S.A. Euscalduna (eu)

Fabrika zaharra (Serapio Múgica)

Soraluzeko armagintzaren historiaren barruan, sarrera honetan sistema gremialaren osteko lehen ekitaldia jasotzen da, La Euscalduna lantegia eta enpresaren ingurukoa hain zuzen (1860-1886).

Sistema gremialaren gainbehera

Suzko armagintzan, sistema zaharra lau gremiotan oinarritzen zen: kañoigileak, kaxagileak, giltzagileak (edo txiapagileak) eta aparejeroak. Hala, Espainiko itsas-armadak eskaerak egiten zituen, eta Soraluzen eskaera hauek lau gremiotako armagileen artean banatzen ziren.

XVIII mende bukaeran eta XIX mende hasieran goia jo zuen sistemak: urteko 30.000 fusil, Erregetxe berriaren eraikuntza... Baina goiarekin batera gainbehera hasi zen.

Baina garai hartako gerrek sistema kilikolo laga zuten. Izan ere, Frantziako Konbentzio gerrak (1793-1795), Espainiako Independentzia gerrak (1808-1814) eta lehen karlistadak (1833-1840) oso ondorio txarrak izan zituzten: tailerrak deseginda, armagile asko hilada edo zaurituta, hainbat armagilen emigrazioa, kanpoko lantegiak zabaldu...

Eta Espainiako itsas-armadaren eskaerak gero eta txikiagoak ziren, eta irregularrak. Azkenean, 1865 urtean gremioen sistema legez desegin zuten.

Sistema gremialaren bukaerak ez zuen inor gutxi sorpresaz harrapatu. Eibarren, esate baterako, aspalditik hasi ziren tailer batzuk produktu berriak lantzen (ehiza eskopetak, pistolak) eta sare komertzial propioak antolatzen.

(1860-1862) Hasierako La Euscalduna eta lantegia

Soraluzen José Ignacio de Ibarra e Iribecampos jauna izan zen aintzindari. Armagile ospetsu eta indartsua izateaz gain, herriko alkatea ere bazen.

Enpresa handi eta modernoa egitea erabaki zuen. Horretarako, 1860ko urriak 16an Villalegre eta San Millán-go markesari (Luciano Porcel y Valdivia jaunari) txara inguruko lurrak erosi zizkion, gaur egun Polikiroldegia dagoen tokia, hain zuzen.

Lurrekin batera bertan zeuden bi etxe ere erosi zizkion: markesaren etxe bera eta Tolarekua izenekoa. Honetaz gain, markesak Igaraten zuen beste lantegia eta Sagarragako barrenoa. Kontratu aldetik, erosketa baino bizi guztiko alokairu modukoa zen izan zen.

Hurrengo urtean, 1861an, fabrika eraiki zuten. Fabrika hau bi izenez ezagutua izan da, La Euscalduna hasieran (zeinek jaso zuena gogoratuz) eta gerora Fabrika zaharra (SAPAk Fabrika berria egin zutelako).

Ibarraren aurreko langileaz gain, lantegian beste 60 bat armagile soraluzetar hasi ziren lanean. Zuzendaria, berriz, Bernardo de Echaluce y Jáuregui militar urretxuarra ekarri zuten.

(1862-1869) Zuazubizcar, Isla y Cía

Enpresa sortzeko (1862/03/04) Madrilen bildu ziren lagun batzuk Pedro de Zuazubizcar eta Manuel Isla jaunen gidaritzapean, eta handik urtebetera enpresa beste inbertsore batzuei zabaldu zieten. Bi bazkide nagusiez gain, bertan zeuden José Ignacio de Ibarra e Iribecampos (armagilea, herriko alkatea eta La Euscaldunaren jabea), José Ramón de Aldasoro y Uribe (Soraluzeko abadea), Juan de Aldasoro y Uribe (aurrekoaren anaia, Madrilen bizi zena, abokatua eta abadea)... Sozietate komanditarioa zen; hau da, bazkide batzuk dirua jartzen duten, eta besteak (José Ignacio de Ibarra e Iribecampos, kasu honetan) kudeaketarako gaitasuna.

Hiru hilabetetara (1862/06/20) La Euscalduna enpresak bere baliabideak saldu zizkion: La Euscalduna lantegia, Igarateko lantegia, Sagarragako barrenoa...

Hurrengo urtean (1863/01/16) Fábrica Nacional de Armas portátiles de la Villa de Placenciako zuzendaritzak Bernardo de Echaluceri alokatu zizkion urte baterako, Olabarrena inguruko eraikinak, lanabes eta trepeta guztiekin.

Espainiako armadarentzat egiten zuten lan. Esateko, aurreko urteetan 24.000 fusileko eskaera lortu zuten.

1867/03/09an asmakizun-abantaila erregistratu zuen, bost urtetarakoa, errekamaratik kargatzen diren suzko armen sistema, gerra eta ehiza armentzat erabilgarri. Eta 1870/01/13an, zuzendari-kudeatzailea zen Pedro Zuazubizcar y Aguirre jaunak 'Galand izeneko errebolberra sartzeko abantaila erregistratu zuen.

Chassepot fusila. Ikuspegi orokorra

Chassepot fusila. Itxitura (Rama)

(1869-1872) S.A. Euscaldunaren sorrera

1869ko apirilak 30an José Ignacio de Ibarra e Iribecampos sozietatetik banandu zen, eta orduan Zuazubizcar, Isla y Cía enpresa sozietate komanditarioa izatetik sozietate anonimo izatera pasa zen. Izena ere aldatu zioten: S.A. Euscalduna.

Zuzendaria, garai hartan, Gil Meléndez Vargas zen.

1870 urterako 70.000 fusil Remington ekoiztu zituen Espainiako itsas-armadarentzat, eta hurrengo bi urteetan (1870-1871) Frantziako armadarentzat Chassepot fusil mordoa ere.

(1872-1876) Bigarren karlistada

Bigarren karlistada sortu zenean, Gil Meléndez zuzendariak ahal zuen guztia egin zuen lantegia babesteko. Soraluzen zegoen Lutxanako Erregimenduko soldadu-saldoa nahikoa ez zelakoan, herrian Askatasunaren bolondresak konpainia sortzen lagundu zuen; lantegiko armagile gehienek alde egin zuten, karlistak zirelako: 65 besterik ez ziren geratu.

Karlistak arma gutxi zutela eta, 1873ko udan Antonio de Lizarraga general karlistak eskualdeko herriak hartu zituen, arma gehiago eskuratzeko. La Euscalduna lantegian abuztuak 18an sartu ziren, baina ez zuten gauza handirik topa, etsaiak deseginda utzi zuten eta.

Segituan bertan antolatu zuten Fábrica Oficial de la División Guipuzcoana. Armagile gehienak karlistak izanik, aurki bueltatu ziren beren lanpostuetara. Eibarko 104 armagilek ere Soraluzeko La Euscaldunan lan egiteko eskatu zuten.

Garai hartan José Ignacio de Ibarraren semeek dezente nabarmendu ziren. Zaharrena, Juan de Ibarra y Contazar, injeniari industriala zen eta Ibarra, Gurruchaga, Vea-Murguía y Cia enpresa zabaldu zuen Azpeitian, La Azpeitiana fusil lantegia sortuz. Bigarrena militarra zen, José; Segoviatik desertatu eta Ziburura (Lapurdi) pasa zen; han Pedro de Zuazubizcar-en gutuna jaso zuen, karlistek La Euscalduna hartu bezain pronto zuzendaritza hartzeko. Hirugarrena, Luis, militarra zen ere; Beran antolatu zen jaurtigailuen lantegian parte hartu zuen.

Karlisten premiak zirela eta, kainoiak ekoizten hasi ziren. Bi modelo egin zituzten:

• (1.873/ 1.874) 80/11 M Placencia mendiko kainoia.
• (1.874/ 1.876) 80 mmtako Placencia mendiko obusa.

(1876-1886) Azken urteak

Gerra bukatu eta gero, gauzak normaltzen hasi ziren. Ibarra anaiak, esateko, degradatu egin zituzten eta inguruetatik desagertu ziren.

karlistada urteetan hasitako kainoigintzan ere jarraitu ziren:

• (1.878) 90/21 M Placencia kanpainako kainoia.
• (1.885) 210/7'8 M Placencia kanpainako morteroa.

Gerrak ez zion ekarri gauz onik enpresari. Alde batetik, karlistendako egindako lan gehiena kobratu gabe geratu zen; eta bestetik, inguruko jende gehiena karlista izanik, laguntza ofizial gutxi izan zuten. Gauzak halaxe, S.A. Euscalduna enpresari ezinezkoa izan zitzaion San Millángo markesaren familikoei urtekoak ordaintzea.

Hauek epaitegitara jo zuten, eta 1886 urtean lantegia hipotekatua izan zen. Malagako Hijos de Manuel Agustín Heredia enpresak erosi zuen La Euscalduna lantegia, eta honek segituan Londresen sortutako The Placencia de las Armas Company Limited enpresari saldu zion.

Orduan hasi zen Nordenfelt/ Viclers garaia.

Erreferentziak

• La “Euscalduna” una importante fábrica guipuzcoana. Ramiro Larrañaga (Boletín de la R.S.B.A.P. 2004)