Soraluze XV mendean (eu)

Soraluze-Plazentzia XV. mendean
Egilea	Javier Elorza &
Urtea	2018
Hiria	Soraluze
Tamaina

Mapa zertan den

1.343 urtean Soraluze eta Herlaibiako biztanleek Plazentzia izeneko hiribildua sortu zuten, Alfonso XI erregeak emandako hiri gutuna erabiliz.

Hiribilduaren 675. urteurrenean, Soraluzeko Udalak Javier Elorzak prestatutako mapa hau argitaratu zuen.

Mapa sortzeko Javier Elorzak agiri zaharretan agertzen diren azalpenak (sorrera, ordenantzak...) zein etxe-izenak erabili zituen.

1.343 urte aurrekoak

Gainontzeko herri eta hiriek moduan, Soraluze sortzerakoan bertako inguru naturala zein ordurako gizakiak egindakoak erabakigarri izan ziren: ibai eta errekak, bideak, existitzen ziren eraikinak...

Ibai eta errekak

Hiribildu berria Ibaizabal ibaiaren eskumako ertzean sortu zuten, ibaia pasatzeko ibi baten ondoan hain zuzen.

Hasierako hiribilduaren mugak bi errekek finkatu zituzten: ZZZ hegoaldetik eta BBB iparraldetik.

Erregebide eta bideak

Hiribildua sortu zenean, hainbat bide nagusi biltzen ziren ibiaren inguruan.

Erregebide nagusia Gaztelatik itxasora zihoan. Bergaratik Ibaizabalen ezkerretik zetorren, Soraluze pareko ibira heltzerakoan bestekaldera pasatzen zen (aurretik ibitik, XV mendean zegoen zubitik) eta handik San Roketik gora Elgoibar eta Debaruntz.

Bazegoen adar bat Eibarra zihoana: ibia zeharkatu beharrean aurrera egiten zuen eta, Iruretik barrena, Eibarraino heltzen zen. Bigarren adarrak, berriz, ibia pasa eta mendian gora egiten zuen, Pagobedeinkaturaino, eta handik Azkoitira jeisten zen.

Honetaz gain hainbat herribide agertzen dira mapan: Osirantzurakoa, Erlaegirakoa, Ernizketarakoa eta Altunerakoa. Arregiako estrata ere agertzen da, Arregigoikoatik herrikaskora zihoana.

Eraikinak

Hiri-gutunak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak aipatzen ditu. Beraz, bi inguru horietan etxeak bazirela ondoriozta daiteke.

Horietaz gain baziren bi eraikin garrantzitsuak, mapan agertzen direnak: Soraluzeko monastegia (1.267 urtean aipatzen dena, gaur eguneko parrokia dagoen tokian zegoen) eta Arregitorrea (Erdiaroko eraikina oraindik, Andrés Ibáñez de Irurek XVI mendean jauregia bihurtu zuen).

1.343 urteko hiribildua

Kaleak

Hiribilduak bi kale besterik ez zituen, bata luzea, hegoaldetik iparralderutz, eta laburra bestea, ekialdetik mendebaldera. Bi kale hauek hiribilduaren erdian gurutzatzatzen ziren, etxe multzoa lau bloketan banatzen.

Kale luzeak bi izen zituen, Kalegoen eta Kalebarren. Kale laburraren goiko zatia gaur eguneko Udaletxeko aldapari zegokion, eta behekoa Abadetxe ondoko aldapari, ibaira jeisten dena.

Orduko eliza, Soraluzeko monastegia alegia, lauki honetatik kanpo geratzen zen. Aurrean espazio pibliko zabala zuen, oso aldapatsua.

Ateak

Hiru ate zeuden: Kalegoenekoa (Ormaetxea jauregiaren parean), Kalebarrenekoa (Kalebarren 7/9 zenbakien artean) eta eta zubikoa, ibaiaren gainean.

Etxeak

Garaiko ordenantzak agintepzen zutenez, etxeak estuak eta luzeak ziren. Zabalera arautua 6 kanakoa zen; hau da, bost bat metrotakoa. Beheko eta lehen solairua zituzten, eta ganbara. Alboko hormak harrizkoak ziren, eta etxaurreko beheko aldea ere harrizkoa, bertan atea eta lehio bat izaten zutela.

XV mendeko egoera

Hedapena

Hiribildua sortu eta aurki txikia geratu zen.

Bi motako hedapen izan zituen. Alde batetik, harresien inguruan Kalebarren gainetik Etxaburueta kalea sortu zen, eta Kalegoeneko atearen kanpoaldean etxeak eraiki ziren (Santa Ana 9eta 13).

Bestetik, arrabalak sortu ziren. Kalegoenetik Osintxurutz Irusagarreta auzoa sortu zen, izen bereko etxearen inguruan. Ibaiaren bestekaldean bi auzo berri eraiki ziren, Errabal izenekoa bat eta Arane auzoa, gaur eguneko Baltegietan

Igereta presa

Etxeak

XV mendeko agirietan hainbat etxe izen agertzen dira (mapan jasotakoak):

• Irusagarreta (Santa Ana 20). Harresietatik kanpo, Osintxurutz. Inguruan izen bereko auzoa sortu zen. XVII mendean, bere ortuetan Santa Ana komentua eraiki zen.
• Arretxea (Santa Ana 10). Kalegoen, Ormaetxea ondoan.
• Igartza etxea (Kalebarren 2). Kalebarren, berau eta albokoa bota zuten Abadetxea egiteko.
• Loiola etxea (Kalebarren 4). Kalebarren, gaur egungo kooperatiba. Soraluze hiribildua 1.343 urtean sortu zenean, Alfontso XI erregeak Juan Pérez de Loyola eta Gil López de Oñaz-en beste anai bati (anaiak, nahiz eta abizen desberdinak izan!) lur sailak eman zizkion Soraluzen bertan, eta honek Loiola etxea sortu zuen.
• Arregigoikoa (Gabolats 1).
• Arregitorrea (Gabolats 2).
• Serora etxea (Elizburu 3). Eliza zaintzen zuen serora bertan bizi zen.
• Atxuri etxea (Atxuri 5). Kaleari izena eman zion etxea.
• Uribarri etxea (Errabal 10). Juan Garcia de Uribarri arrasatearrak jauregia egin zuen bertan XVI mendean.

Uribarri etxea, erregetxe zaharra Txurruka etxea, uribarri ondokoa Ospitale etxe, ospital zaharra Zubiko etxea, BVizcaya Unamuno etxea, polikiroldegian Tolare etxea, polikiroldegiko ertzean Arana etxea, arane iturri ondokoa Iturribaltza etxea, errota aurrekoa Igareta errota, igarerako presa. Errota, malmero

Toki izenak Uriortueta errefetxe berrian Errekatxoera Ahetegietako ortuak Argarateondoko lurrak Bagozko lurrak Iruortueta Sailbedarreko ortuak Burkesategi

Auzoak Arana baltegieta Irusagarreta santa ana

Herri barruan:

Santa Ana aldera

Azkoitia aldera

Gabolats aldera

Errabalean

Baltegieta

Arana auzoa

Eta gainera...

Ortuak

Andikokalekoak alde honetan

Bitxikeriak

Zubia zig zag Sutegiak kanpoan

Erreferentziak

Liburua ekartzeko Liburutegi digitalera joan.