Auzi Orokorra (eu)

Espainian gorrien agintaldiari buruzko Auzi Orokorra, Ministerio Fiskalak eraikitakoa, Auzi Orokorra edo Causa General moduan ere ezagutua.

Espainiako Auzi Orokorra

Espainako gerra zibilaren (1.936-1.939) ostean, orduko Justizia Ministroak, Eduardo Aunos-ek, ikerketa prozesu itzel bat bultzatu zuen 1.940ko apirilaren 26ko dekretu baten bidez.

Helburua, dekretoaren sarreraren arabera, "gorrien agkntaldiaren garaian egindako ekintza kriminalak jasotzea" zen. Gerra garaiaz gain, ikertutako epeak Errepublikako urreak ere hartzen zituen; hau da, 1.931 urtetik 1.939 arte hartzen zituen.

Auzi Orokorraren ikerketa (eta ondorioak) 1.960 hamarkada bukatu arte jarraitu zuen: 1.969 urteko lege-dekretu baten bidez Francisco Francok gerra bukatu aurreko delitu guztiak preskibatutzat eman zituen.

Auzi Orokorraren emaitzak bi modutan erabili zituzten. Alde batetik, ikerketetan identifikatutako "errudunak" atxilotzeko eta epaitzeko, aurretik esperxeratuta edo fusilatuta ez baziren behintzat. Eta bestetik 1.936eko altxamentu militarra zuritzeko.

1.980 urtean dokumentzio guztia Madrilgo Artxibategi Historiko Nazionalera pasa zen (ia 4.000 kutxa), eta 2.011 urtean Salamankara eruan zuten, Memoria Historikoaren Gunera.

Gaur egun agiri guztiak digitalizatuta daude. Kontsultak Portal de Archivos Españoles (PARES) atarian egin daitezke.

Auzi Orokorra Soraluzen

Beste herri gehienetan bezala, Soraluzen Auzi Orokorrari ekin zioten. Aurrena, hildakoen zerrenda egin zuten, lau izenekin: Serafin Achòtegui, Manuel Lersundi Orueta, Agustín Arrieta Larreategui eta Francisco Gárate Unceta-Barrenechea. Gero Elorrion fusilatutako beste bi gehitu zituzten, José Ormazábal Albizu eta Ignacio Oyarzábal Olano (azken hau ez zen Soraluzekoa, baina behin auzia Soraluzen hasita, agiri guztiak Soraluzeko bilduman gordetzen dira).

Bakoitzarekin jarraitutako prozesua oso antzekoa izan zen. Lehena, gertuko baten lekukotasuna, noiz atxilotu zuten, noiz eta zeintzuk hil zuten jakitzeko. Datu gutxi zirenean, ea beste lekukoren bat egon zitekeen.

Gero, salatuen bila hasi ziren. Soraluze kasuan, bi afusilatuta zeuden ordurako (José María Lete eta Manuel Múgica) eta hirugarrena desagertua (José Vázquez).

Kasu batean (Manuel Lersundi) gorpuari buruzko ikerketak ere egin ziren.

Prozesuaren hasieran alkateak eta udal idazkariak parte hartu bazuten ere, gero bake epailea eta epaitegi idazkaria arduratu ziren.

Ondorengo ataletan Soraluzeko Auzi Orokorrean agertzen diren soraluzetarrei buruzkoak azaltzen dira, eta agertzen diren orrialdeak.

Hildakoak

Serafín Achótegui Urreztieta

Sarrera nagusia: Serafin Achotegui (eu)

Soraluzeko hildakoen lehen zerrendan agertzen da (2). Senide gertuena deitzeko eskatu zuten lekukotasuna hartzeko (5), eta Asunción Banda-ormaechea alarguna deitu zuten (6).

Dena dela, alarguna deklaratu beharrean Ignacio Achótegui anaiak deklaratu zuen. Honek esan zuenez (8), 1.936ko abuztuak 28an José María Letek eta Manolo izeneko batek (Manuel Múgica?) preso hartu zuten Udaletxean, eta Arratera eraman. Arraten milizoano batek apuntatu zuen, eta orduko alkateak disparoa sahiestu nahi zuenean tiroa egin zuen eta Serafin zauritu. Ez omen zuten ondo zaindu eta bizirik lurperatu omen zuen. Gorpua lurpetik atera zutenean tiroen aztarnak zituen soinean, eta harri batek egindako zauria buruan.

Deklarazio ostean, Gipuzkoako fiskalak Jose Mari Lete, Manuel Múgica eta José Vazquez bilatzeko agindua eman zuen, Serafín Achóteguiren hilketan parte hartzeagatik (15).

Manuel Lersundi Orueta

Soraluzeko hildakoen lehen zerrendan agertzen da (2). Senide gertuena deitzeko eskatu zuten lekukotasuna hartzeko (5), eta bere aita zen Marcelo Lersundi deitu zuten (6).

Honek esan zuenez (9), 1.936ko abuztuak 22an deitu zutela Erregetxera joateko, eta bertan egon zen atxilotuta abuztuak 27a arte. Orduan Arratera eraman zuten, eta abuztu bukaeran Getariara. Bertan erail zuten eta gorpua itxasora bota. Ez zuela gorpua ikusi 1.938 urte arte, itxasotik aterata.

Ez daki zeinek hil zuen, baina bere ustez Manuel Múgica izan zitekeela, gerra-kontseilutik pasa eta gero fusilatu zutena.

Deklarazio ostean, Gipuzkoako fiskalak Manuel Múgica bilatzeko agindua eman zuen, Manuel Lersundiren hilketan parte hartzeagatik (24). Herritik erantzun zioten (26) Ondarretako espetxean fusilatu zutela.

Azkenik, fiskalak bere heriotza-ziurtagiria eskatu zuen (44), Soraluzetik erantzun zioten Getarian egongo dela, gorpua handik ekarri zutelako (46), fiskalak atzera Azpeitiako epaileari eskatu zion zirutagiri hori (48), honek eskaera Getariako bake-epaileari luzatu zion (50) eta, azkenik, honek erantzun zuen Getarian ez zegoela Manuel Lersundiren heriotza erregistratuta (51).

Francisco Gárate Unceta-Barrenechea

Soraluzeko hildakoen lehen zerrendan agertzen da (2). Senide gertuena deitzeko eskatu zuten lekukotasuna hartzeko (5), eta Juan Gárate anaia deitu zuten (6).

Honek esan zuenez (10), anaia Madrilen lanean ari zela, Hipodromo ondoko Carrocería Moranten, 1.936ko urriak 26an preso hartu zutela. Gorpua Madrilen agertu zen, baina ez berak zuen ikusi.

Deklarazio ostean, Bergarako epaileak Francisco Gárateren desagerpenari buruzko informazio gehiago eskatu zuen (13).

Agustín Arrieta Larreategui

Soraluzeko hildakoen lehen zerrendan agertzen da (2). Senide gertuena deitzeko eskatu zuten lekukotasuna hartzeko (5), eta Domingo Arrieta anaia deitu zuten (6).

Honek esan zuenez (11), 1.936eko irailak 22an Eibarko milizianoek preso hartu zuten Agustín Arrieta Karakategainean, Maltzagara eruan eta bertan fusilatu. Gorpua Eibarko kanposantuan laga zuten, eta bertan hilobiratuta dago.

Besterik ez dakiela dio, baina sasoi haietan José Ladis Aguirrebeña, Malzaga baserrikoa, paraje haietatik zebilela eta agian zer edo zer gehiago jakingo duela.

Badago agiri bat (18) Agustín Arrieta eraila moduan agertzen dela baieztatzen duena.

Deklarazio ostean, Gipuzkoako fiskalak José Ladis Aguirrebeña bilatzeko agindua eman zuen, Agustín Arrietaren hiltzaileak ezagutzen dituen argitzeko (40). Jose Ladisek esan zuenez (42), egun hartan bera Kortazak haitzetan zegoela, hilketaz hiru egunetara enteratu zela, Kortazar haitzetatik zuzenean Arratera bidali zutela eta, beraz, ez zekiela zeintzuk Agustín Arrieta hil zuten.

José Ormazábal Albizu

Ez dago lehen zerrendan. Gerora, Gipuzkoako fiskaltzatik beste bi izen gehitu zituzten (19), horietako bat José Ormazabalena.

Nafarroako lehen brigadako Ruiz de Alda izeneko soldadu-talde ibiltariaren partaideak ziren. 1.936eko urriak 4an Elorrio inguruan preso hartu eta bertako kanposantuan fusilatu zituzten.

Gainontzekoekin bezala, senide gertuena deitzeko eskatu zuten lekukotasuna hartzeko (20). Saturnino Ormazábal anaia galdekatu zuten (22), eta honek esan zuenez José bere anaia Pasaian jaio zela, Ruiz de Alda soldadu-taldekide zela Elorrio inguruan Donostiako Amilibiak gidatutako tropelek harrapatu eta fusilatu zutela. Eta harekin batera fusilatutako Ignacio Oyarzábal ez zela Soraluzekoa, Ataungoa baizik, Beasainen edo Ordizian bizi zela.

Ignacio Oyarzábal Olano

José Ormazábalen moduan, Nafarroako lehen brigadako Ruiz de Alda izeneko soldadu-talde ibiltariaren partaidea. 1.936eko urriak 4an Elorrio inguruan preso hartu eta bertako kanposantuan fusilatu zuten.

Gipuzkoako fiskaltzatik bidalitako eranskinan agertzen da (19), gero senide gertuena deitzeko eskatu zuten lekukotasuna hartzeko (20). José Ormazábalen Saturnino anaiak esan zuenez (22), Ignacio Oyarzábal ez zen Soraluzekoa, Goierrikoa baizik.

Nungoa zen jakiteko eta senitarteko gertuenak bilatzeko hainbat agiri agertzen dira (27, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35 eta 36). Azkenean Olaberriakoa zela jakiterakoan, bere aita Arturo Oyarzábal deitu zuten, eta honek aurreko datu guztiak berretsi zituen (37). Lekukotasun hau Olabarriara bidali zuten (39).

Salatuak

José María Lete Larrañaga

Sarrera nagusia: Jose Mari Lete (eu)

Lekukoak

• Asunción Banda-Ormaechea Arrieta (6). Serafín Achóteguiren alarguna. Lekuko gisa deitu zuten, baina Serafinen anaia agertu zen, Ignacio.
• Ignacio Achótegui Urreztieta (8). Serafín Achóteguiren anaia, Bergaran abadea. Berak deklaratu zuen Asunción koinataren ordez.
• Marcelo Lersundi Aramberri (6 eta 9). Manuel Lersundiren aita.
• Juan Gárate Unceta-Barrenechea (6, 10 eta 14). Francisco Gárateren anaia.
• Domingo Arrieta Larreategui (6 eta 11). Agustín Arrietaren anaia.
• José Ladis Aguirrebeña (11, 40 eta 42). Domingo Arrietak proposatutako lekukoa.
• Saturnino Ormazábal Albizu (22). José Ormazábalen anaia.
• Arturo Oyarzabal Landa (37). Ignacio Oyarzábalen aita (Olabarriakoa).

Agintariak eta administrazioa

Bi udal agintarik hartu zuten parte, prozesuari hasiera ematen:

• Miguel Larrañaga (2 eta 3), alkatea.
• Arturo Oregui(2 eta 3), udal idazkaria.

Hortik aurrera Soraluzeko Bake-epaitegia arduratu zen prozesuaz:

• Angel Bolumburu (6), bake-epailea.
• Ramón Bereicua Axpe (17, 26 eta 42), bake-epailea.
• Alejandro Jauregui (46), bake-epailea.
• Eduardo Gallastegui Maiztegui (6, 7, 17, 26 eta 42), Bake-epaitegiko idazkaria.
• Arsenio Maiztegui (46), Bake-epaitegiko idazkaria.

Agiriak

Soraluzeko Auzi Orokorraren agiriak Salamancan gordetzen dira, Memoria Historikoaren gunean. Agiriak irakurtzeko, sakatu hemen.

Guztira 52 orrialdek osatzen dute Soraluzeko Auzi Orokorra:

	Data	Edukia
31	1940/01/01	Agiri bildumaren azala