Soraluzeko berbak (eu)

Gainontzeko herrien moduan, Soraluzeko euskarak badu bere hizkera propioa: berba solteak, esamoldeak eta esaera zaharrak.

Kasu askotan, hitz eta esamolde hauek gertuko inguruneari eta eguneroko jardunari lotzen zaizkio; hizkuntza herrikoia dira. Batzuetan, inguruko herrietan ere erabili ohi dira eta beste zenbaitetan, asko zabaldu direnez, euskara batuaren hiztegian sartzera ere iritsi dira.

Tamalez, gaur egun askotan bertako hitz eta esamoldeak erabili beharrean erdaratik edo batuarengatik hartzen ditugu. Gure hizkuntza herrikoia pixkanaka galtzen ari da, kaleko hizkuntzaren erabilgarritasuna eta aberastasuna murriztuz eta, ondorioz, hizkuntzaren beraren osasuna.

Hemen jasotakoek hiru iturri nagusi dute: Antxon eta Edu Oregi, Ramiro Larrañaga eta Soraluzeko AEK.

	Berbak	Esanahiak eta adibideak
A	Afariketan	Umeen jolasa, sukaldeko tresna txikiak erabiliz jana prestatzearen egin. Lagunekin afariketan laga dot umia.
	Aitapuntako	Aitabitxia.
	Alatian	Bizkarreraz igeri egin, gora begira igeri egin. Alatian be ondo eitxejok igari.
	Amapuntako	Amabitxia.
	Añube	Ozpel, eguzkirik jotzen ez duen lekua. San Martzial euzki lekua da, baña Sagar Erreka añubia.
	Amama	Sorte handia. Diru edo ondasun errezak. Hori dok amama!
	Amamurgil	Uretara jauzi nahi bare eta goitik behera busti. Amamurgil einjok eta kostajokok uretatik urtezia
	Amazulo	Amazale, beti amaren ondoan egotea nahi duena.
	Antxitxika / Antxitxiketan	Lasterka, korrika.
	Apropos / Aproposko	(esanahi bikotza) Nahita eginda. Brometan eginda. Apropos jantzi dau buzua. Karteria apropos izkutatu dotsa.
	Ardi	Arkakuso.
	Arrazixa	Arrantzan egiteko modu bat. Deba ibaiaren ibilguan butroia jartzen zen, eta harako bidea egiten bi harri ilara; orduan, ur goitik arrainak uxatzen ziren harrika arrazixaruntz butroian sartzeko. Harresi berbatik etor daiteke. Arrazixa joten ibili gaitxuk eta loiña batzuk artu jitxuagu illunzixan jateko.
	Arpasuak	Deba ibaian zeuden harri handiak, ertz batetik bestera pasatzeko. Ni beti arpasuetatik juatenok etxera.
	Autxo!	Tori, hartu ezak!
B	Balebuleka	Izkutaketan (jolasa). Balebuleka ibiltzen ditxuk umiak pozixen.
	Barriketa	Hizketa, berbeta.
	Beherako	Sabeleko.
	Belakuan	Behereala, bat-batean, segituan.
	Berbatsu	Hitzontzi, berbontzi. Isildu hari, berbatsu hori!
	Berbontzi	Hitzontzi, berbatsu.
	Bidetxior	Bidezka, bide zior.
	Burutik-berakua	Meningitisa. Burutik-berakuakin il zan auzoko gizona.
D	Demanda	Eztabaida. Horrek lagunak beti demandan dihardue.
	Demasa	Asko.
	Demaseko	Handia. Demaseko triskantza eiñ zeban igazko ufalak.
E	Elemena	Mordoa, kontatu ezinezko beste. Jende handixa entierruan, elemena!
	Erako	Tratu eta umere oneko. Arlote itxura dauka, baina erako gizona da.
	Erlakesten	Zaldarra.
	Eroso	Egoki, apropos.
	Erregular!	Jakina! Zalantzarik gabe!
	Errengilaran	Ilaran. Errengilaran ikasi dau leziñua.
	Estesobre	Apendizea.
	Etxapligu	Jaietako zuziria.
	Etxezulo	Etxezalea.
	Erlamino	Erlastarra.
	Esparrua	Larra, ganaua bazkatzeko toki zabala. Ganauak esparruan dabiIlaz.
	Esprabela	Sare moduko bat, arrantzarako erabilia.
F	Fiua	Lantegien adarraren soinua, langileen sarrera zein irteera iragartzeko. Bigarren fiua jo baño lenago tallar barruan egon biar izatejuagu.
	Foballa	Futbola. Guazen foballian jolastera.
G	Galanta	Oso handia, garaua.
	Galtzarbasaria	Sare moduan ehundutako bizkar-pardela edo makutoa. Jatekua mendira eruateko, ona izaten dok galtzarbasaria.
	Gantxirrikak	Behin txerria hilda, gantza kentzerakoan sobratutako puxkak, frijitzen zirenak. Umiak giñanian, gantxirrikak be oso pozik jategiñuazen.
	Gantxirrika opila / Gantxirrikopila	Gantxirrikaz egindako opila.
	Ganigarrak	Zuhaitz batzuetan egiten diren adar lehorrak, sukaldetan erretzeko batzen zirenak. Mendira najoiak, ia gañigar batzuk ekartzen ditxuten.
	Granuja	Arma lantegietan ofizioa ikasten ari ziren mutilei esaten zitzaien. Lana egiteaz gain mandatuak ere egiten zituzten. Bialduko juat granujia piezak ekartzera.
	Garaua	Galanta, oso handia. Mutikote garaua da dakan edaderako.
H	Hankalatraba	Zaldi gainean joateko erabiltzen den jarrera. Jarri zaitxe hankalatrabaka jolasa hasteko.
	Harrapataka	Edozein modutan. Presaka eta ordenarik gabe. Konpasean alderantzizakoa. Harrapataka alde ein jok.
	Hozkirri	Hotzikara.
I	Idol	Eurite, zaparrada handia. Demaseko idolak eduki douz aurtengo udan!
	Ipurloka	Prakerre, geldirik egon ezinda.
	Ipursalto	Astoek atzeko hankekin egiten duten saltoa.
	Izipulia	Gaur eguneko garbitasuna ez zenean, umeei buruan eta aurpegian sortutako zarakarrak. Gixajua izipuliakin beteta daok.
J	Jiratu	Eskuratu, lortu. Nundikan jiratu dok hori?
	Jiria	Egoera aldrebesa. Hau dok jiria, hau! Igaz ufala ta aurten sikutia!
K	Katamixar	Katagorria, urtxintxa.
	Kilika	Zelatan.
	Kirrinpot	Porrota. Jasotzen asi dok eta kirrinpot ein jok.
	Konpasean	Astiro eta ordenarekin. Harrapataka alderantzizakoa.
	Kordela	Arrantza mota: gauez lotzen ziren kordelak, beren amuez, eta goizez begiratzera joaten ziren ia ezer zegoen.
L	Loka	Nasai, erdi solte. Pieza hori loka geratu jaku.
	Lokamusa / Lokamusu	Lo arina.
	Losa	Espaloia.
M	Makalaldi	Ahulaldia, gaixoaldia, denboraldi motela.
	Malma	Armiarma.
	Malmaratxa	Amarauna, armiarma sarea.
	Maratila	Txinget.
	Melatua	Bustialdia. Demaseko melatua hartu dot etxerako bidian.
	Motxaila	Artilea mozten zuten ijito euskaldunak.
	Motxalladan	Pilotan jokatzeko modua. Nahi adina lagunek hartzen dute parte, eta banan banan kanporatzen dira irabazle bakarra geratu arte. Kontzejupia txikiegixa dok guk danok motxalladan jokatzeko.
	Murgillak	Ur azpiko ibilerak.
N	Nahiezta	Nahi gabe.
P	Plantzerua	Igeltzeroek erabiltzen duten plunkaia edo paleta. Ori bizkorra dok plantzerua erabiltzen.
	Postura	Apostua.
	Puntarri	Puntan dabilena, aurrean dabilena, liderra. Puntarrixa lesionau zanetik ez dou partidurik irabazi.
S	Sapopurrutxinala / Zapupurrutxinala	Sapaburua. Ugarasuan umia dok sapopurrutxiñala.
	Setixuak	Elizetan izaten diren aurreko jesaulkiak, herri agintariek erabilitakoak. Ori setixuetan jartzen dok mesetara juatendanian; ni, ostera, ate txikixan onduan egoten nok.
	Sekularioan	Oso denbora luzean.
	Sikuta	Lehortea, agorraldia, sikualdia. Hau dok jiria hau! Igaz ufala ta aurten sikutia.
	Sor	Gogortzea, zurruntzea.
	Sortu	Gogortu, zurrundu, trabatu. Ardatz hau ziero sortuta jaok.
	Sugalindara	Sugandila.
	Surziloak	Sudurreko zuloak.
	Suskorroberak	Su artifizialak.
T	Takilo	Janari erakargarridun kazolatxo edo pintxoa. Tripaki takilua ateraik, bi txikitorekin!
	Tanganilo	Txakurrei lepotik zintzilik ipintzen zaien makilatxoa. Gorbata.
	Tantza	Arrantzan erabiltzen den haria. Pita.
	Tapakuak	Igerilariak baino ur sakonagoak. Orrek beti tapako uretan eitxejok igari.
	Tarraz / Tatarraz / Tarrazka / Tarrazean	Arrastaka.
	Tartakina	Saltakor, jauzilari. Intxaur tartakina.
	Tipirri-taparrak	Fosforo borobilak itsatsita dituzten paper-tirak. Harriarekin igurtzerakoan leherketa txikiak egiten dituzte.. Gaur barkilluak erosi biarrian tipirri-taparrak erosiko jitxuat.
	Triskantza	Suntsidura, deseuztapena.
	Txanela	Txalupa, ibaian erabiltzekoa.
	Txaplata	Petrala, gogaikarria.
	Txatxar	Txiki, balio bageko.
	Txatxara	Ganora mehea, ganora eza. Ederra txatxaria darabizue, goiz guztia barriketan eta bazkaixa gertatu ez!
	Txatxarkeria	Txikikeria, huskeria.
	Txeldor	Begitxindorra.
	Txinga	Ibaian jartzen zen sarea, ertz batetik bestera. Arrazixa izaten zuen erdian.
	Txiribiskau	Mozkortu. Or datok ori txiribiskauta, ezagun jok kintzenia artudabela gaur eguardixan.
	Txiribizkatuta	Edanarekin alaituta, mozkortuta. Kuadrilako lagunekin afarixa euki dau ta txiribizkauta etorri da.
	Txirrika	Garabia. Sasoi batian txirrika haundi bi eguan, bata estaziñuan ta bestia fabrikan.
	Txixakua	Prostatitisa, edo beste edozein gernu-tutuetako gaitza. Gaixorik dabik gizon ori, txixakua jaukak.
	Txutxilo	Txanka, kartetako sota.
U	Ufal	Uholdea, uriola.
	Ugaraxo	Igela.
	Ugarra	Herdoila. Sitsak jo eta ugarrak jaten ez dabezen aberastasunak.
	Ugartu	Herdoildu.
	Ukatx egin	Pot egin, lurra jo nekearen eraginez. Hainbeste pisukin ukatx eingo dau asto horrek.
	Urakapinak	Ufalaren ondoren gelditzen diren hondakinak, sutarako erabiltzen dira. Egur-ikatz barik gelditu gaitxuk eta bi mutiko bialdu jitxuat urakapin batzuk ekartzera.
	Ur-ustela	Denbora luzean geldi egondako ura. Obe dok Olako-osiñian igari eitxia alboko ur-ustelian baño.
	Ur-suga	Suge biperakara, ibaiko sugea. Aingiria zalakuan ursugia arrapau juat aitzpian.
X	Xemei / Xemeiko	Ehunekoa, zentimoa.
Z	Zail	Gogorra. Okel hau ondo zaila da.
	Zaildu	Saiatu, ahalegindu.
	Zapindu	Astindu, jipoitu, egurra eman.
	Zaragi	Zahagia, ardoa gordetzeko narrua. Saso batian kontzejupian gordetzen zitxuen zaragixak.
	Zeken	Diruzalea, zikoitza.
	Ziburu zaburu	Zabua, leria.
	Ziztrin	Txikia, baliogabekoa. Mutiko ziztrina, alde hemendik derrepentian!
	Zuri	Alperra, nagia.
	Zurrustadia	Igeri egiterakoan, besakada. Orrek jaukak zurrustadia!