Udala. Konstituzionalismoa (1845-1931) (eu)

Udalaren bilakaera historian zehar ikusteko, Udala (eu)

Aurrekariak

Sortu zenetik (1343) Soraluzeko Udala Foru sistemaren arabera antolatu zen, beti aberatsen mesedetan. Azken epean (1766-1845), nahiz eta auto acordadoren arabera herritar arruntek ordezkaritza propioa izan, kapare milaristek zuten.

Lehen karlistadaren (1833-1840) ostean, Foruek atzera eta aurrera egin zuten (batez ere atzera). Espainian 1845ko Udal Legea onartu zenean, bete-betean harrapatu zituen Euskal Herriko Udalak.

1845ko Udal Legea

1845/01/08 egunean Espainian Udal Legea onartu zuten, udalak antolatzeko.

Aurreko Udal Legeen bilakaera zen, baina Soraluzen (eta gainontzeko Euskal Herrian) ezarri zen lehena. Lege honen arabera, aldaketak sakonak izan ziren.

Lehenik eta behin, alkateek epaile ahalmenak galdu zituzten (auzitegi barrutiak sortu ziren horretarako, Bergarakoa kasu). Udalaren antolaketari dagokionez, alkatea gobernuaren ordezkaria izango zen, Udal Orokorrak (auzokide guztien bilerak, arazo larriak erabakitzeko) desagertu ziren, eta udal partaide guztiak berdinak ziren, aurreko mailak desagertuz.

Eta beste funtsezko aldaketa bat hauteslegoa izan zen, sufragio zensitarioa sortu zutelako.

Udalaren osaketa

1845/01/08ko Udal Legearen arabera, Soraluzeko udala alkateak, bi teniente-alkatek eta bederatzi errejidorek osatuko zuten.

Zinegotziak denak berdinak ziren, aurreko berezitasunak desagertuz (sindiko-prokuradorea, arrunten errejidoreak, arrunten sindikoa...).

Geroko beste lege baten arabera (1858/07/21), Soraluzek Udalak hamabi lagunek, alkatea barne, osatuko zuten.

Udalaren aukeraketa

Alkatea gobernuaren ordezkaria zen, Gipuzkoako Buruzagi Politikoak izendatuta.

Zinegotziak herriko hautesleek aukeratzen zituzten. Eta, aurretik egiten zen bezala, hauteslegoa murriztua zen, soraluzetar guztiok ez zuten hautesle eta hautagai izateko eskubidea. Emakumeak eskubide gabe jarraitzen ziren, baina gizonentzako baldintzak aldatu ziren: 1845 aurretik hautesleak herriko kapare milaristak baziren (hau da, noblea eta etxe jabeduna), ordutik aurrera honenbesteko errenta kobratzea nahikoa zen.

Modu honetan erabaki-gunea aldatu egin zen: "diru zaharra" edo lur-jabeen multzotik "diru berria" edo burgesiaren aldera pasa zen.

Bilakaera (1845-1868)

Hurrengo urteetan hainbat Udal Lege ezarri ziren, baina batetik bestera bi gauza aldatzen ziren bereziki, momentuko gobernuen arabera.

Liberal moderatuek sortutako legeek hautesle izateko errenta muga altua ezartzen zuten (hautesle gutxi eta oso aberatsak), eta alkatearen izendapena gobernuaren eskutan jartzen zuten. Liberal aurrerakoiek, berriz, hautesle gehiago izateko errenta muga jaisten zuten (baina ez larregi) eta alkatearen hautaketa zinegotzien esku uzten zuten.

Aurreko sistemarekin moduan, Udala oligarkiaren menpe jarraitzen zen. Sistema foralarekin hautesleak helduen %5 eta %10rren artean bazegoen, sistema berriarekin hautesleak herriko %1a (udal lege moderatuak) edo %3a (udal lege aurrerakoiak) izaten ziren.

Alkateak

Urtea	Postua	Izena
1846	Alkatea	Ambrosio Maria de Aldasoro
1860	Alkatea	José Ignacio de Ybarra Yribe Campos
1863	Alkatea	Martin de Azcárate Gaztelu
1865	Alkatea	Martin de Azcárate Gaztelu
1866	Alkatea	Martin de Azcárate Gaztelu

Eten bikoitza: 1868tik 1876 arte

Seiurteko Demokratikoa (1868-1873)

1868ko irailean militar aurrerakoiek Isabel II Espainiatik bota zuten. Eta behin behinean Udalak aldatu zituzten, Gobernu Batzordeak izendatuz. Honekin hasi zen Espainian Seiurteko Demokratikoa (1868-1874) izeneko tartea.

Urte hartako abenduan udal hauteskundeak egin ziren, berrikuntza nagusia batekin: (gizonen) sufragio unibertsala.

Sortutako Udalbatza agintean egon zen 1873ko apirila arte gutxienez; orduan Gipuzkoako gobernadore zibilak hainbat Udal berritu zituen (Eibarkoa, esateko), baina Soraluzeko berririk ez daukagu. Bitartean Espainian Errepublika ezarri zuten (1873) eta urte bereko uztailean udal hauteskunde berriak egin ziren, hauek ere sufragio unibertsala erabiliz. Udal honek egun gutxi batzuk iraun zuen, karlistak abuztuan sartu ziren Soraluzen eta.

Bigarren karlistada (1873-1876)

Espainian Amadeo I ezarri zutela eta (1871-1873), Carlos VII erregegai karlistak abagunea ikusi zuen tronoa eskuratzeko.

Gerra 1872ko apirilean hasi zen, baina orduan karlistek ez zuten arrakasta orokorrik lortu. Abenduan beste saiakera egin zuten, askoz arrakastatsua; eragina, batez ere, Euskal Herrian eta Maestrazgoan izan zuten. Hala ere, Euskal Herrian hainbat herri eta hiritan liberalak ziren nagusi: Bilbo, Donostia, Iruña, Arrasate, Bergara, Eibar, Soraluze... baina 1873eko abuztuan karlistak Deba bailara osoaz jabetu ziren.

Soraluzen sartu zirenean, karlistek behin behineko udala jarri zuten, bere gustokoa. Batzorde honek agindu zuen herrian karlistak erretiratu arte, 1876ko urtarrilan hain zuzen.

Errestaurazioa (1876-1931)

1877ko Udal Legea

Seiurteko Demokratikoaren ostean, Espainian moderatuek hartu zuten boterea. 1877an Udal Lege berria ezarri zuten, aurrekoen antzekoa.

Bi urtetan behin hauteskundeak izaten ziren, udalaren erdia berritzeko. Hautesleak 25 urtetik gorako gizonak ziren, zergadunak. Eta, Soraluzek 6000 biztanle ez zituenez, alkatea zinegotziek aukeratzen zuten.

XX mendea

XIX mende bukaeran puri purian zegoen eskabidea sufragio unibertsala zen. Hiru aldiz erabili izan zen: Jose I garaietan (1808-1814), Hirurteko Liberalean (1820-1823) eta Seiurteko Demokratikoan (1868-1874). Azkenean. 1890 urtean Espainian sufragio unibertsala onartu zen, baina 1907 urte arte ez zuten martxan jarri. Beti gizonentzat, hori bai.

Soraluzeri dagokionez, XX mende hasieran bi barrutietan antolatu zuten herria, bakoitzak bost zinegotzi aukeratzen zituela.

Errestaurazioaren azken hauteskundeak 1931ko apirilak 12an egin ziren, Errepublikari paso emango zienak.

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

Alkateak (eta beste kargu batzuk)

Urtea	Postua	Izena
	Alkatea	Saturnino Astiazarán Ciarán
1895	Alkatea	Francisco Larrañaga
1903	Alkatea	José Mendiola
1904	Alkatea	Bruno Maiztegui
1904	Sindikoa	Pedro Oregui
1915	Alkatea	Ambrosio Orueta Unamuno
1915	Sindikoa	Pantaleón Oregui
1915	Zinegotzia	José Arizaga
1915	Zinegotzia	José Sesma
1915	Zinegotzia	José María Lascurain
1916	Zinegotzia	José Leturiondo
1916	Alkatea	Bruno Maiztegui
1916	Sindikoa	Pantaleón Oregui
1917	Zinegotzia	Bruno Maiztegui
1918	Zinegotzia	Miguel Galarraga
1919	Zinegotzia	Trinidad Placencia
	Alkatea	Ignacio Aranguren Alquibar