Olabarrena (eu)

Olabarrena. Ikuspegi orokorra

Izena

Ybaiçabal, Olabarrena.

Irudiak

(handitzeko, sakatu gainean)

• 

  Olabarrena presatik

• 

  Presa eta fabrika berria

• 

  Presa eta fabrika berria
  (Landaburu)

• 

  Olabarrena presa eta ola

• 

  Erreka aldetik

• 

  Etxaurrea
  (Eusko Jaurlaritza)

• 

  Presa eta ekonomatoa
  (J.C. Astiazarán 2016)

• 

  Presa eta etxe domotikoak
  (Kontrargi 2018)

• 

  Etxe domotikoak
  (Google 2013)

• 

  Irteerako erretena
  (J.C. Astiazarán 2016)

Historia

Eraikuntza eta auzia

Ibaizabal izenak esaten duenez, burdinola hau Deba ibaian zegoen, Baltegieta kalearen bukaeran. Burdinolaz gain, ogi-errota ere bazen.

1476.ean Igareta errota Yruretarren eskuetara pasa zenetik, laboreak apurtzeko prezioak bikoiztu eta gehiago egin zituzten: hirurogei urtetan moturia %5etik %12,5era pasa zen.

Prezioak apaltzeko asmoz, 1534. urtean Udalak eta herriko beste bi jauntxok, Pero Perez de Arregia eta Juan Garcia de Uribarri hain zuzen, beste errota (eta presa) bat hasi ziren eraikitzen, Igareta baino beherago: Ibaizabal errota hain zuzen. Hasieratik errota berri honek bi erabilera izan zituen, garia apurtu (ogi-errota) eta burnia mehetu (“ferrería sotil”).

Errota berriak sortutako ur azalak Igareta errotari kalte egiten ziolakoan, Yruretarrek auzitara jo zuten. Auzi honek urteak iraun zituen, eta 1538.ean Valladolideko Erret Entzutegiak epaia eman zuen, Yruretarren kaltetan.

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

Oharra: Alvaro Aragónek, berriz, ola hau 1597. urtean eraiki zela jasotzen du, Soraluzeko Udalak eta Juan Garcìa de Churrucaren oinordekoek erdibana. Soraluzeko armagintzak gero era burdin gehiago behar zuenez, inguruko burdinoletatik ekartzen zuten (Elgoibar, Mendaro, Altzola, Eibar, Oñati...) eta, burdinola berrian inbertsioa egiterakoan, Soraluzeko Udalak diru iturri berria aurrikusi zuen.

Azalpena

Presak ibaiaren ibilgu arrunta betetzen zuen, baina ez gehiago. 22 estadu eta bi besabete zabalera zuen (37 metro t'erdi).

Ibaiertzetan lotzeko estribo zabalak zituen alde bakoitzean. Presaren ezkerreko aldea Ybaiçabal aldean zegoen, udal lurretan eta Joan Garcia (de Uribarri) jaunaren sagardiarekin muga egiten zuen. Eskumakoa Attuyti eta Elgoibarrerako errege bidearen azpian zegoen, ibaia eta errege bidearen arteko esparru hau ere publikoa zela. Gorago zeuden errotak, Yruretarrenak, herriko Errabalean zeuden. Eta beherago, berriz, Igerate errota.

Goiko aldetik, berriz, hiru zutabe zituen, gainetik zubia eraikitzeko.

Fusilak barrenatzeko makina

Hurrengo urteak

Presa egin zen momentutik zubia eraiki zuten gainetik, harrizko zutabekin eta egurrezko pasabidearekin.

Urte batzuk geroago (1541), egurrezko egitura hondatuta zegoenez Udalak berritu egin zuen, horretarako udal mendietatik 600 karga egur-ikatza (2.400 anega, 115 tonelada) saldu behar izan zuela. Alkatea Juan Garcia de Uribarri zen, Olabarrena errotaren jabeetako bat.

1560. urtean errotako barrena lagata zegoenez, Pero Perez de Yturbe olagizonak berritu zuen, eta alboan lihoa zapaltzeko pila bat ezarri zuen. Ordainetan, jabeek (Soraluzeko Udala, Juan García jaunaren alaba María Garcia de Uribarri eta Pero Perez de Arreguia) lau urteko ustiaketa bermatu zioten.

Barrena honi barrena nagusia deitzen zioten. Eraikin nagusiak, ola eta barrenoa zeudenak, 256 m² zituen, eta patioak beste 46. Moskete eta arkabuzak probatzeko probaleku zaharra inguran zeukan, nahikoa gertu.

1569. urtean, berriz, María Garcia de Uribarrik Juan de Churruca-ri alokatu zion errota.

Errota edo burdinola hau Churruca familiari lotuta agertzen da. Churruca hauek armagintzan buru-belarri sartuta zeuden, eta agirietan agertzen den lehendabiziko maisu armagilea, 1561 urtean hain zuzen, Juan de Churruca izan zen. Urte batzuk lehenago, 1544an hain zuzen, Juan Ibañez de Churrucak, Juan de Churrucaren aitak, Alzubiaga errota alokatu zion Juan Ibáñez de Hernizqueta-ri, arkabuzak barrenatzeko.

XVIII. eta XVIII. mendeak

1611. urtean Ybaiçabaleko burdinola eta errotak aipatzen dira.

Eta 1628. urtean beste aipamena agertzen da, Joan de Ynsaustiri ordaindu ziotela "...erretena ondoko Ybaiçabal burdinolarako bidea konpontzeagatik".

Ehun urte geroago, 1730.ean, barrenen etxea berreraikitzen ari ziren erre zelako.

Presa Florencio Josepf de Lamoten Mapa Topographica de Plasencia grabatuan agertzen da (1756).

Olabarrena, presa, probatokia eta San Salvador ermita (Florencio Josepf de Lamot 1756)

XIX. eta XX. mendeak

1838. urtean José Ignacio de Larreategui jaunak presa eta Olabarrenako errota saldu zizkion Jose Ignacio de Ybarra, honek lantegia ustiatzeko.

1845. urtean Olabarrenako errota berriro agertzen da agirietan, andra baten gorpua erretenean agertu zelako.

XX. mendearen hasieran, berriz, Gipuzkoako Aldizkari Ofizialean agertzen da, Goiobarrena izenez. Conde del Valle zen orduko jabea, eta Olabarrenak kanoiak barrenatzeko trepeta zeukan.

Urte batzuk geroago jabea Eibarko Orbea y Cía enpresa izan zen. Sortutako indarra enpresa berak erabiltzen zuen.

XX mendearen bukaeran, berriz, bota zuten etxebizitzak egiteko. Sasoiko aurreratuenak omen ziren. Alde batetik, sistema domotikoak zituzten (etxe domotikoak) eta, diseinu aldetik, metalezko estalkiak zituzten (Guggeinheim soraluzetarra).

1997ko urriak 30n, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian balizko arkeologia gune moduan izendatu zuten.

Etorkizunean, eta Soraluzeko Hiri-Antolamenduko Plan Orokor berriak aurre ikusten duenez, presa maila beheratu eta Olabarrenako zubi berria bertan egiteko asmoa dago.

Kokapena

Mapa kargatzen...

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"googlemaps3","width":"1000px","height":"800px","centre":{"text":"","title":"","link":"","lat":43.177726,"lon":-2.418283,"icon":""},"title":"","label":"","icon":"","lines":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EErretena\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ci\u003E(sarrerakoa, irekia)\u003C/i\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Erretena\n","link":"","strokeColor":"DodgerBlue","strokeOpacity":"1","strokeWeight":"5","pos":[{"lat":43.177464,"lon":-2.41798},{"lat":43.177512,"lon":-2.418185}]},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EErretena\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ci\u003E(sarrerakoa, estalia)\u003C/i\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Erretena\n","link":"","strokeColor":"Blue","strokeOpacity":"1","strokeWeight":"5","pos":[{"lat":43.177512,"lon":-2.418185},{"lat":43.177676,"lon":-2.418605}]},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EErretena\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ci\u003E(irteerakoa, estalia)\u003C/i\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Erretena\n","link":"","strokeColor":"Blue","strokeOpacity":"1","strokeWeight":"5","pos":[{"lat":43.177676,"lon":-2.418605},{"lat":43.177795,"lon":-2.418897},{"lat":43.177887,"lon":-2.419013}]},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EPresa\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Presa\n","link":"","strokeColor":"DarkGrey","strokeOpacity":"1","strokeWeight":"8","pos":[{"lat":43.177832,"lon":-2.417559},{"lat":43.177445,"lon":-2.418004}]},{"text":"","title":"","link":"","strokeColor":"#FF0000","strokeOpacity":"1","strokeWeight":"2","pos":[]}],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":18,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EOla/ Zentrala\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Ola/ Zentrala\n","link":"","lat":43.177676,"lon":-2.418605,"icon":""}]}

Datu teknikoak

Sarrerako ubideak 20 metrotako luzeera zuen, eta bertan 3,60 metrotako ataka zegoen.

Ur jauzia 4,40 metrotakoa zen, eta irteerako ubidea azken etxea baino metro batzuk haratago heltzen zen.

Erreferentziak

• Tratado de molinología. Antxon Aguirre. (Eusko Ikaskuntza, Donostia 1988)