Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea (eu)

Aurrekariak

1950ko hamarkadaren lanak

1950ko hamarkadan Soraluzeko elizan lan handiak egin zituzten.

Eskumako kaperen onduan Soraluce zinema eraiki zuten, eta azpian sakristia berria (komuna eta guzti!) eta bulego bat antolatu zuten, elizatik sartzen zela. Gainera, Frontoian eskolak egiteko aldapa eraiki zuten, eliz atariari hegoaldeko ertza moztu ziotela. Eta frontoiko aldaparen azpian berogailu sistema jarri zuten, airezkoa.

Barrutik ere elizaten itxura hobetu zuten, beti garaiko estiloa jarraituz: zorua terrazoz estali zuten, burdinezko errejeria zein egurrezko pulpitoa kendu eta marmolezko eskudelekin ordeztu, erretaula nagusiko behekaldea aldatu, sakristia zaharraren tokian (eskumako bigarren kapera) Santa Barbara erretaula jarri, dorreko ganga laua apurtu eta bertan korurako eskilarak zein ponte berria jarri...

Eraikin zahar baten ajeak

XX mende bukaeran Soraluzeko eliza oso egoera txarrean zegoen. Alde batetik, burualdetik hezetasuna gogoz sartzen zenez (gogoratu Buztina izenekotik errekatxoa pasatzen dela), pareten eta erretaula nagusiaren margoak desegiten ari ziren.

Teilatuetan ere itokinak ziren. Gainera, habe nagusiak brintzatuta zirenez, gangen gainera etorriak ziren, teilatuko pisu guztia bertara pasatzen: gangakapurtzeko arrisku handia zegoen.

Eliz ataria ere ez zegoen hobeto. Itokinez beteta egoteaz gain, egurra oso kaltetuta zegoen ehundaka urteetako eguraldia jasan eta gero. Istalazio elektrikoa ere ez zen batere segurua, edozein momentuan sutea sortzeko arriskua zegoen eta.

Dorrearen gainean zegoen metro bateko harrizko esfera apurtu egin zen, eta zati bat Frontoiko aparkalekura erori zen. Beste ezbeharrik ez izateko bai harria zein gaineko gurutze handia bertatik kendu behar izan zuten. Ondorioz, Soraluzeren ohiko irudia desitxuratuta geratu zen.

Eliza oso iluna zen: kanpoko argi gutxi sarteaz gain, argiteri eskasa zuen eta paretak zikinez grisak zituen. Erretaulak ere grisak, zikinak kolore guztia estalita.

Eliza oso hotza zen, eta 1950 hamarkadako haizezko berogailua ez zuen gauza handirik konpondu, aire bero guztia sabaira igotzen zelako.

Soraluce zinema ordurako itxita zegoenez, botatzeko asmoa zegoen. Baina honek eliza sakristia barik lagako zuen, eta sakristiarekin batera bertako komuna ere desagertuko zen (abadendako zen, baina gizonek ereerabiltzen zuten).

Zaharberritzearen hiru faseak

Eliza hiru fasetan zaharberritu zuten, batez ere arrazoi ekonomikoengatik. Eta larritasunak markatu zituen lehentasunak:

• Lehengo fase batean (1983-1986) eliz ataria zaharberritu zuten.
• Bigarren fasean (1999-2002) kanpoko aldeari ekin zioten: drenatze lanak, teilatuak eta dorrea batez ere.
• Hirugarrenean, berriz, barrualdea zaharberritu zuten (2003-2007). Fase honen arkitektoak Xabier Barrutieta eta Gudiker Beaskoa izan ziren.

(handitzeko, sakatu gainean)

• 

  Zaharberritze proiektua
  (Xabier Barrutieta 2007)

• 

  Erretaula

• 

  Alboko kaperak
  (Xabier Barrutieta 2007)

• 

  Sarrerako atea korupean
  (Xabier Barrutieta 2007)

• 

  Aitorpen kapera
  (Xabier Barrutieta 2007)

• 

  Dorreko atea eta koruko arkua
  (J.C. Astiazarán)

Lehen fasea. Eliz ataria

Gehiago jakitzeko, sakatu hemen.

(handitzeko, sakatu gainean)

• 

  Eliz atariaren maketa

• 

  Eliz ataria desmontatuta
  (J.C. Astiazarán)

• 

  Eliz ataria berreraikitzen
  (José Berrueta)

• 

  Ignacio de Miguel "Itxasoi"

Urteekin eliz atariaren egoera gero eta makalagoa zen. Alde batetik, XIX mendean erdia erori zen, eta berreraikitzerakoan hainbat pieza lekuz aldatu zituzten, beste batzuk apurtu berriro aprobetzatzeko, harrizko zutabea toskanoa erdi-erdian jarri... Honetaz gain, ezin dira ahaztu gainontzeko kalte txikiak: egur zatiak galduta (berez edota nahita), pipiak egindako zuloak, indar kableak edozein modutan jarrita, umeek egindako sute txikiak...

Eta hirugarren mendeurrenean, 1966 urtean, zahar berritzeko eskaerak hasi ziren; ez bakarrik herrikosemeak, kanpokoak ere: Luis Pedro Peña Santiago (1966 eta 1972 El Diario Vascon), Juan San Martin (1.975 Hoja del Lunesen), Iñaki Linazasoro (La Voz de Españan).

Eta proiektua martxan jarri zen. Orduko alkateek (Alberto Lersundi, Gonzalo Akizu eta Jesús Mari Akizu) gaia bultzatu zuten, eta Gustavo Kraemer Koeller jaunak, Arte Ederretako katedradunak, proiektua idatzi eta zuzendu zuen.

Egur lanak, berriz, Iñaki Itxasoi (Ignacio de Miguel) jaunak egin zituen. Lehenengo lana, 1.979 urtean, eliz atariaren maketa egitea izan zen. Gero, eliz atari osoa desmontatu, piezaz pieza osatu eta tratatu, falta ziren piezak landu, eta berriro montatu.

Zaharberritze lanek hiruzpalau urte iraun zuten, eta 1983 urtean inauguratu zen eliz atari berria.

Bigarren fasea. Teilatuak eta dorrea

Eliz estalkiaren zurezko egituraren sendatzea, egoera txarreko piezak eta latak ordezkatuz eta ondorengo erreteilatzea eta euriuren kanalizatzea, dorrea birgaitzea eta alde bateko nabearen estalkiaren zati bat berritzea eta kanpoko hormak iragazgaiztea eta drainatzea.

Elizaren eskumaldean zegoen Soraluce zinema bota zuten. Azpitik pasatzen den errekastoa, eliza barnealdean hezetasuna eta umeltasuna sortzen zuena, bideratun zuten. Eta aldi berean elizaren hormen behekaldea iragazgaiztu zuten. Ostean kale berria zabaldu zuten Frontoia eta Elizburu kaleen artean. Eta kale berri honetatik bertatik ate berria egin zioten elizari, irisgarritasuna hobetzeko.

Teilatu nagusiko teila eta ohol guztiak kendu ostean, pitzatutako habeak ordeztu eta teilatua berregin zuten.

Ezkerreko eta eskumako kaperen gaineko terraza lauak, ureztatuak, kendu zituzten eta teilatuekin ordeztu.

Absideari dagokionez, XVIII mendeko kamarinaren gaineko teilatua kendu zuten, eta kobrezko estalki barez babestu zuten. Eta leiho gotikoei beirak jarri zizkieten.

Azkenik, dorreko hormak sendotu, eta azken urteetan falta ziren harri handi borobila zein gurutzea bere tokira ekarri zituzten.

Hirugarren fasea. Barrualdea

Erronkak eta helburuak

XX mende erdialdetik elizaren funtzio liturjikoak betetzeko irizpideak aldatu ziren, eta Soraluzeko elizan oraindik irizpide zaharrak nagusitzen ziren.

Presbiterioa nabearen zorua baino metro bat altuago zegoen, batetik bestera sei maila jeitsi ala igo behar zirela. Eta abadea eta fededunen arteko distantzia edota altura hau txikitu nahi zuten. Pontea izkituan zegoen, dorre azpian, eta aurrera ekarri nahi zuten. Gainera, aldare, irudi eta santu "gehiegi" zeuden, fededunen eta Jainkoaren lotura zuzena desbideratzen.

Eraikintza aldetik ere zaharberritzea aprobetxatu nahi zuten sakristia berria egiteko (zaharra Soraluze zinema azpian zegoen, eta honekin batera bota zuten), elizaren zoruaren maila desberdinak berdintzeko, komunak egin (eliztarrak gero eta zaharragoak dira)...

Azkenik, berogailu sistema berria behar zen (haizezkoak ez zuen balio, aire beroak gora igotzen zuelako), eta argiteri sistema eraginkorra jarri nahi zuten elizaren iluntasuna ezabatzeko.

Eta hau dena konpontzeko elizaren aldapa kontutan hartu behar zen, %4koa hain zuzen.

Eskuhartze orokorrak

Zoru berria jarri zuten zaharraren gainean, bion tartean zoru erradiatzailea jarriz berogailu moduan, eta gurutze bidea ere bertan markatu zuten, zaharrak hormetatik kenduz.aretata.

Lan hauei ekin baino lehen zoru azpian ez induskatzea erabaki zen. Jakin bazekiten garai bateko hilobiak bertan daudela eta, seguraski, aurreko elizaren aztarnak. Baina aztarna arkeolojokoak azaleratuz gero lanak atzeratuko ziren, eta garestitu.

Zorua, orokorrean, bi mailatan utzi zituzten: presbiterioa eta alboko bi kaperak alde batetik, eta gainontzekoa bestetik. Gainera, bien artean oso altura gutxi dago, bi maila besterik ez.

Hormak, gangak eta sabaiak garbitu eta zuriz margotu zituzten.

Argiteri sistrma berria ezarri zuten. Alde batetik, lehen baino askoz argi gehiago eta indartsuagoak jarri zituzten. Eta bestetik, piztu/ itzaltzeaz gain argi guzti hauen indarra gobernatzen duen sistema. Ostean, elizari "argi-kutxa" esaten diote.

Nabe nagusia

Presbiterioa jaitsi zuten, eta pontea bertara ekarri, alde batera. Elizatik presbiteriora igotzeko bi armaila daude, baina ola baten forma dute. Aldarea ere berria, Macael-eko marmol zuriaz egina.

Goiko leihoetan beirateak kendu eta berriak jarri, gardenak, argi gehiago sartzeko. Eta azpiko leihoetan, berriz, errejak kendu eta alabastroz itxi zituzten.

Banku berriak, baina ez honenbeste (eliza ez da betetzen inoiz eta).

Korua garbitu eta argitu.

Ateek egurrezko babes trabati bana zuten. Gainera, ate nagusia erdian ez dagoenez, sarrera-irteerak ez ziren zuzenak, traba behiago. Babes berriak egin ziren, metal eta beirazkoak. Gainera, zuzenak beharrean okerrak ziren, erabiltzaileak eliza erdira bideratzeko.

Ponte zaharra (ate nagusiaren ondoan zegoena) eta inguruko harlosak desagertu egin ziren.

Erretaula nagusia

Soraluzeko Santa María la Real elizako erretaulak primerako itxura du zaharberritze lanen ondoren (1999-2008).

Erreraula margotutako estukoaz egina dago. Azterketak erakutsi zuenez, zazpi aldiz margotuta zegoen, gutxi gorabehera hasierako koloreak errespetatzen. Egoera oneneko geruza hirugarrena zenez, azalera agertzeko gaineko lauak kendu zituzten. Honetaz gain, altxatutako aldeak asentatu, askatutako elementuak egonkortu, zikinkeria garbitu eta hezetasunak eta gatzak hondatutako inguruak berritu zituzten. Amaitzeko, erretaula osoa babestu zuten.

Behekaldean, berriz, XX mendean erantsitako bi medailoi handiak, Jesusen era Mariaren Bihotzak, kendu zituzten. Aurretik zuen itxurara lehengoratu zuten, bi motako harria erabiltzen, beltza eta hori-laranja hain zuzen, Markinatik eta Alacant-etik ekarriak. Azkenik, harri beltzeko harmaila korritua erantsi zioten alderik alde, erretalua eta presbiterioa lotzeko.

• 

  Erretaula zaharberritu aurretik
  Arantza Cuesta Ezeiza

• 

  Erretaula zaharberritua

• 

  Amabirgina zaharberritu aurretik

• 

  Amabirgina zaharberritua

Alboetako kaperak

Zeharo berrantolatu zituzten, balio historiko-artistikoa zuten elementuak babestuz. Orokorrean, irudi gehienak kendu zituzten, bakarrik hiru erretaula zaharrenak utziz, gehi San Blas irudia.

Nazarenoaren kapera. Erretaula barrokoa eta bertako irudiak zaharberritu zuten, baina aldare aurreko eskudela modernoa kendu zuten. Eliz ataria zaharberritzerakoan Iñaki Itxasoik egindako maketa bertan jarri zuten, erakusgarri.

Dolorosaren kapera. Erretaula barrokoa eta bertako irudiak zaharberritu zuten, eta gainontzeko irudiak kendu zituzten. Atearen zurezko barnebabesa ere ordeztu zuten, berria metal eta beiraz egina dagoela.

Santa Barbara kapera. Garai bateko sakristia zena, XX mendeko Santa Barbara erretaula kendu zuten. Horman kanporako ate berria zabaldu zuten (irisgarritasuna bermatzeko), eta zurezko egitura jarri zuten, komunak eta biltegi txikia biltzen dituena.

Animen kapera. Hemen ere bertako erretaula kendu, eta zurezko egitura jarri zuten, aitorleku moduan.

Vera Cruz kapera. Beiraz itxi zuten, sakristia moduan erabili ahal izateko. Erretaula eta irudiak gorde zituzten.

Milagrosa kapera. Bertako erretaula modernoa kendu, eta sagrarioa jarri zuten.

Berrinaugurazioa

Lanak 2007 urte amaieran bukatu ziren, eta urte hartako abenduak 15ean parrokia berrinauguratu zuten. Meza Juan Mari Uriartek, Donostiako apezpikuak, eman zuen; eta beste zortzi abadek lagundu zioten, tartean Soraluzeko orduko parrokoa zein parrokoak izandakoak. Donostiako Elizbarrituko Museotik ere Ezoziako Andramari zaharra ekarri zuten.

Meza abestua izan zen, Soraluzeko Ezoziko Ama Abesbatzak lagunduta.

Zaharberritze lanen oroigarri gisa, Obra Batzordeak argazkiez osatutako Santa Maria la Real parrokiaren reinaugurazioa (2007) liburuxka argitaratu zuen.

• 

  Bedeinkapena

• 

  Meza

• 

  Meza

• 

  Ezoziako Ama zaharra

• 

  Liburuxkaren azala

Lanen finantziazioa

Santa Maria la Real elizaren zaharberritze lanak ordaintzeko hainbat bide erabili ziren.

Alde batetik, herritarren hileroko ekarpenak; gero, enpresa eta erakundeen dohaintzak; azkenik, Foru Aldundiaren dirulaguntzak.

Foru Aldundiaren diru laguntzak

Lanek iraun zuten bitartean, Gipuzkoako Foru Aldundiak ia urtero eman zituen diru laguntzak lanak burutzeko; denetara ia miloi bat euro izan ziren:

• 1999ko plana: 108.000 € (18.000.000 pta.)
• 2000ko plana: 39.000 € (6.500.000 pta.)
• 2001ko plana: Ezer ez
• 2002ko plana: 96.150 €
• 2003ko plana: Ezer ez
• 2004ko plana: 85.000 €
• 2005ko plana: 75.000 €
• 2006ko plana: Ezer ez
• 2007ko plana: 400.000 €
• 2008ko plana: 148.000 €
• Guztira: 951.150 €