«Muskiritzu mendia (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    (Birbideraketa helburua Muskiritsu mendia (eu)-tik Mazelaegi mendilerroa (eu)-ra aldatu da)
    Etiketa: Birbideraketaren helburua aldatu da
    (Mazelaegi mendilerroa (eu)-ra birbideraketa ezabatua)
    Etiketa: Birbideratzea ezabatu da
    1. lerroa: 1. lerroa:
    #BIRZUZENDU [[Mazelaegi mendilerroa (eu)]]
    {{Mendia (eu)
    | izena            = Mazelaegi / Muskiritzu / Mendigain
    | altuera          = 756 - 902 m
    | buzoia            = Bai
    | mendilerroa      = Mazelaegi
    | bailara          = Ezozia/ San Andres & <br> Elgoibar / Bergara
    | soraluzetik      = Ordubete eta 30 m.
    }}
     
    ==Irudiak==
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    <gallery>
      Munetako_Gurutzea._Ikuspegi_orokorra_(Enezubi_2010).jpg                        | Munetako Gurutzea <br> (Enezubi 2010)
      Kortazarreko_Haitza._Elurretan_(Gillermo_Ansola_2017).jpg                      | Kortazarreko Haitza <br> (Gillermo Ansola 2017)
      Kortazarreko_Haitza._Atxolin_eta_Irukurutzeta_bertatik_(Anartz_Mugika_2016).jpg | Atxolin eta Irukurutzeta Kortazarretik <br> (Anartz Mugika 2016)
      Munetako_haitzak._Akelarre_01_(Indalecio_Ojanguren_1940).jpg                    | Akelarregaña <br> (Indalecio Ojanguren 1940)
      Pagomuneta_mendia._Tontorra_(Fernando_Yanguren_2013).jpg                        | Pagomuneta <br> (Fernando Yanguren 2013)
      Mendigain._Idoiako_laua_(Mikel_Valero_2020).jpg                                | Idoiako laua <br> (Mikel Valero 2020)
      Atxolin_mendia._Buzoia.jpg                                                      | Atxolin
      Atxolin_Txiki_mendia._Ikuspegi_orokorra_(Javier_Urrutia_2006).jpg              | Atxolin Txiki <br> (Javier Urrutia 2006)
      Pagobedeinkatu._Gurutzea_(Javi_Urrutia_2006).jpg                                | Pagobedeinkatu <br> (Javi Urrutia 2006)
      Kurutzebakar_mendia._Tontorra_(Fernando_Yanguren_2012).jpg                      | Kurutzebakar <br> (Fernando Yanguren 2012)
      Arribiribilleta_zutarria._Etzanda_02_(Inaxio).jpg                              | Kurutzazarra <br> (Inaxio)
      Irukurutzeta_mendia._Hiru_gurutzeak_eta_buzoia_(Xabier_Aramburu).jpg            | Irukurutzeta <br> (Xabier Aramburu)
      Mazelaegi_mendilerroa._Leiopago_(Javier_Urrutia_2006).jpg                      | Leiopago (Javier Urrutia 2006)
      Mazelaegi_mendilerroa._Elosumendi_(Enezubi).jpg                                | Elosumendi (Enezubi)
      Aizpuruko_Zabala_mendia._Elurretan_(Santi_Usabiaga_2010).jpg                    | Aizpuruko Zabala <br> (Santi Usabiaga 2010)
    </gallery>
     
     
    ==Kokapena==
    ''(Mendi baten izena ezagutzeko, gainean sakatu)''
    {{#display_map:
      43.191584, -2.417563 ~[[Munetako Gurutzea (eu)      | Munetako Gurutzea]]~Arantzazuko Haitzak;
      43.192525, -2.414567 ~[[Kortazarreko Haitza (eu)    | Kortazarreko Haitza]]~Kortazar/ Munetako Haitza/ Karakate;
      43.191511, -2.407089 ~[[Akelarregaña (eu)            | Akelarregaña]]~Akelarre/ Akelarko Haitza;
      43.187290, -2.399322 ~[[Pagomuneta mendia (eu)      | Pagomuneta]];
      43.182377, -2.385492 ~[[Atxolingaña (eu)            | Atxolingaña]]~Atxolin;
      43.181532, -2.384011 ~[[Atxolin Txiki mendia (eu)    | Atxolin Txiki]];
      43.176079, -2.373373 ~[[Kurutzebakar mendia (eu)    | Kurutzebakar]];
      43.176648, -2.370169 ~[[Kurutzazarra mendia (eu)    | Kurutzazarra]];
      43.176521, -2.368326 ~[[Irukurutzeta mendia (eu)    | Irukurutzeta]];
      43.174444, -2.373333 ~[[Aizpuruko Zabala mendia (eu) | Aizpuruko Zabala]]~~Green_marker.png;
      43.170141, -2.376105 ~[[Aizkonako Haitzak (eu)      | Aizkonako Haitzak]]~~Green_marker.png;
      43.165665, -2.360988 ~[[Mazelaegi mendilerroa (eu)  | Leiopago]];
      43.158790, -2.364292 ~[[Mazelaegi mendilerroa (eu)  | Elosumendi]]~Kerexeta;
      43.162431, -2.414112 ~[[Kurutzekogaña (eu)          | Kurutzekogaña]]~~Green_marker.png;
      43.160876, -2.420984 ~[[Krabeliñatx (eu)            | Krabeliñatx]]~Krabelin/ Krabelinaitz/ Galarragamendi/ Untzetako tontorra~Green_marker.png;
      43.149010, -2.440853 ~[[Sagar-errekako mendiak (eu)  | Garbe]]~~Blue_marker.png;
      43.151421, -2.456174 ~[[Sagar-errekako mendiak (eu)  | Tranku]]~Agarremendi~Blue_marker.png;
      43.155426, -2.470286 ~[[Sagar-errekako mendiak (eu)  | Azkonabieta]]~~Blue_marker.png;
      43.166187, -2.475160 ~[[Sagar-errekako mendiak (eu)  | Galdaramiño]]~Galdaramuño~Blue_marker.png;
      43.163630, -2.465616 ~[[Sagar-errekako mendiak (eu)  | Azurtzamendi]]~~Blue_marker.png;
      43.169010, -2.451218 ~[[Sagar-errekako mendiak (eu)  | Topinburu]]~~Blue_marker.png;
      43.169139, -2.444372 ~[[Aingeruguarda mendia (eu)    | Aingeruguarda]]~Aingeruguardakoa~Green_marker.png;
      43.175719, -2.432281 ~[[Potzueta mendia (eu)        | Potzueta]]~~Green_marker.png;
      43.176285, -2.439906 ~[[Illordogaña (eu)            | Illordogaña]]~Illordo~Green_marker.png;
      43.205276, -2.446636 ~[[Arrateko mendiak (eu)        | Arrate]]~~Blue_marker.png;
      43.214658, -2.462565 ~[[Arrateko mendiak (eu)        | Akondia]]~Arrikurutz~Blue_marker.png;
      43.226200, -2.459740 ~[[Arrateko mendiak (eu)        | Kalamua]]~Maaxa/ Max~Blue_marker.png;
      43.201431, -2.486930 ~[[Arrateko mendiak (eu)        | Urko]]~~Blue_marker.png
      |polygons=
      43.192802,-2.436542:
      43.193589,-2.436021: 43.197040,-2.424810: 43.194768,-2.419392: 43.193219,-2.416624: 43.192241,-2.413566: 43.191870,-2.410294:
      43.191866,-2.407000: 43.187290,-2.399322: 43.188201,-2.400680: 43.187270,-2.397676: 43.186457,-2.395810: 43.185455,-2.391883:
      43.184767,-2.389630: 43.182377,-2.385492: 43.181063,-2.382897: 43.180844,-2.381481:
      43.176128,-2.373788:
      43.174326,-2.374270: 43.171253,-2.375766: 43.169872,-2.377075: 43.168411,-2.382244: 43.167333,-2.383048: 43.164617,-2.390647:
      43.161751,-2.399542: 43.163262,-2.399806: 43.162840,-2.400704: 43.161861,-2.404548: 43.161908,-2.406367: 43.162336,-2.408513:
      43.162948,-2.410486: 43.164843,-2.413448: 43.163986,-2.415850: 43.162965,-2.417044: 43.163251,-2.418666: 43.163648,-2.420360:
      43.164427,-2.420609: 43.166059,-2.421217: 43.166280,-2.422779: 43.167674,-2.423865: 43.166055,-2.425639: 43.167889,-2.429629:
      43.165731,-2.432775: 43.166084,-2.436827: 43.166694,-2.436492: 43.167274,-2.435949: 43.167735,-2.435566: 43.167979,-2.434575:
      43.168274,-2.434254: 43.168573,-2.434899: 43.168697,-2.435545: 43.168755,-2.437866: 43.169079,-2.439671: 43.169952,-2.440200:
      43.170698,-2.443162:
      43.172785,-2.442725: 43.174302,-2.441862: 43.175171,-2.440882: 43.176615,-2.439749: 43.177550,-2.439445: 43.179065,-2.439862:
      43.180917,-2.439365: 43.181638,-2.439396: 43.182551,-2.440150: 43.183671,-2.440878: 43.185406,-2.440271: 43.186142,-2.439810:
      43.188504,-2.436564: 43.189015,-2.436239: 43.190314,-2.436572: 43.192611,-2.436772:
      43.192802,-2.436542~ ~ ~lime~ ~ ~lime~0.0
      |centre = 43.182119, -2.430843
      |zoom = 13 | height = 600 | type = earth
    }}
     
     
    ==Azalpenak==
    XX mende hasiera arte, mendilerro honi ''Mazelaegi'' edo ''Muskiritzu mendia'' esan zitzaion. Ordutik hona bertako mendien izenez ezagutzen da: ''Elosua-Placencia mendilerroa'', ''Irukurutzeta mendilerroa''... Dena dela, soraluzetarrentzat ''Mendigaina'' izan da beti.
     
    Hasieran, goiko tontorrek Soraluze eta Elgoibarren arteko muga markatzen dute, eta Bergara eta Azkoitia artekoa gero. Mendilerroaren adar batek ([[Aizpuruko Zabala mendia (eu) | Aizpuruko Zabala]] mendira jeisten denak) Soraluze eta Bergara arteko muga marrazten du.
     
    Mazelaegi mendilerroa osatzen duten mendiak hauek dira:
    * [[Munetako Gurutzea (eu) | Munetako Gurutzea]]. Soraluzeko esparruan, 1954 urtean porlanezko gurutzea ezarri zuten bertan.
    * [[Kortazarreko Haitza (eu) | Kortazarreko Haitza]] edo Karakate. Soraluze eta Elgoibar arteko mugan.
    * [[Akelarregaña (eu) | Akelarregaña]]. Soraluze eta Elgoibar arteko mugan.
    * [[Pagomuneta mendia (eu) | Pagomuneta]]. Soraluze eta Elgoibar arteko mugan.
    * [[Atxolin mendia (eu) | Atxolin]]. Soraluze eta Elgoibar arteko mugan.
    * [[Atxolin Txiki mendia (eu) | Atxolin Txiki]]. Soraluze eta Elgoibar arteko mugan.
    * [[Kurutzebakar mendia (eu) | Kurutzebakar]]. Soraluze, Bergara eta Elgoibar arteko mugan.
    * [[Kurutzazarra mendia (eu) | Kurutzazarra]]. Bergara eta Elgoibar arteko mugan.
    * [[Irukurutzeta mendia (eu) | Irukurutzeta]]. Bergara, Elgoibar eta Azkoitia arteko mugan.
    * [[Aizpuruko Zabala mendia (eu) | Aizpuruko Zabala]]. Soraluze eta Bergara arteko mugan.
    * Leiopago. Bergara eta Azkoitia arteko mugan.
    * Elosumendi. Bergara eta Azkoitia arteko mugan.
     
    ===Igoera===
    Soraluzetik (110 m) Mendigainera igotzeko hainbat bide daude:
    * (oinez) San Roketik Munetako haitzei, eta handik Kortazarrera.
    * (errepidez) San Andres eta Urkiazelaitik Kortazarrera zuzenean.
    * (oinez) San Andres eta Askabeittitik Sabua mendilepora.
    * (oinez) San Andres eta Artzaintxaboletatik.
     
    Muneta (749 m) eta Irukurutzeta (898 m) arteko ibilbidea oso ohikoa da soraluzetarren artean, tartean historiaurreko hanbat trikuharri eta tumulo ikusteko aukera dagoela.
     
    Bertatik pasatzen diren ibilbide batzuk:
    * [https://www.mendikat.net/eu/com/track/7415 Soraluzeko San Andresetik zirkularra, zazpi tontor]. www.mendikat.net (Santi Usabiaga, gazteleraz).
    * [https://www.mendikat.net/eu/com/track/7415 Soraluze-Kortazar-Alkelarre-Atxolin-Gurutzebakar-Irukuruzeta-Kortazar]. www.mendikat.net (Fernando Zabaleta).
     
    ===Leiopago===
    Irukurutzetatik hegoaldean kokatzen da. Tartean Maurketa mendatea dago, eta inguruan [[Frantsesbaso trikuharria (eu)|Frantsesbaso trikuharria]].
     
    Mendia ez da oso altua (827 m), tontorra laua du eta pinuz inguratuta dago.
     
    ===Elosumendi===
    Elosumendi ere Leiopagotik hegoaldean kokatzen da. Tartean Kerexeta (748 m) mendatea dago eta inguruan, hurrenez hurren, [[Keixetako Egiya (iparraldea) tumulua (eu) | Keixetako Egiya (iparraldea) tumulua]] eta [[Keixetako Egiya (hegoaldea) trikuharria (eu)|Keixetako Egiya (hegoaldea) trikuharria]]. Azken hau 2018 urtean zaharberritu dute.
     
    886 metroko altuera du, eta Euskal Mendigoizale Federazioaren [[Mendiak (eu)#Ehun Mendien lehiaketa|''Ehun Mendien'' lehiaketaren]] zerrendan dago.
     
    Elosumendiri Pol-pol ere esaten diote, beherago dagoen iturriari hartutako izenez.
     
     
    ==Kontuak==
    ===Jatorrizko izena: Muskiritzu===
    Gorago esan denez, Muskiritzu/ Muskuritzu gaur egun Soraluzen ahaztuta dagoen izena da. [[Osintxu (eu)|Osintxun]] oraindik erabiltzen dute, Bolu parean Deba ibaira datorren erreka eta [[Osintxu. Erroten ibilbidea (eu)|bailara]] izendatzeko.
     
    Baina bostehun urte aurretik mendi osoari ematen zion izena; eta ez bakarrik mendigainera, baizik eta Maltzagarainoko tarteari ere.
     
    Halaxe, 1506/09/23 Elgoibar eta Soraluzeko udalerrien mugarriak berritu zituzten<ref>[[Archivos municipales (1481-1520) (eu) | Archivos municipales (1481-1520)]] liburuan zazpigarren agiria.</ref>. Agirian agertzen denez, mugarriak egon artean bertako baserritarrak pakean bizi zirela; baina batzuk erorita edota kenduta zeudenez, egun horretan herri bakoitzeko alkatea eta zinegotzi bat bildu ziren muga aztertzeko eta mugarriak sartzeko. Ibili zuten tartea [[Kortazarreko Haitza (eu)|Kortazarreko Haitzetik]] [[Deba ibaia (eu)|Deba ibairainokoa]] izan zen:
     
    ::Muskiritzun... Iturbekoa, sail horren ondoan dagoen haitzaren ondoan... Baratzeta izenez ezagutzen den tokian... Aginaga eta Artzabalagako lurretan... Aginaga etxetk Elgoibat eta Soraluzera doan errepidearen erdian... ibaiaren erdian dagoen haitza handian...
     
    ::''En Musquirisu… de Yturbe junto con una peyna que está cabo la dicha heredad …en un lugar llamado por su nonbre Baraçaeta, …las tierras de Aguinaga e Areyçabalaga …en meatad del camino rreal que deçiende de la dicha casa de Aguinaga para las dos billas d’Elgoybar e Plazençia …la penna grande que está en meatad del rrío en derecho del sobre dicho mojón, que aquél quedase e fin/case por mojón postrero para syenpre jamás...''
     
    1922 urtean Julio de Urquijok artikulu bat<ref>La Crónica Ibargüen-Cachopín y el Canto de Lelo. Julio de Urquijo e Ibarra (RIEV Revista internacional de los estudios vascos = Eusko ikaskuntzen nazioarteko aldizkaria, 13 alea, 3.zbk. 458-282 orr.)</ref> argitaratu zuen, Juan Antonio Mogelen ''Leloren kantua''ri buruzko izkribu batzuk aztertzen. Izkribu horietan, besteak beste, Mogelek dio:
     
    ::''<small>(Elezahar hori)</small> Mosquirichu Mons quiritum izenaren usteldura dela dioen tradizioan oinarritzen bada, gerta liteke erromatarrak Debatik etorri izana, aipatutako mendira igo eta izen hori ematea.''<ref>Si <small>(la leyenda)</small> se funda en alguna especie de tradición, que ha quedado, de  que  Mosquirichu  es  corrupcion  de  Mons  quiritum,  pudo  suceder que viniendo los romanos por Deva suviessen a dho monte y le diesen tal  nombre.</ref>
     
    2016. urtean [[Kortazarreko erromatar kanpamendua (eu) | erromatar kanpamendua]] topa zuten [[Kortazarreko Haitza (eu)|Kortazarreko Haitzan]]. Aurkikuntza honek aspaldiko kontu zahar hau berretsi zuen; hau da, Mendigainen erromatar kokagunea izan zela, eta [[Muskiritsu mendia (eu)|Muskiritsu mendiaren]] izena latinezko ''Mons Quiritum''etik omen datorrela.
     
    ===Elosua-Plazentziako estazio megalitikoa===
    ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa (eu) | ''hemen'']].</small>
    Elosua-Plazentziako estazio megalitikoa Mazelaegi mendilerroan dago, [[Kortazarreko Haitza (eu)|Kortazarreko Haitza]] eta Elosua herriaren artean.
     
    Guztira 19 monumentu izendatu izan dira (7 trikuharri, 11 tumulu eta zutarri bat)<ref>Izendapenaren ostean [[Atxolin Txiki II zista (eu)|zista bat]] topa zuten Atxolin Txiki inguruan</ref>, horietako erdiak Soraluzeko lurretan daudela.
     
    Hildakoak ehorzteko hilobi kolektiboak dira, artzain tradizioko taldeek eraikiak Kobre- eta Brontze-Aroetan batik-bat, duela 5000 eta 3000 urte artean.
     
    2012 urtetik Arbasoak izeneko proiektua martxan dago, monumentuak berreskuratzeko asmoarekin. Soraluze, Elgoibar eta Bergakako Udalak, gehi Gipuzkoako Aldundiak diruz laguntzen dute, Aranzadi Elkarteak indusketak zuzentzen ditu eta ikerketa zientifikoak burutu. Monumentuak babesteko, Soraluzeko Udalak hainbat lur sail erosi ditu azken urteetan.
     
    [[Fitxategi: Irukurutzetako_erromeria_(Plaentxia.com_2013).jpg | thumb | right | 300px | Irukurutzetako erromeria (Plaentxia.com 2013)]]
     
    ===Irukurutzetako erromeria===
    ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Irukurutzetako erromeria (eu) | ''hemen'']].</small>
    Aintzinean maiatzako lehen igandean Irukurutzetako trikuharriaren inguruan erromeria ospatzen zen, bertara inguruko jende asko etortzen zela: azkoitiarrak, elgoibartarrak, osintxuarrak, soraluzetarrak...
     
    1.955 urtean erromeria hau ospatzeari laga zioten. 1.980en hamarkadan berpizten saiatu zuten, baina alferrik. Baina 2000 urtetik hona berriro ospatzen ari da, Bergarako Kapirixo eta Soraluzeko Atseden Txaboleta Elkarteari esker.
     
    ===Konbentzioaren gerra (1793-1795)===
    ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu[[Mémories sur la derniere guerre (eu) | ''hemen'']].</small>
    Konbentzioaren gerran frontea Mazelaegi mendilerroan egon zen, 1794ko udatik 1795 uda arte. Errepublikano frantsesak Azpeitian zeuden gotortuak, eta Elosu inguruan Crespo jeneral espainiarraren gudariak. Azken honek kanpamendu bat antolatu zuen Muskiritsun<ref>Soldaduak denbora luzean bertan egoteak agian zerikusia izan lezake altxorren bila trikuharriak miatu izanarekin.</ref>.
     
    1795ko udaberrian frantsesek frontea apurtzea erabaki zuten. Horretarako, maiatzak 19ean, Marbot jeneralaren bi zutabek Crespo jeneralak Muskiritsun zuen kanpamendua erasotu eta hartu zuen. Espainiarrek hanka egin zuten inguruak estali zituen laino lodi bati esker, baina hala ere 20 hildako eta beste 50 lagun preso izan zituzten.
     
    Crespo jenerala oraindik beste bi hilabete eutsi zion Elosuan gotortuta, baina uztailak 29an, frantsesek prestatzen ari ziren erasoaren aurrean, Gatzagara alde egin zuen.
     
    ===Espainiako Gerra Zibila (1936-1939)===
    Kasu honetan ere Mazelaegi mendilerroa frontean geratu zen. Uztailak 18an altxamentua hasi bazen, irailak 5ean altxatuek Irun hartu zuten, eta Donostia 13an. Handik Gipuzkoa osoan bizkor asko hedatu ziren: 20an Urolara heldu ziren (Azkoitia, Azpeitia, Zumarraga, Urretxu...) eta bi egun geroago Debarroa hartu zuten, Soraluze barne. Mazelaegitik jeitsi ziren herrira, San Andreseko bidetik, eta [[Elizburu kalea (eu)|Elizburu]] kaletik sartu (1937 izena aldatu zioten: ''22 de septiembre kalea'').
     
    Baina Errepublikako tropek geldiarazi zituzten, eta frontea Debarroan eratu zen zazpi hilabeteetan, 1937ko apirila arte. Altxatuek Mazelaegi okupatu zuten, eta hainbat lan egin zituzten bertan: blokaoak, lubakiak...
     
    <gallery>
      Munetako_haitzak._Blokao_01_(Indalecio_Ojanguren_1937).jpg | Kortatzarreko blokaoa <br> (I. Ojanguren 1937)
      Munetako_haitzak._Blokao_02_(Indalecio_Ojanguren_1937).jpg | Kortatzarreko blokaoa <br> (I. Ojanguren 1937)
      Mazelaegi._Lubakia_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_2021).jpg    | Lubakia <br> (J.C. Astiazarán 2021)
    </gallery>
     
     
    ===Iñaki Ruiz mendi lasterketa===
    ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Iñaki Ruiz mendi lasterketa (eu) | hemen]].</small>
    2012tik hasita, [[Soraluzeko Mendi Taldea (eu)|Soraluzeko Mendi Taldeak]] antolatzen du, Pirineotan zendutako Iñaki Ruiz mendigoizale soraluzetarraren omenez.
     
    Ibilbideak Soraluzeko mendi-gaina zeharkatzen du, bertako parke megalitikoa eta mendi-punta garrantzitsuenetatik igarotzen delarik. Lasterketak, guztira, 21 kilometro luze (2 asfalto gainean eta gainontzeko 19ak mendi bideetan) eta 1.000 metroko desnibel positiboa dauka.
     
    ===Erbiak===
    Urte asko dira herrian erbia desagertu zela. Baserritarren esanei jaramon eginda, gerra ostean baserrietan erbiak harrapatzen zituztela; neguan ere bai, dagoeneko debekatuta zegoen arren. Baina neurrigabeko ehizak desagerrarazi zuela erbia inguruotatik.
     
    Ale batzuek iraun zuten Urbian eta Aralar inguruetan, 1980 hamarkadan hasita Gipuzkoako Aldundiak erbien populazioa berreskuratzeko egitasmoak abiatu zituen.
     
    2017 urtean<ref>[https://plaentxia.eus/soraluze/1499072810589-erbia-birpopulatzeko-egitasmoa-abiatu-dute-mendigainean Erbia birpopulatzeko egitasmoa abiatu dute Mendigainean]. Plaentxia.eus (2017)</ref>, herriko ehiztari-talde batek eta Udalak (Gipuzkoako Aldundiaren laguntzarekin) erbiendako gune hesitua prestatu zuten Atxolin inguruan. Bertan egun batzuk pasa eta gero, Aldundiko teknikariek erbiak askatu zituzten.
     
     
    ==Erreferentziak==
    * [https://eu.wikipedia.org/wiki/Irukurutzetako_mendilerroa Irukurutzetako mendilerroa]. Wikipedia (euskaraz).
     
    [[Kategoria: Mendiak]]

    01:14, 15 apirila 2022(e)ko berrikuspena

    Mazelaegi / Muskiritzu / Mendigain
    Altuera 756 - 902 m
    Buzoia Bai
    Mendilerroa Mazelaegi
    Bailara/ Herria Ezozia/ San Andres &
    Elgoibar / Bergara
    Soraluzetik Ordubete eta 30 m.


    Irudiak

    (handitzeko, sakatu gainean)

    • Munetako Gurutzea (Enezubi 2010)

      Munetako Gurutzea
      (Enezubi 2010)

    • Kortazarreko Haitza (Gillermo Ansola 2017)

      Kortazarreko Haitza
      (Gillermo Ansola 2017)

    • Atxolin eta Irukurutzeta Kortazarretik (Anartz Mugika 2016)

      Atxolin eta Irukurutzeta Kortazarretik
      (Anartz Mugika 2016)

    • Akelarregaña (Indalecio Ojanguren 1940)

      Akelarregaña
      (Indalecio Ojanguren 1940)

    • Pagomuneta (Fernando Yanguren 2013)

      Pagomuneta
      (Fernando Yanguren 2013)

    • Idoiako laua (Mikel Valero 2020)

      Idoiako laua
      (Mikel Valero 2020)

    • Atxolin

      Atxolin

    • Atxolin Txiki (Javier Urrutia 2006)

      Atxolin Txiki
      (Javier Urrutia 2006)

    • Pagobedeinkatu (Javi Urrutia 2006)

      Pagobedeinkatu
      (Javi Urrutia 2006)

    • Kurutzebakar (Fernando Yanguren 2012)

      Kurutzebakar
      (Fernando Yanguren 2012)

    • Kurutzazarra (Inaxio)

      Kurutzazarra
      (Inaxio)

    • Irukurutzeta (Xabier Aramburu)

      Irukurutzeta
      (Xabier Aramburu)

    • Leiopago (Javier Urrutia 2006)

      Leiopago (Javier Urrutia 2006)

    • Elosumendi (Enezubi)

      Elosumendi (Enezubi)

    • Aizpuruko Zabala (Santi Usabiaga 2010)

      Aizpuruko Zabala
      (Santi Usabiaga 2010)


    Kokapena

    (Mendi baten izena ezagutzeko, gainean sakatu)

    Mapa kargatzen...


    Azalpenak

    XX mende hasiera arte, mendilerro honi Mazelaegi edo Muskiritzu mendia esan zitzaion. Ordutik hona bertako mendien izenez ezagutzen da: Elosua-Placencia mendilerroa, Irukurutzeta mendilerroa... Dena dela, soraluzetarrentzat Mendigaina izan da beti.

    Hasieran, goiko tontorrek Soraluze eta Elgoibarren arteko muga markatzen dute, eta Bergara eta Azkoitia artekoa gero. Mendilerroaren adar batek ( Aizpuruko Zabala mendira jeisten denak) Soraluze eta Bergara arteko muga marrazten du.

    Mazelaegi mendilerroa osatzen duten mendiak hauek dira:

    Igoera

    Soraluzetik (110 m) Mendigainera igotzeko hainbat bide daude:

    • (oinez) San Roketik Munetako haitzei, eta handik Kortazarrera.
    • (errepidez) San Andres eta Urkiazelaitik Kortazarrera zuzenean.
    • (oinez) San Andres eta Askabeittitik Sabua mendilepora.
    • (oinez) San Andres eta Artzaintxaboletatik.

    Muneta (749 m) eta Irukurutzeta (898 m) arteko ibilbidea oso ohikoa da soraluzetarren artean, tartean historiaurreko hanbat trikuharri eta tumulo ikusteko aukera dagoela.

    Bertatik pasatzen diren ibilbide batzuk:

    Leiopago

    Irukurutzetatik hegoaldean kokatzen da. Tartean Maurketa mendatea dago, eta inguruan Frantsesbaso trikuharria.

    Mendia ez da oso altua (827 m), tontorra laua du eta pinuz inguratuta dago.

    Elosumendi

    Elosumendi ere Leiopagotik hegoaldean kokatzen da. Tartean Kerexeta (748 m) mendatea dago eta inguruan, hurrenez hurren, Keixetako Egiya (iparraldea) tumulua eta Keixetako Egiya (hegoaldea) trikuharria. Azken hau 2018 urtean zaharberritu dute.

    886 metroko altuera du, eta Euskal Mendigoizale Federazioaren Ehun Mendien lehiaketaren zerrendan dago.

    Elosumendiri Pol-pol ere esaten diote, beherago dagoen iturriari hartutako izenez.


    Kontuak

    Jatorrizko izena: Muskiritzu

    Gorago esan denez, Muskiritzu/ Muskuritzu gaur egun Soraluzen ahaztuta dagoen izena da. Osintxun oraindik erabiltzen dute, Bolu parean Deba ibaira datorren erreka eta bailara izendatzeko.

    Baina bostehun urte aurretik mendi osoari ematen zion izena; eta ez bakarrik mendigainera, baizik eta Maltzagarainoko tarteari ere.

    Halaxe, 1506/09/23 Elgoibar eta Soraluzeko udalerrien mugarriak berritu zituzten[1]. Agirian agertzen denez, mugarriak egon artean bertako baserritarrak pakean bizi zirela; baina batzuk erorita edota kenduta zeudenez, egun horretan herri bakoitzeko alkatea eta zinegotzi bat bildu ziren muga aztertzeko eta mugarriak sartzeko. Ibili zuten tartea Kortazarreko Haitzetik Deba ibairainokoa izan zen:

    Muskiritzun... Iturbekoa, sail horren ondoan dagoen haitzaren ondoan... Baratzeta izenez ezagutzen den tokian... Aginaga eta Artzabalagako lurretan... Aginaga etxetk Elgoibat eta Soraluzera doan errepidearen erdian... ibaiaren erdian dagoen haitza handian...
    En Musquirisu… de Yturbe junto con una peyna que está cabo la dicha heredad …en un lugar llamado por su nonbre Baraçaeta, …las tierras de Aguinaga e Areyçabalaga …en meatad del camino rreal que deçiende de la dicha casa de Aguinaga para las dos billas d’Elgoybar e Plazençia …la penna grande que está en meatad del rrío en derecho del sobre dicho mojón, que aquél quedase e fin/case por mojón postrero para syenpre jamás...

    1922 urtean Julio de Urquijok artikulu bat[2] argitaratu zuen, Juan Antonio Mogelen Leloren kantuari buruzko izkribu batzuk aztertzen. Izkribu horietan, besteak beste, Mogelek dio:

    (Elezahar hori) Mosquirichu Mons quiritum izenaren usteldura dela dioen tradizioan oinarritzen bada, gerta liteke erromatarrak Debatik etorri izana, aipatutako mendira igo eta izen hori ematea.[3]

    2016. urtean erromatar kanpamendua topa zuten Kortazarreko Haitzan. Aurkikuntza honek aspaldiko kontu zahar hau berretsi zuen; hau da, Mendigainen erromatar kokagunea izan zela, eta Muskiritsu mendiaren izena latinezko Mons Quiritumetik omen datorrela.

    Elosua-Plazentziako estazio megalitikoa

    Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

    Elosua-Plazentziako estazio megalitikoa Mazelaegi mendilerroan dago, Kortazarreko Haitza eta Elosua herriaren artean.

    Guztira 19 monumentu izendatu izan dira (7 trikuharri, 11 tumulu eta zutarri bat)[4], horietako erdiak Soraluzeko lurretan daudela.

    Hildakoak ehorzteko hilobi kolektiboak dira, artzain tradizioko taldeek eraikiak Kobre- eta Brontze-Aroetan batik-bat, duela 5000 eta 3000 urte artean.

    2012 urtetik Arbasoak izeneko proiektua martxan dago, monumentuak berreskuratzeko asmoarekin. Soraluze, Elgoibar eta Bergakako Udalak, gehi Gipuzkoako Aldundiak diruz laguntzen dute, Aranzadi Elkarteak indusketak zuzentzen ditu eta ikerketa zientifikoak burutu. Monumentuak babesteko, Soraluzeko Udalak hainbat lur sail erosi ditu azken urteetan.

    Irukurutzetako erromeria (Plaentxia.com 2013)

    Irukurutzetako erromeria

    Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

    Aintzinean maiatzako lehen igandean Irukurutzetako trikuharriaren inguruan erromeria ospatzen zen, bertara inguruko jende asko etortzen zela: azkoitiarrak, elgoibartarrak, osintxuarrak, soraluzetarrak...

    1.955 urtean erromeria hau ospatzeari laga zioten. 1.980en hamarkadan berpizten saiatu zuten, baina alferrik. Baina 2000 urtetik hona berriro ospatzen ari da, Bergarako Kapirixo eta Soraluzeko Atseden Txaboleta Elkarteari esker.

    Konbentzioaren gerra (1793-1795)

    Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

    Konbentzioaren gerran frontea Mazelaegi mendilerroan egon zen, 1794ko udatik 1795 uda arte. Errepublikano frantsesak Azpeitian zeuden gotortuak, eta Elosu inguruan Crespo jeneral espainiarraren gudariak. Azken honek kanpamendu bat antolatu zuen Muskiritsun[5].

    1795ko udaberrian frantsesek frontea apurtzea erabaki zuten. Horretarako, maiatzak 19ean, Marbot jeneralaren bi zutabek Crespo jeneralak Muskiritsun zuen kanpamendua erasotu eta hartu zuen. Espainiarrek hanka egin zuten inguruak estali zituen laino lodi bati esker, baina hala ere 20 hildako eta beste 50 lagun preso izan zituzten.

    Crespo jenerala oraindik beste bi hilabete eutsi zion Elosuan gotortuta, baina uztailak 29an, frantsesek prestatzen ari ziren erasoaren aurrean, Gatzagara alde egin zuen.

    Espainiako Gerra Zibila (1936-1939)

    Kasu honetan ere Mazelaegi mendilerroa frontean geratu zen. Uztailak 18an altxamentua hasi bazen, irailak 5ean altxatuek Irun hartu zuten, eta Donostia 13an. Handik Gipuzkoa osoan bizkor asko hedatu ziren: 20an Urolara heldu ziren (Azkoitia, Azpeitia, Zumarraga, Urretxu...) eta bi egun geroago Debarroa hartu zuten, Soraluze barne. Mazelaegitik jeitsi ziren herrira, San Andreseko bidetik, eta Elizburu kaletik sartu (1937 izena aldatu zioten: 22 de septiembre kalea).

    Baina Errepublikako tropek geldiarazi zituzten, eta frontea Debarroan eratu zen zazpi hilabeteetan, 1937ko apirila arte. Altxatuek Mazelaegi okupatu zuten, eta hainbat lan egin zituzten bertan: blokaoak, lubakiak...

    • Kortatzarreko blokaoa (I. Ojanguren 1937)

      Kortatzarreko blokaoa
      (I. Ojanguren 1937)

    • Kortatzarreko blokaoa (I. Ojanguren 1937)

      Kortatzarreko blokaoa
      (I. Ojanguren 1937)

    • Lubakia (J.C. Astiazarán 2021)

      Lubakia
      (J.C. Astiazarán 2021)


    Iñaki Ruiz mendi lasterketa

    Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

    2012tik hasita, Soraluzeko Mendi Taldeak antolatzen du, Pirineotan zendutako Iñaki Ruiz mendigoizale soraluzetarraren omenez.

    Ibilbideak Soraluzeko mendi-gaina zeharkatzen du, bertako parke megalitikoa eta mendi-punta garrantzitsuenetatik igarotzen delarik. Lasterketak, guztira, 21 kilometro luze (2 asfalto gainean eta gainontzeko 19ak mendi bideetan) eta 1.000 metroko desnibel positiboa dauka.

    Erbiak

    Urte asko dira herrian erbia desagertu zela. Baserritarren esanei jaramon eginda, gerra ostean baserrietan erbiak harrapatzen zituztela; neguan ere bai, dagoeneko debekatuta zegoen arren. Baina neurrigabeko ehizak desagerrarazi zuela erbia inguruotatik.

    Ale batzuek iraun zuten Urbian eta Aralar inguruetan, 1980 hamarkadan hasita Gipuzkoako Aldundiak erbien populazioa berreskuratzeko egitasmoak abiatu zituen.

    2017 urtean[6], herriko ehiztari-talde batek eta Udalak (Gipuzkoako Aldundiaren laguntzarekin) erbiendako gune hesitua prestatu zuten Atxolin inguruan. Bertan egun batzuk pasa eta gero, Aldundiko teknikariek erbiak askatu zituzten.


    Erreferentziak

    1. ↑ Archivos municipales (1481-1520) liburuan zazpigarren agiria.
    2. ↑ La Crónica Ibargüen-Cachopín y el Canto de Lelo. Julio de Urquijo e Ibarra (RIEV Revista internacional de los estudios vascos = Eusko ikaskuntzen nazioarteko aldizkaria, 13 alea, 3.zbk. 458-282 orr.)
    3. ↑ Si (la leyenda) se funda en alguna especie de tradición, que ha quedado, de que Mosquirichu es corrupcion de Mons quiritum, pudo suceder que viniendo los romanos por Deva suviessen a dho monte y le diesen tal nombre.
    4. ↑ Izendapenaren ostean zista bat topa zuten Atxolin Txiki inguruan
    5. ↑ Soldaduak denbora luzean bertan egoteak agian zerikusia izan lezake altxorren bila trikuharriak miatu izanarekin.
    6. ↑ Erbia birpopulatzeko egitasmoa abiatu dute Mendigainean. Plaentxia.eus (2017)
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Muskiritzu_mendia_(eu)&oldid=28068"(e)tik jasota