez mil maravedís" (Soraluzeko Udal Artxibategia, 1523eko testamentu baten kopia Erregistro liburuan 1526/05/05).</ref>. | |||
==Auzo berriak== | ==Auzo berriak== | ||
XVI mende hasieran zubi berria ere egin zen, segururena aurrekoa ufal batek eruanda; gaur egungo tokian egin zuten, garai bateko ibitik 15 bat metro gorago. | |||
1513. urteko hedapenari jarraituz, hurrengo urteetan etxe berriak egin ziren erregebideen ondoan, auzo edota kale berriak sortuz. | |||
Eibar aldera, garai bateko Arane auzoa etxez bete zen, ia [[Olabarrena (eu)|Olabarrenaraino]] | Eibar aldera, garai bateko Arane auzoa etxez bete zen, ia [[Olabarrena (eu)|Olabarrenaraino]]. | ||
Bergara aldera, berriz, Herlaibiatik zubiraino etxez bete zen, Errabal, Atxuri eta Errekalde elkarrekin lotuz. XVI mende hasieran, Errabal kalean Uribarri jauregia eraiki zuten, gerora Erret Lantegiak bihurtu zena. | Bergara aldera, berriz, Herlaibiatik zubiraino etxez bete zen, Errabal, Atxuri eta Errekalde elkarrekin lotuz. XVI mende hasieran, Errabal kalean Uribarri jauregia eraiki zuten, gerora Erret Lantegiak bihurtu zena. | ||
| 33. lerroa: | 36. lerroa: | ||
Elgoibar aldera Gabolats kalea sortu zen, aldapa gora hasten den tokiraino (gaur egun zubia dagoen tokiraino, hain zuzen). Eta Azkoitia aldera, nahiz eta etxe berri gutxiago egin, Elizburu kalea sortu zen. | Elgoibar aldera Gabolats kalea sortu zen, aldapa gora hasten den tokiraino (gaur egun zubia dagoen tokiraino, hain zuzen). Eta Azkoitia aldera, nahiz eta etxe berri gutxiago egin, Elizburu kalea sortu zen. | ||
Azkenik, Irusagarreta auzoan etxe gehiago egin ziren | Azkenik, Irusagarreta auzoan (guar eguneko Santa Ana kalean) etxe gehiago egin ziren. | ||
[[Fitxategi: Bilakaera_urbanistikoa._Soraluze_1756_urtean.png | thumb | center | 800px | XV mendetik izandako garapena]] | [[Fitxategi: Bilakaera_urbanistikoa._Soraluze_1756_urtean.png | thumb | center | 800px | XV mendetik izandako garapena]] | ||
== | ==XVII-XVIII. mendeko eraikin handiak== | ||
===Erret Lantegia=== | ===Erret Lantegia=== | ||
XVI mende erdialdean [[Juan Garcia de Uribarri (eu)|Juan Garcia de Uribarri]] arrasatearrak izen bereko [[Uribarri dorretxea (eu)|dorretxea]] eraiki zen, errekaz beste aldean. | XVI mende erdialdean [[Juan Garcia de Uribarri (eu)|Juan Garcia de Uribarri]] arrasatearrak izen bereko [[Uribarri dorretxea (eu)|dorretxea]] eraiki zen, errekaz beste aldean. | ||
1.558 urtean Pedro Gonçalez de Escalante ikuskatzaileak goiko solairuak alokatu | 1.558 urtean Pedro Gonçalez de Escalante ikuskatzaileak goiko solairuak alokatu zizkion, armak aztertu eta gordetzeko. Eta 1.573 urtean, ''Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia'' izango zena sortu zutenean, [[María Garcia de Uribarri (eu)|María Garcia de Uribarrik]], Juan Garcia de Uribarriren alabak, jauregia saldu zien, bertan [[Erregetxe zaharra (eu)|Erregetxea]] jartzeko. | ||
Hurrengo mendeetan bi aldiz handitu zuten, eraikin ikaragarria sortu arte. Garraioan zebiltzen mando eta gainontzekoentzat aurrean aska eder bat egin zioten. | Hurrengo mendeetan bi aldiz handitu zuten, eraikin ikaragarria sortu arte. Garraioan zebiltzen mando eta gainontzekoentzat aurrean aska eder bat egin zioten. | ||
===Eliza nagusia=== | ===Eliza nagusia=== | ||
XIV mende bukaeran Soraluzeko monastegiaren eliza zaharra bota eta berria egin zuten; baina XVI mende hasieran oso txikia geratu zenez, hura berrizteko lanak hasi ziren, gaurko parrokia eraikiz. Lan hauek urte askotan geldi egon ostean, XVII mendearen hasieran bukatu ziren. | |||
Egindako eliza nahikoa ez omen zen, eta 1632 urtean alboetako kaperak eraikitzen hasi ziren. Ezker aldetik Azkoitirako bide mugitu behar izan zuten, eta eskumatik erreka. | Egindako eliza nahikoa ez omen zen, eta 1632 urtean alboetako kaperak eraikitzen hasi ziren. Ezker aldetik Azkoitirako bide mugitu behar izan zuten, eta eskumatik erreka. | ||
| 53. lerroa: | 57. lerroa: | ||
===Santa Ana komentua=== | ===Santa Ana komentua=== | ||
Aurretik etxeak erabili bazituzten serorategi edota komentu moduan ([[Errukia serorategia (eu)|Errukia serorategia]], [[Ormaetxea jauregia (eu)|Ormaetxea]]), 1692 urtean [[Santa Ana komentua (eu)|eraikin berriari]] ekin zioten, Irusagarretako ortuetan. Urte batzuk geroago, 1732an, ortuetara pasatzeko [[Santa Ana arkua (eu)|arkua]] jaso zituzten. | Aurretik etxeak erabili bazituzten serorategi edota komentu moduan ([[Errukia serorategia (eu)|Errukia serorategia]], [[Ormaetxea jauregia (eu)|Ormaetxea]]), 1692 urtean [[Santa Ana komentua (eu)|eraikin berriari]] ekin zioten, Irusagarretako ortuetan. Urte batzuk geroago, 1732an, ortuetara pasatzeko [[Santa Ana arkua (eu)|arkua]] jaso zituzten. | ||
===Herriko jauregiak=== | |||
Herri kaskoak aldaera batzuk izan zituen: Igartza etxea eta albokoa bota zuten [[Abadetxea (eu)|Enparan jauregia]] egiteko, Kalegoen hasierako beste bi etxe botata [[Udaletxea (eu)|Udaletxea]] egin zuten eta, azkenik, Udaletxe berriaren pareko etxea ere bota zuten, plaza modukoa sortuz. | |||
Eibar aldera, Arane auzoan [[Zupide jauregia (eu)|Zupide]] jauregia egin zuten aurreko etxe baten gainean; eta gauzabera egin zuten [[Mendikute dorretxea (eu)|Mendikute]] dorretxearekin, jauregia bihurtuz. [[Intxaurdieta etxea (eu)|Intxaurdieta]] etxea ere sasoi honetakoa da. | |||
[[Fitxategi: Soraluze._Ikuspegi_orokorra_(Florencio_Josepf_de_Lamot_1756).jpg | thumb | center | 800px | Ikuspegi orokorra (Florencio Josepf de Lamot 1756)]] | |||
==Florencio Josepf de Lamot-en mapa== | |||
1.756 urtean Florencio Josepf de Lamot-ek, Erret Lantegietan kontulari berak, [[Mapa Topographica de Plasencia (eu) | Mapa Topographica de Plasencia]]sortu zuen. Bertan herriaren orduko ikuspegia erakusten da. | |||
XV mendeko Soraluzerekin alderatuta, herria asko hazi zen. Auzo berriak agertzeaz gain, hiru eraikin handi erakusten ditu: [[Erregetxe zaharra (eu)|Erret Lantegia]], [[Santa Maria la Real eliza (eu)|eliza nagusia]] eta [[Santa Ana komentua (eu)|Santa Ana komentua]]. | |||
Hauxe da oraingo bertsioa, 20:18, 1 urria 2022 data duena
- Bilakaera urbanistiko osoa ikusteko, Bilakaera urbanistikoa (eu)
Aurrekariak. XV mendeko hedapena
- Gehiago jakiteko, Bilakaera urbanistikoa. XV mendeko hedapena (eu)
Hiribildua sortu eta hurrengo mendean txikia geratu zen. Etxe berriak egiteko bi motako hedapen izan zituen, harresien ingurukoak (Kalegoen eta Kalebarrenen luzapena, Etxaburueta kale berria) eta arrabalak (Errebal, Arane eta Irusagarreta).
Garai hartan zubi berria eraiki zuten, ibaia edozein momentuan zeharkatzea ahalbidetuz, ufalen bildur barik. Eta ospitala zabaldu zuten Errabal kalean.
Ibaiaren bestekaldean ziren ere sutegi edo forjak, modu honetan sute arriskuak gutxituz.
1513. urteko hedapena
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
Soraluzeko udalak ordenantza berria onartu zuen (1513/01/09), herriko lurrak emanaz etxe berria egin nahi zutenei.
Lehenik eta behin aukeratutako orubea eskatu behar zioten herriko eskribau bati, eta bost urte zituzten zimenduak botatzeko; bestela orubea Udalari bueltatuko zitzaion. Behin teilatua bota eta gero, jabeak bihurtzen ziren. Etxe berriak 6 estaduko zabalera izan behar zuen[1], emandako orube osoa bete behar zuen, eta aldamenetan ezin zuen biderik ezta aterik izan. Eta inork beste etxe bat eraikitzen bazuen alboan, tarteko hormaren erdia ordaindu behar zion lehen etxearen jabeari.
Ordenantza berriak onartu ziren egun berean 14 orube esleitu ziren, gehienak Herlaibia ingurukoak eta bakar batzuk Gabolatsen, Altun errekatik haratago.
Itxura denez etxe berriak egiterakoan bideak errespetatzen ez zirenez, hamabi urte geroago (1525/07/30) Udalak agindu zuen bide ondoko eraikin berriek baimen berezia beharko zutela.
Garai hartan, itxura denez, komunak etxetik kanpo egoten ziren. 1526 urtean probintziako korrejidoreak agindu zuen "...etxetik kanpo zituzten beharrezkoak egurrez edo harriz estaltzeko, bestela hamar mila marabediko isuna izango zela eta"[2].
Auzo berriak
XVI mende hasieran zubi berria ere egin zen, segururena aurrekoa ufal batek eruanda; gaur egungo tokian egin zuten, garai bateko ibitik 15 bat metro gorago.
1513. urteko hedapenari jarraituz, hurrengo urteetan etxe berriak egin ziren erregebideen ondoan, auzo edota kale berriak sortuz.
Eibar aldera, garai bateko Arane auzoa etxez bete zen, ia Olabarrenaraino.
Bergara aldera, berriz, Herlaibiatik zubiraino etxez bete zen, Errabal, Atxuri eta Errekalde elkarrekin lotuz. XVI mende hasieran, Errabal kalean Uribarri jauregia eraiki zuten, gerora Erret Lantegiak bihurtu zena.
Elgoibar aldera Gabolats kalea sortu zen, aldapa gora hasten den tokiraino (gaur egun zubia dagoen tokiraino, hain zuzen). Eta Azkoitia aldera, nahiz eta etxe berri gutxiago egin, Elizburu kalea sortu zen.
Azkenik, Irusagarreta auzoan (guar eguneko Santa Ana kalean) etxe gehiago egin ziren.
XVII-XVIII. mendeko eraikin handiak
Erret Lantegia
XVI mende erdialdean Juan Garcia de Uribarri arrasatearrak izen bereko dorretxea eraiki zen, errekaz beste aldean.
1.558 urtean Pedro Gonçalez de Escalante ikuskatzaileak goiko solairuak alokatu zizkion, armak aztertu eta gordetzeko. Eta 1.573 urtean, Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia izango zena sortu zutenean, María Garcia de Uribarrik, Juan Garcia de Uribarriren alabak, jauregia saldu zien, bertan Erregetxea jartzeko.
Hurrengo mendeetan bi aldiz handitu zuten, eraikin ikaragarria sortu arte. Garraioan zebiltzen mando eta gainontzekoentzat aurrean aska eder bat egin zioten.
Eliza nagusia
XIV mende bukaeran Soraluzeko monastegiaren eliza zaharra bota eta berria egin zuten; baina XVI mende hasieran oso txikia geratu zenez, hura berrizteko lanak hasi ziren, gaurko parrokia eraikiz. Lan hauek urte askotan geldi egon ostean, XVII mendearen hasieran bukatu ziren.
Egindako eliza nahikoa ez omen zen, eta 1632 urtean alboetako kaperak eraikitzen hasi ziren. Ezker aldetik Azkoitirako bide mugitu behar izan zuten, eta eskumatik erreka.
Eta 1666 eliz-ataria berritu eta zabaldu zuten, gaur egunekoa eraikiz. Azkenik, 1686 urtean dorrea eraiki zuten.
Santa Ana komentua
Aurretik etxeak erabili bazituzten serorategi edota komentu moduan (Errukia serorategia, Ormaetxea), 1692 urtean eraikin berriari ekin zioten, Irusagarretako ortuetan. Urte batzuk geroago, 1732an, ortuetara pasatzeko arkua jaso zituzten.
Herriko jauregiak
Herri kaskoak aldaera batzuk izan zituen: Igartza etxea eta albokoa bota zuten Enparan jauregia egiteko, Kalegoen hasierako beste bi etxe botata Udaletxea egin zuten eta, azkenik, Udaletxe berriaren pareko etxea ere bota zuten, plaza modukoa sortuz.
Eibar aldera, Arane auzoan Zupide jauregia egin zuten aurreko etxe baten gainean; eta gauzabera egin zuten Mendikute dorretxearekin, jauregia bihurtuz. Intxaurdieta etxea ere sasoi honetakoa da.
.jpg)
Florencio Josepf de Lamot-en mapa
1.756 urtean Florencio Josepf de Lamot-ek, Erret Lantegietan kontulari berak, Mapa Topographica de Plasenciasortu zuen. Bertan herriaren orduko ikuspegia erakusten da.
XV mendeko Soraluzerekin alderatuta, herria asko hazi zen. Auzo berriak agertzeaz gain, hiru eraikin handi erakusten ditu: Erret Lantegia, eliza nagusia eta Santa Ana komentua.
Hurrengoak. XVIII eta XIX mendeetako herri lanak
- Gehiago jakiteko, Bilakaera urbanistikoa. XVIII eta XIX mendeetako herri lanak (eu)
XVIII mendeko garaiak oso oparoak izan ziren, Espainiako Armadak bitartekari bakarra izendatzerakoan ( Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia aurretik eta Filipinetako Errege Konpainia gero) ekoizpena handitu zen eta ordainketak askoz fidagarriagoak bihurtu.
Oparotasun hau herri lanetan nabarmendu zen: gaur eguneko zubi berria eraiki zen, hiru arkuduna; errebote-frontoia ere (1788), eta Erregetxe berri bat egiteko proiektua izan zen (1785) baina ez zen gauzatu.
1794 urtean, Frantziako Konbentzio gerrarekin, herriaren gainbehera hasi zen. Dena dela, hamar urte geroago, 1804 urtean, Erregetxe berriari ekin zioten.
Urte guzti hauetan, 1776etik 1816 arte gutxienez, lanak egin zituzten erregebide berria Maltzagatik zabaltzeko, Iruretik eta San Roketik pasatzen zirenak ordezkatuz. Ordaintzeko ardau eta mistelei zerga berezia ezarri zieten.
XIX mendea oso zaila izan zen: Frantziako Konbentzio gerraren ostean Espainiako Independentzia gerra (1808-1814) etorri zen, lehen karlistada gero (1833-1840), 1834ko ufal handia, Oviedo eta Trubiako lantegien konkurrentzia...
Baina, 1831 urtean herri lan garrantzitsuak egin ziren: Kalebarreneko hiru etxe bota ziren Plaza Barria egiteko (1831), Ipiñarrietatik ura ekarri zuten plazara, bertan iturri ederra eraiki, eta Udaletxe aurreko plaza azpian Labaderoa egin zen.
Eta 1834ko ufalaren eraginak konpontzeko, apurtutako zubia arku zabal batekin berreraiki zuten eta Santa Ana komentuko hegoaldean babes borobil potorra egin zuten.