Udala. Konstituzionalismoa (1845-1931) (eu)
Aurrekariak
Soraluze dortu zenetik Udala Foru sistemaren arabera antolatu zen, beti aberatsen mesedetan. Azken epean (1766-1845) nahiz eta auto acrodadoren arabera herritar arrunten ordezkaritza propioa izan, gehiengoa kapare milaristak zituzten.
Lehen karlistada sortu zenean (1833-1840) karlistak Foruen alde agertu ziren (erabaki taktikoa, berandu hartua, baina foruzale azkenean). Gerra galdu zutenean, liberal foruzaleak lortu zuten Espartero jeneralak "foruak berrestea... erregetzaren batasuna konstituzionalaren kaltetan izan ezik".
Hurrengo urteetan Foruek atzera eta aurrera egin zuten (batez ere atzera). Espainian haunbat Udal Lege izan ziren (1837, 1840, 1845) eta azken honek, Foruak deseuztaturik, bete-betean harrapatu zituen Euskal Herriko Udalak.
Aurreko urteetan lurralde foralek eutsi bazioten bere berezirasunari, lehen karlistadaren ostean Estatuaren uniformismoak irabazi zuen; hau da, Espainiako konstituzioetan oinarritutako legeak jarraitu beharrak.
1845ko Udal Legea
1845/01/08 egunean Udal Legea[1] onartu zuten, udalak antolatzeko. Aurreko udal legeen bilakaera zen, baina Soraluzen (eta gainonfzeko Euskal Herrian) ezarri zen lehena. Lege honen arabera, alkateek epaile ahalmenak galtzen zuten (auzitegi barrutiak sortu ziren horrerarako, Bergarakoa kasu), zinegotzi guztiak berdinak ziren, udal orokorrak (auzokide guztien bilerak, arazo larriak erabakitzeko) desagertzen ziren, hautesleak zergadun aberatsenak izango ziren eta alkatea gobernuaren ordezkaria izango zen (Gipuzkoako Buruzagi Politikoak[2] izendatuta).
Osaketa
1845/01/08ko Udal Legearen arabera, Soraluzeko udala alkateak, bi teniente-alkatek eta bederatzi errejidorek osatuko zuten[3].
Geroko beste lege baten arabera (1858/07/21), Soraluzek Udalak hamabi lagunek, alkatea barne, osatuko zuten.
Aukeraketa
Hasieran sistema zensitarioa zen; hau da, millaristen modukoa.
Baina ondasun higiezinak kontutan hartu beharrean, errentaren (eta zergen) arabera lortzen zen hauteslea izateko eskubides. Hau da, hautesleak errenta jakin bat baino gehiago kobratzen zutenak ziren.
Sistemaren etenak
Seiurte Gloriosoa, errepublikarekin gestora Donostiako jefe politikoak izendatuta. Gero, hauetskundeak (sugfragio universal)
Gero, karlistak. Zuzenean gestora
1876 urtean atzera buelta sistema zaharrera
Bilakaera
Hurrengo urteetan hainbat Udal Lege ezarri ziren, momentuko gobernuaren arabera. Bi motakoak ziren, moderatuak (errenra muga oso altua zen, eta beraz hautesle gutxi eta oso aberatsak, eta alkatea gobernuak izendatzen zuen) eta aurrerakoiak (errenta muga jeisten zen, eta hautesle gehiago izaten ziren, eta alkatea zinegotziek izendatzen zuten).
Sistema honek udala oligarkiaren menpe jartzen zuen. Sistema foralarekin hautesleak helduen %5 eta %10rren artean bazegoen, sistema berriarekin hautesleak %1a (udal lege moderatuak) edo %3a (udal lege aurrerakoiak) izaten ziren.
XX mendea
XX mende hasieran bi barrutietan antolatu zuten herria, bakoitzak bost zinegotzi aukeratzen zituela[4].
Sufragio unibertsala 1868 urtean ezarri zuten (Seiurteko Loriatsua) eta 1874an atzera kendu. 1890tik aurrera berriri ezarri zuten. Baina beti gizon familia buruentzat.
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
Erreferentziak
- ↑ Ley Municipal del 8 de enero de 19845.
- ↑ Orduko gobernadore zibila edo gobernuaren ordezkaria.
- ↑ Diccionario histórico-geográfico-descriptivo de los pueblos, valles, partidos, alcaldías y uniones de Guipuzcoa. Pablo Gorosabel (Tolosa 1862).
- ↑ 1917 urtean 507 hautesle ziren (Geografía de Guipúzcoa, Serapio Múgica).