Serorak (eu)

    Sorapediatik
    Errukia serorategia Atxurin (Google 2103)

    Serorak Euskal Herrian

    Serora edo andere serora Europako zein Euskal Herriko lanbide erlijioso historikoa da. Beraien eginkizuna eliza, ermita, santutegi, ospital zein hilerriak zaintzea izaten zen, eta askotan bere gain hartzen zituzten apaizen eskumenetako asko.

    Erdi Aroan agertu ziren, parrokia eta eliz nagusien kasuan apaizen laguntzaile gisa, eta ermitetan arduradunak, beti bertako kofradien menpe.

    Egiten zuten lana premiazkoa izateaz gain, serorena oso lanbide egokia zen beraien burujabe jarduteko, garai hartan bakarrenetakoa. Gizon baten menpe egotea nahi ez zuten andreei, edota alargun geratutakoei, aukera ematen zien lana egiteko erabateko autonomia eta ospe handiarekin. Gainera, serora moduan hasteko dotea ezkontzekoa baino askoz murritzagoa izaten zen.

    Orduko agirietan serorei ‘’beata’’, ‘’freira’’ eta ‘’freyla’’ ere esaten zitzaien. Hiru motakoak ziren. Alde batetik, parrokia zein eliza nagusietan taldeka jarduten zirenak; gero bakarka ermitetan aritzen zirenak; azkenik, erlijioari emanak elkarrekin bizi zirenak, komunitatean, inoiz ospitalen kargu egiten zirenak.

    Trentoko Kontziliorekin[1] batera seroren gain behera hasi zen, andreen agerpen publikoak murrizte aldera.


    Santa Maria la Real parrokia frontoitik

    Serorak Soraluzen

    Soraluzeko serorak hiru motakoak izan ziren.

    Santa Maria la Real parrokiko serorak

    Serora hauek Santa Maria la Real parrokia gobernatzen zuten. Elkarrekin bizi ziren ‘’Serora etxea’’ izeneko etxean (gaur eguneko Elizburu 3).

    Ezagutzen diren izen batzuk: María Peres de Saloguen (1481), Domenja de Arreguia (1541), Francisca de Loiola (1558), Magdalena de Solagüen/ SalogUen (1575), María de Larriategui (1578), Martica de Arriola (1581) eta Catalina de Churruca (1588).

    Ermitetako serorak

    Bakarrik bizi ziren, bakoitza bere santutegi edo ermitaren alboan. Soraluzen bi ermita zaharrenetan egon ziren serorak: Irureko San Esteban ermitan eta Ezoziako santutegian. Bertako ermitaz arduratzeaz gain, beren ondasunak ere zaintzen zituzten[2].

    Ezoziako serorak Karmengo abitua janzten zuen, eta santutegiari atxekitutako gela baten bizi zen. Gero, XVIII mendean serorategia eraiki zen gertu, gaur eguneko Ezozia baserria. Ezoziako santutegiaz arduratzeaz gain, urteko 31 bat kilo gari hartzen zituen Gurutze Santuaren ermita garbitzearren.

    1758. urtean Ezoziako serora zen Marina de Zabaleta hil zen (1758/10/29), eta María Francisca de Aldasoro Unamunok, 23 urtetako neska (1735/04/07), postua betetzeko eskatu zuen. Gurasoek ardura ekonomikoez libratzeko nahikoa arreoa eskaini zuten. Urte bereko abenduak 28an Ezozian bertan bildu ziren alkatea, epailea, zinegotziak eta lekukoak, eta Agustin de Azkarate notarioaren aurrean Maria Francisca Ezoziako serora izendatu zuten, "...alboko etxean bizi izateko"[3]. 1801.ean oraindik agertzen da María Francisca de Aldasoro Ezoziko serora. Bost urte geroago hil zen (1806/01/03).

    Marina de Zabaleta eta Francisca de Aldasoroz gain beste izen ezagutzen da, Magdalena de Ynsausti (Irureko serora).

    Komunitatea bizi zirenak

    Komunitate bakarra izan ze Soraluzen, Atxuriko Errukia serorategian elkarrekin bizi zirela. Izen bereko ospitala gobernatzen zuten.

    Ospitale hau Jeronimo de Irure jaunak sortzeko agindu zuen: Ospitala egiteko bera bizi zen etxeetan, hiribilduaren arrabalean, Errukia izenekoa, sei neska gazte Jaungoikoari erregutzen bizi izateko.

    Eta 1.531 inguruan sei neska soraluzetar sartu ziren serorategi berrian, mantu eta buruko zuriz jantziak, gainontzeko andreak ez bezala: Maria San Juan de Yturbe, Gracia de Aldasoro, Martina de Muguruza, Dominga de Arregia, Maria Lopez de Urruzkarate eta Catalina de Larreategi.


    Serora bihurtzeko prozesua

    Hautaketa

    Serora, emakumezkoa izateaz gain, alargun edo ezkongabea izaten zen; eta ahal bazen, herrikoa. Oso gazte ez izatea ere baloratzen zen, eta bokazioa ere; 1575 urtean Soraluzeko Magdalena de Solagüen-ek esan zuen moduan, …bere borondate osoa Jaungoikoa eta haren gurtza zerbitzatzea zela[4].

    Serora hautatzeko eskubidea eliza bakoitzeko maiordomoena zen. Alkatearen, sindikoaren eta elizgizonen onespena behar zen, baita udalbatzarena zein herritarrena. Inoiz izendapena atzeko atetik egiten bazen (Soraluzen 1558 urtean egin zuten bezelaxe[5][6]) maiordomoek erabakia atzera bota zezaketen.

    Behin aukeratua, gotzaindegiari komunikatzen zitzaion erabakia eta serora berria bizitza osorako lotzen zen bere zereginetara.

    Inoiz beharrezko moduan portatzen ez bazen, serorategitik egotzia izan zitekeen eta ekarritako ondasunak galdu[7]. Manuel Larramendiren[8] arabera, serora izateari laga gero ezkontzeko oso gaizki ikusia zen, lotsagabekeri galanta.

    Serora etxea Elizburu kalean (J.C. Astiazarán 2019)

    Sarrera

    Soraluzen (eta segururena beste hainbat lekutan ere) modu berezia erabiltzen zuten serora berriari serorategian sarrera emateko. 1575 urteko agiri batek adierazten duenez, kontratua ‘’gure Andra Maria anderearen eliz parrokialaren serorategiaren etxeaurrean’’ ezartzen zen[9].

    Bertan herriko agintari zibil eta elizgizonen aurrean, guztion adostasunarekin Thomas Abad apaizak Catalina de Churruca eskutik hartu zuen, eta seroren etxe barrura sartu zuen; eta sartu ostean, apaizak, alkateak, sindikoak eta udalbatzak adierazi zuten Catalinari jabetza ematen ziotela, etxe haietan bizi ziren gainontzeko serorekin batera[10].

    Eta, ostera, gehitu zuten serora berriak eskubide osoa zuela bertan bizi izateko, elizaren zerbitzua eta Jaungoikoaren gurtza erabiltzeko eta limosnaz eta laguntzaz gozatzeko… eta agindu zuten munduko inork ez zezala ez kezkatu ezta asaldatu. Modu honetan serora berriari zegokion giza-maila azpimarratu zuten.

    Salbuespenak ere izaten ziren. 1581 urtean agintari zibilak eta elizgizonak Domingo de Loiola eskribauaren etxean bildu ziren serora baten sarrera egiteko, kontutan hartuta oso gaixorik eta hilzorian zegoela. Domingo de Loiolak eskatzen zuen bere legezko alaba Martica de Arriola serora eta elizaren zerbitzari moduan hartzeko mesedea, eta dote moduan 24 dukat eskaintzen zituen.

    Itxura denez, gauzak ez zeuden oso argi, baina luze berba egin eta gero onartu zuten. Hori bai, bizi-zuzena eramateko ohiko baldintzarekin eta ohar argi batekin: inoiz alkauete lanetan aritzen bazen eskubide guztiak zein ekarritako dirua galduko zituela eta komunitatetik egotziko zutela[11].

    Ekarpena edo dotea

    Serora sartzeko, dotea ekarri behar zen. Dena dela, ezkontzeko baino ekarpen txikiagoa izaten zenez, etxe askotan alaba batzuk serorategietan sartzen zituzten aurreratutako diruaz beste alabak ezkontzeko.

    Dote hau serora berak ekartzen zuen, edo bere familiak. 1575 urtean Soraluzeko parrokiako serorategian sartu zenean, Magdalena de Salogüen-ek 20 dukat ekarri zituen berarekin. Kontratuan agertzen denez, komunitatea lagatzekotan serorak ezin zuen eruan diru hori: berak joatea erabaki edo bestek portaera txarrengatik egotzi, ezin izango zuen ezer eraman, egunean aldean zeraman soinekoa baizik.

    Dote hau, gehienetan, serorategia konpontzeko edota, gehienetan, eliza konpontzeko erabiltzen zen. Halaxe, 1578 urtean Marina de Larriategui serora berriak ekarritako 20 dukatak etxea bukatzeko laguntzarako erabili ziren, herriaren ohitura zaharra zenez[12]. Hurrengo urtean egindako gastuak notarioaren aurrean hustu zituzten: eraikuntzako materialak, ofizialen eta mandazainen soldatak… eta hamabost erreal kuarto Elorrioko sarrailagile bati etxearentzat emandako sarraila, bisagra, giltz eta iltzeengatik[13].

    Oso arrunta izaten zen dotea ondasunetan ekartzea. Magdalena de Ynsausti serorak, Soraluzeko San Esteban jaunaren serorategiaren ateetan sarrera egiterakoan jaiotetxeko kupela bat, hiru habe, kutxa bat, oraska bat eta hogetamar gaztainondo ekarri zituen[14].


    Seroren bizitza

    Funtzioak

    Orokorrean, Soraluzeko parrokian jasotakoaren moduan, serorak elizaren eta Jaungoikoaren gurtzaren zerbitzeko zeuden[15]

    Irureko San Esteban ermitaren serora baten arabera, bere eginkizunak ermita garbitu, lanparak eta argiteria piztu, kanpaia ohi denean jo eta ermita zabaldu eta itxi[16].

    Zehatzago, garbitzaile lanetik askoz haratago egiten zituzten serorek elizan, hilerrian, eta herrian:

    • Elizen zainketa eta ireki/ ixtea.
    • Ospakizunetarako behar ziren gauzen moldatzea.
    • Kanpaiak jotzeko ardura.
    • Agonia, heriotza eta elizkizunetan hainbat zeregin, baita jendearen etxeetan ere.
    • Hildakoaren etxean lanak.
    • Bataioetako zereginak.
    • Ezkontzetan parte hartze zuzena.
    • Errogatibetan.
    • …

    Hainbat funtzio betetzerako orduan apaizak besteko pisua zeukaten serorek. Adibidez, heriotza baten ondoren gorpua eliz-bidetik zihoala, bidegurutzetan apaizak edo serorak otoitzen zuen. Bestetan ere, ur bedeinkatua eraman eta bidegurutzetan botatzen zuen bedeinkatuz, apaizak bezala. Elizan bertan ere, bere pulpitua (seroraren pulpitua) zuen otoitz eta deboziozko irakurketak egiteko.

    Ezoziako serorategia izandakoa (J.C. Astiazarán 1979)

    Serorategiak

    Elizak etxea ere jartzen zien serorei. Horregatik, Euskal Herriko hainbat herritan, bereziki elizatik gertu, etxe asko daude Serorarena, Serorategi edo antzeko izenak dituenak.

    Soraluzen, parrokiako serorek bazuten bere etxea, Serora etxea izenekoa, Elizburu kaleko 3 zenbakian, elizaren parean.

    Etxeak herriak edo elizak egiten bazuten ere, inoiz serora berak eraikitzen zuen. Halaxe egin zuen Irureko serorak 1572 urtean, ermita ondoan[17].

    Ezoziako santutegiaren ondoan ere bazen serorarentzako etxea: gaur eguneko Ezozia baserria[18]. Bada agiri bat, 1745. urtekoa, la casilla de la hermita de Ntra. Sra. de Ezocia aipatzen duena. 1750. urtean serora-etxea osorik erre zen, eta Udalak berriro eraikitzea erabaki zuen[19]. Eta bost urte geroago, 1755.ean, Ezoziako etxe berria eraikitzeko kontuak aurkeztu ziren.

    Azkenik, Errukia ospitaleaz arduratzen zirenak, Atxuriko izen bereko serorategian elkarrekin bizi ziren 1531 urtetik 1584 arte. Aurretik Jeronimo de Irure bizi izan zen etxe honetan, eta hiltzerakoan bertan ospitalea eta serorategia zabaltzeko agindu zuen.

    Serorategien ondasunak

    Serora berriek ekartzen zuten dotea komunitatearen ondasuna bihurtzen zen. Soraluzeko Erruki ospitaleko Catalina de Yturbe beata hil zenean, auzibidean egon zen bere dotea; komunitateak adierazi zuenez, hildako Catalina de Yturbe beatak, goian bego, ospitalera ekarri zuen dotea eta sortutako korrituak berea ziren.

    Serorategiek zituzten ondasunak propioak ziren, eta ez elizarenak. 1578 urtean Soraluzeko parrokiako serorek lurrak trukatzea nahi izan zuten, herri kaskoak zuten baratze txiki bat eskainiz oso iluna zelako eta barazkiek ezin zuten ondo hazi… hegazkiek kalte egiten zietelako[20].

    Eta ez bakarrik parrokiakoak, ermitakoek ere. 1801 urtean María Francisca de Aldasoro Ezoziako serorak Aldasoro baserriaren jabea auzitan jarri zuen, gaztainondo batzuen lapurreta zela eta[21].

    Norbere ondasunak

    Serorek bere ondasun propioak izateko eskubidea zuten, eta salerosketarako ere, oihalak eta arropak gehienetan.

    Udal gastuak banatzeko, 1481 urtean Soraluzen errolda ekonomikoa egin zuten, herritar bakoitzak bere ondasunekin agertzen zela. Bertan Maria Peres de Salogüen serora agertzen da, 800 marabeditako ondasuna duela[22].

    1541 urtean, berriz, Soraluzeko Domenja de Arreguia serorak auzitan jarri zuen Antón de Bagozgoyti soraluzetarra, zorrak zirela eta ez zirela[23]. Badaiteke serora hau Arregia dorretxekoa izatea.

    Hil eta gero, serorek ondasun hauek nahieran uzteko aukera zuten; edota, hil aurretik, dohaintzak egiteko. Hala ere, Eliza saiatu zen testamentuak bere alde izateko beharra ezartzen, baina alferrik.

    1572 urtean Irureko serorak, bertako etxea eraiki zuenak, ilobei eman zien etxea bere bizi guztirako bertan bizitzeko eskubidea gordetzen zuela[24]; gainera, beretzat gorde zuen lihozko eta artilezkoa daukan arropa guztia, nahi duen moduan erabiltzeko[25].

    Irureko San Esteban ermita (Indalecio Ojanguren 1943)

    Hil eta gero

    Hilobiei dagokionez ere, eta seroren pisua nabarmenduz, aurreko lekuetan izaten zuten eliza barruan. Saran, adibidez, seroraren hilobia Axular erretorearen aldamenean dago, aldarearen aurrean eta jauntxo eta aberatsen aurretik, ondorengo idatziarekin:

    Orai den seroraren eta izanen direnen jar lekua eta hobia.

    Beste adibide bat Soraluzen daukagu, 1529 urtean Irureko serorak testamentuan eskatu zuen hiltzerakoan gorpuzkinak ermitaren ateraino eramateko, eta meza esateko Soraluzera jaitsi baino lehen[26].


    Seroren bukaera

    Trentoko Kontziliorekin[27] batera seroren gainbehera hasi zen, andreen agerpen publikoak murrizte aldera.

    Alde baterik eliza eta ermitako seroren funtzio asko sakristauei eman zieten, eta gero serorak elizetatik bidali nahi izan zuten, intrusismoz salatu. Hainbat eta hainbat herritan orduko serorak mantentzea lortu zuten, baina berriak ez izendatzeko baldintzarekin.

    Modu honetan parrokia eta eliza handietako serorak desagertaraztea lortu zuten. Soraluzen, este baterako, XVII mendetik aurrera ez da serorarik aipatzen; geratzen den aztarna bakarra Serora etxea izena da.

    Ermitetako serorekin arrakasta askoz txikiago izan zuten, batez ere arrazoi ekonomikoengatik: seroren kasuan andre bakarra mantendu behar bazen, sakristauen kasuan hauen familia osoa. Gainera ermitek parrokiek baino diru askoz gutxiago erabili izan dutenez, ordezkatze prozesua ez zen bukatu eta XX mendean oraindik serora asko ziren Euskal Herrian.

    1730 urterako Iruren ez zen serorarik, eta Udalak alokatuta zeukan serorategia. Urte hartan bertako errenteroak, Francisco de Yraolabeitiak, ogi-labea egiteko baimena eskatu zion jabea zen Udalari[28].

    Soraluzeko azken aipamena 1801koa da, Ezoziako santutegikoa. Ordutik aurrera, nahiz eta seroraren etxea Ezozia baserria bihurtu, bertakoek santutegia zaintzeko ardura izan dute XX mendeko erdi aldera arte.

    Azkenik, Trentoko Kontzilioaren eragina elkarrekin bizi ziren serorei ere heldu zitzaien, kalean ari ziren serorak klausurako mojak bihurtu arte. Bi urratsetan egin zen dena: hasiera batean, orden erlijioso baten babesean jartzera behartu zuten; eta serorategiak klausura komentuak bihurtu gero. Bi urrats hauek egiteko bizpahiru mende behar izan ziren, kontrako mugimendu handia egon zelako: klausura bihurtzeak muturreko pobrezia esan nahi zuen, serorek hainbat diru-iturri galtzen zituzten (irakaskuntza, gaixoen artatzea…) eta limosnak eta dohaintzak bakarrik geratzen zaizkien bizi izateko.

    Soraluzen kasuan gauzak askoz azkarrago egin ziren. 1531 urtean Errukia serorategian lehen sei serora sartu ziren, 1545-1563 urtetan Trentoko Kontzilioa izan zen eta 1584 urterako mojak Ormaetxea jauregira pasa ziren, klausura komentua bihurtuta.


    Erreferentziak

    • Serora. Wikipedia (euskaraz).
    • Serora. Auñamendi Eusko Enziklopedia (euskaraz).
    • Las seroras en Gipuzkoa (1550-1630). José Antonio Azpiazu. Eusko Ikaskuntza. Cuadernos de Sección, Antropología-Etnografía 13. 41-66 orrialdeak (Donostia 1995)
    1. ↑ Trentoko Kontzilioa 1545-1563. Wikipedia (euskaraz).
    2. ↑ Demanda de María Francisca de Aldasoro, beata en la ermita de Ezocia, jurisdicción de la villa de Placencia, contra José Bernardo de Aldasoro, poseedor de la casería de Aldasoro, jurisdicción de la dicha villa, por arranque de castaños en el arroyo de Armendia (1801/04/20).
    3. ↑ "...con habitación, en la casa, que está junto a ella".
    4. ↑ AHPO, Soraluze, 3681 liburua, 35 orria (1575).
    5. ↑ Maiordomoek urte hartan adierazi zutenez, sindikoak, alkateak eta abadeek beraien ekimenez eta udalbatza zein herritarrak jakinarazi gabe, serorategiko etxeetan Francisca de Loiola sartu nahi izan zutela, herri ohituren kontra. Maiordomoek joera hau nahitazkoa zela salatu zuten, elizaren lanetarako dote handiagoa ekarriko luketen beste hautagai gehiago bazirelako, eta erabakia atzera bota zuten.
    6. ↑ AHPO, Soraluze, 3663 liburua, 75 orria (1558).
    7. ↑ AHPO, Soraluze, 3681 liburua, 46 orria.
    8. ↑ Manuel Larramendi. Wikipedia (euskaraz).
    9. ↑ AHPO, Soraluze, 3681 liburua, 35 orria).
    10. ↑ AHPO. Soraluze, 3663 liburua, 59 orria (1558).
    11. ↑ AHPO, Soraluze 3701 liburua, 32 orria eta hurrengoak (1581).
    12. ↑ AHPO. Soraluze 3697, 35 orria (1578)
    13. ↑ AHPO, Soraluze, 3698 liburua, 35 orria eta hurrengoak (1578).
    14. ↑ AHPO, Soraluze, 3681 liburua, 46 orria.
    15. ↑ AHPO, Soraluze, 3663 liburua, 59 orria (1558).
    16. ↑ AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 67 orria (1572).
    17. ↑ AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 67 orria (1572).
    18. ↑ Jatorri hau dela eta, inguruko baserriekin alderatuta baserri honek oso lur gutxi dauka.
    19. ↑ Soraluzeko Udal Artxibategia (Udal Akta liburua 1746-1766 1750/05/31).
    20. ↑ AHPO, Soraluze, 3697 liburua, 14 orria).
    21. ↑ Demanda de María Francisca de Aldasoro, beata en la ermita de Ezocia, jurisdicción de la villa de Placencia, contra José Bernardo de Aldasoro, poseedor de la casería de Aldasoro, jurisdicción de la dicha villa, por arranque de castaños en el arroyo de Armendia. Soraluzeko Udal Artxibategi Historikoa.
    22. ↑ Padrón de amillaramiento de bienes de los vecinos y moradores de la villa de Placencia, realizado para repartir los gastos municipales y provinciales. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618), 246 orria.
    23. ↑ Demanda de Domenja de Arreguia, serora, contra Antón de Bagozgoyti, vecinos de la villa de Placencia, por cuantía de maravedís. Soraluzeko Udal Artxibategi Historikoa.
    24. ↑ AHPO, Soraluze, 3696 liburua, 67 orria (1572).
    25. ↑ AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 69 orria (1572).
    26. ↑ GPAH, Eibar, 1013 liburua, 202 orria (1603)
    27. ↑ Trentoko Kontzilioa 1545-1563. Wikipedia (euskaraz).
    28. ↑ Soraluzeko Udalaren Akta liburua 1730.
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Serorak_(eu)&oldid=27929"(e)tik jasota