«Arregia jauregia (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 22:14, 24 maiatza 2021 data duena

Arregia jauregia Arregi-torrea / Arregia de Yuso

Estiloa	Gotiko-Berpizkundea
Mendea	XV-XVI
Kokapena	Gabolats kalea
Mota	Arkitektura

Irudiak

(handitzeko, sakatu gainean)

Plaza Zaharretik
Aurrekaldea
(P. Rivera 1997)
Aurrekaldea
(J.C. Astiazarán)
Aurrekaldea
(Gipuzkoako Aldundia)
Arraikuatik
Arraikuatik
Aintzinako atea
(I. Ojanguren)
Plaza zaharreko aldea
(Gipuzkoako Aldundia)
Erreka aldetik
Erreka aldetik
(Eusko Jaurlaritza)
Armarria
Armarria
(Gipuzkoako ondarea)

Kokapena

(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)

Mapa kargatzen...

Azalpena eta historia

XV mendeko balizko itxura

Arregia de Yuso izena zuen, gertu duelako Arregia Goikoa edo Arregia de Suso etxea.

Oin karratua eta hiru isurialdeko teilatua dituen eraikina. Hiru solairu eta ganbara dauzka. Hormak harrizkoak dira eta harlanduak ditu horma-izkinetan eta bao batzuen ertzetan.

Antzinako euskal dorretxea da, Erdi Aroko elementu arkitektonikoak dituena, hala nola, lobulu-modiloiak. Garai batean altuera ezberdinetako sarrera-ateak zituen: sotoetakoa Plaza Zaharreko etxaurrean zegoen, oraindik dobelak ikusten direla.

Fatxada nagusi ederrean, Gabolats aldera, puntu erdiko arkua duen ate handi bat, hareharrizko armarria, egurrezko erlaitz tailatua eta habe tailatuekiko teilatu-hegala daude. Ateak bi armaila eder zuen; XX mende hasieran, Gabolats kaleko sarrera jaitsi zutenean, atea ere ia metro bat jaitsi izan behar zuten.

Ezker fatxadan balkoi besodun bat dauka, burdina forjatuzkoa. Atzeko fatxada babestuz, bi horma-bular ditu izkinetan. Goiko solairuetako sarrera kanpoko eskilara zen, gerora estali eta atari barrura sartu zutena. Oraindik ere garbi ikusten dira aztarnak. Erreka aldera duen galeriak berpizkunde garaikoa ematen du.

Eraikin hau kultur ondasun kalifikatu izendatzeko espedientea irekita dago 1978ko urtarrilaren 4ko ebazpenez.

Geroago hiri-jauregi bihurtu zen. Izatez, XV mende bukaeran, eta batez ere XVI mende osoan, Arregitarrek lur sail handiak zituzten. Mende honen erdialdean bertako alaba eta dorretxeko oinordekoa, Marina Pérez de Arreguia, Andres Ibáñez de Yrure doktorearekin ezkondu zen. Andrés hau, Irure Handikuan jaioa, Carlos V enperadorearen medikua izan zen eta Alemaniako gerran hil zen. Beste iturrien arabera, Andrés Ormaetxea jauregian jaio zen, gaur eguneko Santa Ana kalean.

Dorretxeari dotorezia emateko, senar-emazteek herriko armarri ederrena jarri zuten aurrekaldean; ezkontzean Iruretarren leinukoen jabetza izatera pasatu zenez, Irureko armarria hain zuzen: urdina (azur), erdian zuhaitza, Nafarroako armak dituen eskututxoaz, eta gainean gurutze gorri (gules) lili loreduna, eta lehoia enborraren kontra; buelta osoa orlegia (sinople) eta bertan zakur dogoak eta zezenak. Armarri hau dela eta, inoiz jauregi honi Irure Jauregia izen ezegokia eman zitzaion.

Armarriak mende batzuk aurrerago Nafarroako erregeari eskeinitako zezenketa islatzen du. Sancho de Irure, Don Celinos jaunaren semea zen, eta Celinos de Unzuetaren anaia. Don Celinos hau Antso Jakituna Nafarroako erregearen lehengusua omen zen, eta 1.165 urtean zezenketa egin zituzten Iruren bertan, erregearen bisita ospatzeko.

Armarria hiru aldiz agertzen da herrian: Irure Handikuan, Irure Hamenguan eta kaleko Arregia jauregian.

Dionisio Adame Arregiak sortutako lotura (binkuloa) eta maiorazgoa zituztenek Ibaizabaleko (Deba erreka) errota eta barrenak erabiltzeko eskubideak zituzten. Halaxe agertzen da 1713 urteko agirietan, Pedro de Aguirrek, Erret Kontseiluen abokatuak, aurkeztutako demandan. José Antonio Gómez jaunak, Entzutegiaren prokuradorea, Udala ordezkatu zuen.

1791 urtean, Plaza Zaharra berriro zabaltzeko asmoa zela eta, Arregia jauregia eta Arregia Goikoaren jabeek behar zen lursailaren erabilera laga zioten Udalari, jabetza gordetzen zuten bitartean^[1]. Orduan Clara de Churruca, Pedro de Irureen alarguna, eta Pedro de Irure bere semea ziren Arregia jauregiaren jabeak.

Eraikinean egindako azken lanak 2002 urtekoak dira, teilatua zaharberritu zutela. Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntza izan zuten.

Erreferentziak

↑ Soraluzeko Udal Artxibategia (1791/06/26).

[1] Soraluzeko Udal Artxibategia (1791/06/26).

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{Artelana (eu)
-  | izena    = Arregia jauregia
+  | izena    = Arregia jauregia <br> Arregi-torrea / Arregia de Yuso
-  | irudia   = Santa_Ageda_ermita._Ikuspegi_orokorra_01_(Gure_Gipuzkoa).jpg
+  | irudia   = Arregia_jauregia._Ikuspegi_orokorra_(Gipuzkoako_ondarea).jpg
-  | estiloa  =
+  | estiloa  = Gotiko-Berpizkundea
-  | mendea   = XVI
+  | mendea   = XV-XVI
-  | kokapena = Gabolats kalea
+  | kokapena = [[Gabolats kalea (eu)|Gabolats]] kalea
   | mota     = Arkitektura
 }}
@@ 11. lerroa: / 11. lerroa: @@
 ''(handitzeko, sakatu gainean)''
 <gallery>
-    Fitxategi: Zabale_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Gure_Gipuzkoa).jpg        | Zerutik <br> (Gure Gipuzkoa)
+_Arregia_jauregia._Lehen.jpg                                     | Plaza Zaharretik
-    Fitxategi: Zabale_baserria._Ikuspegi_orokorra_03_(Kontrargi_2002).jpg       | Zabale baserria <br> (Kontrargi 2002)
+    Arregia_jauregia._Ikupegi_orokorra_(Pilar_Rivera_1997).jpg         | Aurrekaldea <br> (P. Rivera 1997)
-    Fitxategi: Santa_Ageda._Ikuspegi_orokorra_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | Ikuspegi orokorra <br> (J.C. Astiazarán 1979)
+    Arregia_jauregia._Aurrekaldea_(Juan_Carlos_Astiazarán).jpg         | Aurrekaldea <br> (J.C. Astiazarán)
-    Fitxategi: Santa_Ageda_ermita._Ikuspegi_orokorra_02_(Gure_Gipuzkoa).jpg     | Aurrekaldea <br> (Kontrargi 2002)
+    Arregia_jauregia._Aurrekaldea_(Gipuzkoako_Aldundia).jpg            | Aurrekaldea <br> (Gipuzkoako Aldundia)
-    Fitxategi: Santa_Ageda_ermita._Ikuspegi_orokorra_03_(Gure_Gipuzkoa).jpg     | Baserri aurrean <br> (Kontrargi 2002)
+    Arregia_jauregia._Etxaurrea_Arraikuatik_01.jpg                     | Arraikuatik
-    Fitxategi: Santa_Ageda_ermita._Erretaula_nagusia_01_(Kontrargi_2002).jpg ‎   | Erretaula <br> (Kontrargi 2002)
+   Arregia_jauregia._Etxaurrea_Arraikuatik_02.jpg                     | Arraikuatik
-    Fitxategi: Santa_Ageda_ermita._Erretaula_nagusia_02_(Kontrargi_2002).jpg ‎   | Erretaula <br> (Kontrargi 2002)
+   Arregia_de_Yuso_jauregia._Aurrekaldea_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg | Aintzinako atea <br> (I. Ojanguren)
-    Fitxategi: Ezoziako_Santutegia._Santa_Agueda._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg     | Ezoziako Santa Ageda <br> (Arantza Cuesta Ezeiza)
+    Arregia_jauregia._Plaza_zaharreko_aldea_(Gipuzkoako_Aldundia).jpg  | Plaza zaharreko aldea <br> (Gipuzkoako Aldundia)
+    Deba_erreka._Arregia_jauregia_eta_Sacia_lantegia.jpg               | Erreka aldetik
+   Deba_erreka._Arregia_jauregia_eta_Batzokia_(Eusko_Jaurlaritza).jpg | Erreka aldetik <br> (Eusko Jaurlaritza)
+    Placencia_de_las_Armas_monografia._Arregia_jauregiko_armarria.jpg  | Armarria
+   Arregia_jauregia._Armarria_(Gipuzkoako_ondarea).jpg                | Armarria <br> (Gipuzkoako ondarea)
 </gallery>
 ==Kokapena==
-[https://www.google.es/maps/@43.179851,-2.427568,17z?hl=eu ''(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)'']
+[https://www.google.es/maps/@43.175434,-2.413567,17z?hl=eu ''(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)'']
-{{#display_map: 43.179851, -2.427568 |height=600 |zoom=18| type=earth}}
+{{#display_map: 43.175434, -2.413567 |height=600 |zoom=18| type=earth}}
 ==Azalpena eta historia==
-Arreguia
+[[Fitxategi: Arregia_dorretxea._XV_mendeko_itxura.png | thumb | 300px | right | XV mendeko balizko itxura]]
-. Casa-torre situada al principio de la calle Gabolás, que se llamó "Arregi-garaikua", que significa "parte superior del pedregal". Existía otra contigua, en el lugar ocupado actualmente por las casas 1º y 3º de dicha calle, con el nom¬bre simple de "Arreguia". La primera que se ha citado fue la de mayor importancia histórica. Ja¬vier Elorza tiene realizado un estudio sobre esta familia que emparentó con los lrure, cuyo escu¬do —el más elegante y hermoso de los que existen en Placencia— se conserva en su fa¬chada. Su descripción se corresponde con la que se ha hecho en la referencia al caserío Iru¬re. Estos Arreguia, fueron grandes propietarios desde los últimos años del siglo XV y durante todo el XVI. Andrés Ibáñez de lrure, proto-medi-co del emperador, casó con Marina Pérez de Arreguia, heredera y propietaria de esta casa-torre. Esto motivó que se pusiera el escudo de los Irure en su fachada.
+Arregia de Yuso izena zuen, gertu duelako [[Arregia Goikoa (eu)|Arregia Goikoa]] edo Arregia de Suso etxea.
-El 24 de septiembre de 1713, José Antonio Gó¬mez, procurador de la Audiencia, representó a la villa de Placencia en la demanda formulada por el licenciado Pedro de Aguirre, abogado de los Reales Consejos, para la restitución de los molinos y barrenas de lbaizabal (río Deba), su presa, todo lo perteneciente a la villa y a los po-seedores de las casas solares de "Arregi-torrea" y "Uribarricoa" y de sus vínculos, gozando hoy el molino y barrenos los poseedores del vínculo y mayorazgo que fundó Dionisio Adame Arreguía.
+Oin karratua eta hiru isurialdeko teilatua dituen eraikina. Hiru solairu eta ganbara dauzka. Hormak harrizkoak dira eta harlanduak ditu horma-izkinetan eta bao batzuen ertzetan.
+Antzinako euskal dorretxea da, Erdi Aroko elementu arkitektonikoak dituena, hala nola, lobulu-modiloiak. Garai batean altuera ezberdinetako sarrera-ateak zituen: sotoetakoa Plaza Zaharreko etxaurrean zegoen, oraindik dobelak ikusten direla.
+Fatxada nagusi ederrean, Gabolats aldera, puntu erdiko arkua duen ate handi bat, hareharrizko armarria, egurrezko erlaitz tailatua eta habe tailatuekiko teilatu-hegala daude.  Ateak bi armaila eder zuen; XX mende hasieran, Gabolats kaleko sarrera jaitsi zutenean, atea ere ia metro bat jaitsi izan behar zuten.
+Ezker fatxadan balkoi besodun bat dauka, burdina forjatuzkoa. Atzeko fatxada babestuz, bi horma-bular ditu izkinetan. Goiko solairuetako sarrera kanpoko eskilara zen, gerora estali eta atari barrura sartu zutena. Oraindik ere garbi ikusten dira aztarnak. Erreka aldera duen galeriak berpizkunde garaikoa ematen du.
+Eraikin hau kultur ondasun kalifikatu izendatzeko espedientea irekita dago 1978ko urtarrilaren 4ko ebazpenez.
+Geroago hiri-jauregi bihurtu zen. Izatez, XV mende bukaeran, eta batez ere XVI mende osoan, Arregitarrek lur sail handiak zituzten. Mende honen erdialdean bertako alaba eta dorretxeko oinordekoa, [[Marina Pérez de Arreguia (eu)|Marina Pérez de Arreguia]], [[Andres Ibáñez de Yrure (eu)|Andres Ibáñez de Yrure]] doktorearekin ezkondu zen. Andrés hau, [[Irure Handikua baserria (eu)|Irure Handikuan]] jaioa, Carlos V enperadorearen medikua izan zen eta Alemaniako gerran hil zen. Beste iturrien arabera, Andrés [[Ormaetxea jauregia (eu)|Ormaetxea jauregian]] jaio zen, gaur eguneko Santa Ana kalean.
-[[Irure bailara (eu)|Irure bailarako]] [[Zabale baserria (eu)|Zabale baserriaren]] ondoan kokatuta dagoen baseliza txikia da Santa Ageda ermita. Honetaz gain, badago beste [[Santa Ageda irudia (eu)|Santa Ageda]] [[Ezoziako santutegia (eu)|Ezoziako santutegian]] ere.
+Dorretxeari dotorezia emateko, senar-emazteek herriko armarri ederrena jarri zuten aurrekaldean; ezkontzean Iruretarren leinukoen jabetza izatera pasatu zenez, Irureko armarria hain zuzen: urdina (azur), erdian zuhaitza, Nafarroako armak dituen eskututxoaz, eta gainean gurutze gorri (gules) lili loreduna, eta lehoia enborraren kontra; buelta osoa orlegia (sinople) eta bertan zakur dogoak eta zezenak. Armarri hau dela eta, inoiz jauregi honi ''Irure Jauregia'' izen ezegokia eman zitzaion.
-XVI. mendearen erdialdean eraiki zuten. Eraikitze-lan horiek orduan Irure baserriaren jabe zirenek ordaindu zituzten, Carlos V enperadoaren mediku zen Andrés Ibañez de Irureren oinordekoek.
+Armarriak mende batzuk aurrerago Nafarroako erregeari eskeinitako zezenketa islatzen du. Sancho de Irure, Don Celinos jaunaren semea zen, eta Celinos de Unzuetaren anaia. Don Celinos hau Antso Jakituna Nafarroako erregearen lehengusua omen zen, eta 1.165 urtean zezenketa egin zituzten Iruren bertan, erregearen bisita ospatzeko.
-Ermita pribatua da, baserriarena, [[San Martzial ermita (eu)|San Martzial ermita]] bezelaxe. Soraluzeko gainontzeko ermitak elizarenak dira.
+Armarria hiru aldiz agertzen da herrian: [[Irure Handikua baserria (eu)|Irure Handikuan]], [[Irure Hamengua baserria (eu)|Irure Hamenguan]] eta kaleko Arregia jauregian.
-Garai batean, umeei titia emateko arazoak zituzten amak bertara joaten ziren. Otoitz egin, kandela piztu eta limosna lagatzen zuten<ref>[http://www.euskomedia.org/aunamendi/50878 Santa Águeda]. Auñamendi Eusko Entziklopedia (erderaz)</ref>. Orain dela gutxi arte meza urtero ospatzen zen bertan, baserriko hildakoen alde.
+Dionisio Adame Arregiak sortutako lotura (binkuloa) eta maiorazgoa zituztenek Ibaizabaleko (Deba erreka) errota eta barrenak erabiltzeko eskubideak zituzten. Halaxe agertzen da 1713 urteko agirietan, Pedro de Aguirrek, Erret Kontseiluen abokatuak, aurkeztutako demandan. José Antonio Gómez jaunak, Entzutegiaren prokuradorea, Udala ordezkatu zuen.
+urtean, Plaza Zaharra berriro zabaltzeko asmoa zela eta, Arregia jauregia eta Arregia Goikoaren jabeek behar zen lursailaren erabilera laga zioten Udalari, jabetza gordetzen zuten bitartean<ref>Soraluzeko Udal Artxibategia (1791/06/26).</ref>. Orduan Clara de Churruca, Pedro de Irureen alarguna, eta Pedro de Irure bere semea ziren Arregia jauregiaren jabeak.
-==Artelanak==
+Eraikinean egindako azken lanak 2002 urtekoak dira, teilatua zaharberritu zutela. Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntza izan zuten.
-Santa Agedaren irudia<ref>Noizkoa da? Erreferentzia behar du.</ref>.
 ==Erreferentziak==
-[[Kategoria:Arkitektura]]
+[[Kategoria: Arkitektura zibila]]
+[[Kategoria: Herriko etxeak]]