«Udala. Foru garaia (1695-1766) (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    (Orria sortu da. Edukia: Hasiera batean, herri bakoitzak bere kudeaketa sistema zuen. Herri artean nahikoa antzekoak, baina elkarren desberdinak ziren, herri bakoitzaren egoerari egokituak: jardue...)
     
    No edit summary
     
    (Erabiltzaile berak tartean egindako 14 ekarpen ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    Hasiera batean, herri bakoitzak bere kudeaketa sistema zuen. Herri artean nahikoa antzekoak, baina elkarren desberdinak ziren, herri bakoitzaren egoerari egokituak: jarduerak, historia, botere guneak...
    ::<small>''Udalaren bilakaera historian zehar ikusteko, [[Udala (eu)]]''</small>


    Sistema hauek biltzeko ''ordenantzak'' idazten ziren, gero eta osoagoak mendeetan zehar.  
    ==Aurrekariak==
    1499ko ordenantzak oso demokratikoak ziren, teorian: denok zuten aukera hautesleak eta hautagaiak izateko.


    Baina, emakumeak, gazteak eta kanpotarrak sistematik at lagatzeaz gain, endogamia sortu zuten: familia batzuk udal ordezkari postuak beren artean banatzen zituzten, gainontzekoak albo batera utziz. Eta azken hauek ez zeuden ados.


    ==1499 urteko ordenantzak==
    Beste aldetik, aurreko urteetan gero eta herri gehiagotan "Errejimenduak" osatzen ari ziren; hau da, eskumenak Udal Orokorretatik hautetsietara pasatuz.
    Soraluzek gordetzen dituen ordenantza zaharrenak dira. Bertan aipatzen denez, udala osatzeko eta ordezkariak hautatzeko sistema aspalditik omen zetorren.


    Herritar guztien batzarrari "Udal Orokorra" esaten zioten, eta "udalkide" bertaratutakoei. Udalkidea izateko gizona izan behar zen, 30 urte baino gehiagokoa eta kaparea<ref>Gaztelaniaz ''hijodalgo'', ''hidalgo'' edo ''noblea''. Eta, zeintzuk ziren kapareak? arbaso kapare zutela frogatzeko gauza zirenak; hau da, Soraluzen "bizi guztiko" soraluzetarrak. Kanpokoek prozesua behar zuten kapare zirela frogatzeko, eta honek diru asko kostatzen zuen.</ref>.
    Azkenean, arazoari aurre egiteko 1695. urtean ordenantza berriak onartu zituzten.


    Udal Orokorra oso gutxitan biltzen zen, gai edo arazo larrietan erabakitzeko; eta urtean behin ordezkariak aukeratzeko. Ordezkari multzo honi "Udal Itxia" esaten zioten.


    Soraluzeko Udal Itxian bost ziren ordezkariak, eta San Migel egunean (irailak 29an) aukeratzen ziren: alkatea, sindikoa eta hiru errejidore (edo teniente).
    ==1695.ko ordenantzak==
    Urte honetan errejimendu<ref>Errejimendua (regimiento). Udalbatza batean, agintarien multzoa.</ref> sistema ezarri zen.


    ===Alkate hautaketa===
    Ordenantzek hiru aldaketa handi ekarri zituzten: errejimendu bera, hautesleak izendatzeko modua eta milaristak.
    Alkate izateko zortzi hautagai izaten ziren, lau kaletar eta lau baserritar. Gizonak denak, 30 eta 60 urte artekoak.
     
    San Migel egunean Udal orokorra biltzen zen. Joan zen urteko hautagai ohiek izen bana proposatzen zuten, eta aldi berean zin egiten zutela persona egokienak zirela. Hautagai bakoitzaren izena bere paperean idatzi, eta zortzi paperak lurrera botatzen ziren. Ume batek paper bat hartu eta alkateari ematen zion. Honek ozenean irakurtzen zuen alkate berriaren izena, hurrengo hamabi hilabeteetan herriko alkate eta epaile arrunta izango zena.
     
    Alkate berriak izendapena onartzen ez bazuen, 10.000 marabediko izuna ordaindu behar zuen, eta beste zazpi hautagaien artean aukeratzen zen alkatea. Dena dela, inork alkatea izateko ezintasuna bazuen, San Migel baino 30 egun lehenago alkateari adierazi behar zion.


    Urte bateko hautagaiek ezin zuten hautagai izan hurrengo hiru urteetan. Alkateak, berriz, hamar urteko epean libre zegoen.
    ===Errejimendua===
    Sistema honekin hautetsien kopurua handitzen zen, eta hainbat eta hainbat erabaki beren eskuetan utzi, Udal Orokorrei (biztanle guztiei) kenduz. Sistema eraginkortasunaren izenean ezarri zuten, baina udal demokraziaren kaltetan izan zen.


    ===Gainontzekoak===
    Inguruan, Gasteiz izan zen lehena (1470), Donostia gero (1489), eta ostean Bergara (1490), Arrasate (1525), Tolosa (1532), Deba (1536), Oiartzun (1538), Hernani (1542), Gatzaga (1548) eta Errenteria (1606)<ref>Historia del Municipalismo Español. Enrique Orduña Rebollo (Iustel, Madrid, 2005).</ref>.
    Sindikoa alkatearen modu berean aukeratzen zuten, zozketaren bidez.


    Gero, alkate eta sindikoak hiru errejidoreak (tenienteak) izendatzen zituzten, zuzenean.
    Soraluzeko Errejimendua, 1695.eko ordenantzen arabera, honako hauekmosatzen zuten: alkatea, bigarren eta hirugarren alkateak (tenienteak), sindiko diruzaina eta prokuradore orokorra, hiru errejidore eta hiru maiordomo ([[Santa Maria la Real eliza (eu)|Santa Maria la Real parrokia-elizarena]], [[Errabaleko ospitalea (eu)|Hirutasun Santuaren ospitalena]] eta pobre lotsatien erakundearena).


    Egunean bertan beste arduradun publiko ere izendatzen zuten: Santa Maria la Real parrokiaren maiordomoa, ermitenak, ospitalarena...
    ===Hautesleak===
    Aurrerantzean, hautesleak zozketaz aukeratuko ziren. Modu honetan, denok zuten aukera berbera hauteslea izateko, aurreko endogamiarekin bukatuz.


    ===Alkateak (eta beste postu batzuk)===
    ===Milaristak===
    ::<small>'''''Oharra:''' Alkateak aldiberean herriko epaile arruntak ziren. Sindikoei sindiko-prokuradoreak ere esaten zitzaien. Alkateordeei, berriz, (alkate) tenienteak, bigarren alkateak... Urte berean bi alkate ager daiteke, aldaketa San Migel egunean ematen zelako.''</small>
    Baina, hautesle eta hautagaia izan ahal izateko bigarren baldintza ezarri zituzten. Aurrerantzean, kapare izatea (ia gizon soraluzetar gehienak) ez zen nahikoa izango, milarista ere izan behar zen; hau da, Soraluzeko etxe (edo baserri) baten jabeak izan behar ziren.


    ::{| class="wikitable col1cen col2der col3rig"
    Aldaketa honentzako ageriko arrazoia zera izan zen, inoiz hautagaiaren erabakiak herriaren kalterako baziren, udalak haren kontra egin zezakeen eta, errudun topa eta gero, kalteak berdintzeko haren aberastasunak erabil zitezkeen; pobreen kasuan ez zen halakorik eta. Baina, erabaki honekin, udalaren kudeaketa aberatsen esku geratzen zen legez.
      ! width=  "50 px" style="background:Tan" | Urtea
      ! width= "100 px" style="background:Tan" | Postua
      ! width= "250 px" style="background:Tan" | Izena
    |-
    | 1339 || Alkatea    || Pedro Ruiz de Aguirre
    |-
    | 1481 || Alkatea    || Garçía Ybannes de Larriategui
    |-
    | 1481 || Sindikoa    || Juan Peres de Argarate
    |-
    | 1499 || Alkatea    || Estibaris de Churruca
    |-
    | 1499 || Tenientea  || Joan García de Arreguia
    |-
    | 1499 || Alkatea    || Pero Martines de Yrigoen
    |-
    | 1499 || Sindikoa    || Domingo de Ezquiaga
    |-
    | 1505 || Alkatea    || Juan Martines de Urruscarate
    |-
    | 1506 || Alkatea    || Lope Urtís de Aseguinolaça
    |-
    | 1506 || Sindikoa    || Domingo de Arteaga
    |-
    | 1506 || Tenientea  || Juan Garçía de Arreguia
    |-
    | 1506 || Alkatea    || Lope de Acheguinolaça
    |-
    | 1511 || Alkatea    || Domingo Yvannes de Loyola
    |-
    | 1512 || Alkatea    || Domingo Ibáñez de Loyola
    |-
    | 1513 || Alkatea    || Pero Sánchez de Yturbe
    |-
    | 1517 || Alkatea    || Juan Garçía de Larriategui
    |-
    | 1517 || Alkateordea || Pero Estibalis de Arana
    |-
    | 1517 || Sindikoa    || Domingo Peres de Arteaga
    |-
    | 1584 || Alkatea    || Martín lbañez de Arizaga
    |-
    | 1585 || Errejidorea || Juan lbáñez de Churruca
    |-
    | 1612 || Alkatea    || Martín López de lturriaga
    |-
    | 1665 || Alkatea    || Francisco de Yraola y Larreategui
    |-
    | 1666 || Alkatea    || Domingo de Yraolagoitia
    |-
    | 1669 || Alkatea    || Martín de Atucha
    |}


    Honetaz gain ordenantza berriek kapare milaristen zerrenda prestatzeko agintzen zuten, eta eguneratuta mantentzeko.


    ==1695ko ordenantzak==
    Berrehun urte geroago gauzak ez zeuden ondo. Familia batzuk udaleko ordezkari postuak beren artean banatzen zituzten: hautagaiak, hurrengo urteko hautagaiak proposatzerakoan, beren ingurukoak proposatzen zuten. Eta alkate era sindikoak, errejidoreak aukeratzekoan, gauza bera egiten zuten.
    Gainontzekoentzat ezinezkoa zen udaleko postuak eskuratu, eta haserre zegoen. Azkenean, 1695 urtean ordenantza berriak onartu zituzten. Hauteskundeak egiteko San Migel eguna mantentzen bazen ere, prozedura aldatu zen.
    ===Kapare eta milaristak===
    Aurreko ohituren arabera, hautesle eta hautagaiak kapare izan behar ziren. Baina honetaz gain milaristak ere; hau da, Soraluzeko etxe (edo baserri) baten jabeak izan behar ziren. Arrazoia, herriari kalte egin eta gero erantzun ahal izateko.
    Ordenantzak agintzen zuen kapare milaristen zerrenda prestatzeko, eta eguneratuta mantentzeko.


    ==Hautaketak==
    ===Hautesleen aukeraketa===
    ===Hautesleen aukeraketa===
    San Migel egunean, herri-meza ostean, Espiritu Santuari otoitza egiten zioten, hauteskundetan laguntzeko. Ostean, kanpaiak jotzen zuen Udal Orokorra deitzeko, udaletxean. Eskribauak paperak prestatzen zituen, kapare milaristen izenekin, ozen irakurtzen dituen bitartean denok entzuteko eta, beharbada, demandan egiteko.
    San Migel egunean, herri-meza ostean, Espiritu Santuari otoitza egiten zioten, hauteskundetan laguntzeko. Ostean, kanpaiak jotzen zuen Udal Orokorra deitzeko, udaletxean. Eskribauak paperak prestatzen zituen, kapare milaristen izenekin, ozen irakurtzen dituen bitartean denok entzuteko eta, beharbada, demandan egiteko.
    108. lerroa: 46. lerroa:


    ===Beste hautaketak===
    ===Beste hautaketak===
    Sistema berbera erabiltzen zen beste bederatzi kargu aukerarzeko: bigarren eta hirugarren alkateak (tenienteak), sindiko diruzaina eta prokuradore orokorra, hiru errejidore eta hiru maiordomo ([[Santa Maria la Real eliza (eu)|Santa Maria la Real parrokia-elizarena]], [[Errabaleko ospitalea (eu)|Hirutasun Santuaren ospitalena]] eta pobre lotsatien erakundearena).
    Sistema berbera erabiltzen zen beste bederatzi kargu aukeratzeko: bigarren eta hirugarren alkateak (tenienteak), sindiko diruzaina eta prokuradore orokorra, hiru errejidore eta hiru maiordomoak.


    Tenienteak eta sindikoa kapare-milaristak izan behar baziren, gainontzeko postuendako edozein kapare, pobre ala aberats, hautagai izan zitekeen. Dena dela, hiru errejidoreetatik bata herri-kaskoari zegokion (ibaitik elizaraino), beste bat errabal edota inguruko auzoei eta, azkenik, hirugarrena baserriei.
    Tenienteak eta sindikoa kapare-milaristak izan behar baziren, gainontzeko postuendako edozein kapare, pobre ala aberats, hautagai izan zitekeen. Dena dela, hiru errejidoreetatik bata herri-kaskoari zegokion (ibaitik elizaraino), beste bat errabal edota inguruko auzoei eta, azkenik, hirugarrena baserriei.
    117. lerroa: 55. lerroa:
    Izendapenak, ahal bazen, aho batez egiten ziren. Bestela, botazioz. Enpate kasuan, zozketaz.
    Izendapenak, ahal bazen, aho batez egiten ziren. Bestela, botazioz. Enpate kasuan, zozketaz.


    ===Alkateak (eta beste postu batzuk)===
     
    ==Alkateak (eta beste postu batzuk)==


    ::{| class="wikitable col1cen col2der col3rig"
    ::{| class="wikitable col1cen col2der col3rig"
    123. lerroa: 62. lerroa:
       ! width= "100 px" style="background:Tan" | Postua
       ! width= "100 px" style="background:Tan" | Postua
       ! width= "250 px" style="background:Tan" | Izena
       ! width= "250 px" style="background:Tan" | Izena
    |-
    | 1696 || Alkatea    || Joaquín de Espilla
    |-
    |-
    | 1700 || Alkatea    || Juan Andrés de Mendiola
    | 1700 || Alkatea    || Juan Andrés de Mendiola
    |-
    |-
    | 1706 || Alkatea    || José de Lasalde
    | 1706 || Alkatea    || José de Lasalde
    |-
    | 1711 || Errejidorea || Ignacio de Aguirre
    |-
    |-
    | 1713 || Alkatea    || Juan Sebastián de Isasi
    | 1713 || Alkatea    || Juan Sebastián de Isasi
    |-
    | 1716 || Alkatea    || Lorenzo de Arana
    |-
    | 1716 || Sindikoa    || Juan de Lizarriturri
    |-
    | 1721 || Sindikoa    || Domingo de lraola Lasalde
    |-
    | 1727 || Sindikoa    || Andrés de Mendiola
    |-
    |-
    | 1740 || Alkatea    || Ignacio de Sarasqueta
    | 1740 || Alkatea    || Ignacio de Sarasqueta
    |-
    | 1742 || Alkatea    || Manuel de Mendiola
    |-
    |-
    | 1743 || Alkatea    || José de Mendiola
    | 1743 || Alkatea    || José de Mendiola
    |-
    | 1743 || Errejidorea || Antonio de Goenechea
    |-
    | 1774 || Alkatea    || Francisco Antonio de Juaristi
    |-
    |-
    | 1745 || Alkatea    || Juan Tomás de Solarte
    | 1745 || Alkatea    || Juan Tomás de Solarte
    147. lerroa: 104. lerroa:
    |-
    |-
    | 1747 || Alkatea    || Juan Tomás de Solarte
    | 1747 || Alkatea    || Juan Tomás de Solarte
    |-
    | 1747 || Alkatea    || Martin de Iraolabeitia
    |-
    |-
    | 1749 || Alkatea    || Manuel de Mendiola
    | 1749 || Alkatea    || Manuel de Mendiola
    |-
    | 1752 || Errejidorea || José de Mendiola
    |-
    | 1757 || Errejidorea || Andrés de Goenechea
    |-
    | 1757 || Errejidorea || José Manuel de Zigaran
    |-
    | 1757 || Errejidorea || Juan de Iduriaga
    |-
    | 1757 || Errejidorea || Bartolomé de Unamuno
    |-
    | 1758 || Errejidorea || Agustín de Maiztegui
    |-
    |-
    | 1758 || Alkatea    || José de Lasalde
    | 1758 || Alkatea    || José de Lasalde
    |-
    | 1759 || Errejidorea ||  José Manuel de Beiztegui
    |-
    | 1759 || Errejidorea || Joaquín de Escaregui
    |-
    | 1762 || Errejidorea ||  Joaquín de Urizar
    |-
    | 1762 || Errejidorea || Juan Bautista de Irigoen
    |}
    |}




    ==1746eko errolda eta hautesle-zentsoa==
    ==1746eko errolda eta hautesle-zentsoa==
    1746 urtean udal kudeatzaileak hauek ziren: Juan Tomás de Solarte (alkatea), Bartolomé de Beristain (tenientea), Ventura de Armendia (sindiko-prokuradorea), Manuel de Mendiola (erregidorea) eta José de Arzamendi (erregidorea).
    1746 urtean udal kudeatzaileak hauek ziren: Juan Tomás de Solarte (alkatea), Bartolomé de Beristain (tenientea), Ventura de Armendia (sindiko-prokuradorea), Manuel de Mendiola (erregidorea) eta José de Arzamendi (erregidorea).


    Urte hartan Agustín de Azcarate eskribauak Soraluzeko errolda osatu zuen (gizon helduen errolda, hain zuzen). Bost taldetan bereizi zituen biztanleak: milarista kapare kaletarrak, baserriko milarista kapareak, kaletar kapare EZ milarista, baserritar kapare EZ milarista eta gainontzeko biztanleak.
    Urte hartan Agustín de Azcarate eskribauak Soraluzeko errolda osatu zuen (gizon helduen errolda, hain zuzen). Bost taldetan bereizi zituen biztanleak: milarista kapare kaletarrak, baserriko milarista kapareak, kaletar kapare EZ milarista, baserritar kapare EZ milarista eta gainontzeko biztanle kanpotarrak.


    ::{| class="wikitable col1cen col2der col3rig"
    ::{| class="wikitable col1cen col2der col3rig"
    169. lerroa: 147. lerroa:
       | Milaristak    ||  25 || 21 ||  46 ||  14%
       | Milaristak    ||  25 || 21 ||  46 ||  14%
       |-
       |-
       | Ez milaristak || 112 || 50 || 162 ||  51%
       | Ez milaristak || 112 || 50 || 162 ||  51%
       |-
       |-
       | Kanpotarrak  || 111 ||    || 111 ||  35%
       | Kanpotarrak  || 111 ||    || 111 ||  35%
    183. lerroa: 161. lerroa:
    Herriko biztanleen artean kaletarrak %77a da, oso kopuru altua inguruko herriekin alderatzen badugu. Honen atzean arrazoi bikoitza dago; alde batetik, Soraluzeko lurrak nekazaritzarako oso egokiak ez izatea, eta bestetik industriak betidanik izan duen indarra. Milaristen (etxejabeen) artean, berriz, banaketa askoz orekatuagoa dago: 25 eta 21.
    Herriko biztanleen artean kaletarrak %77a da, oso kopuru altua inguruko herriekin alderatzen badugu. Honen atzean arrazoi bikoitza dago; alde batetik, Soraluzeko lurrak nekazaritzarako oso egokiak ez izatea, eta bestetik industriak betidanik izan duen indarra. Milaristen (etxejabeen) artean, berriz, banaketa askoz orekatuagoa dago: 25 eta 21.


    Kaletarren artean, eta kanpotarrak kontutan hartu barik, gehienak jende arrunta ziren, milaristak (etxejabeak) %20ra heltzen ez zirela. Baserritarrei erreparatzen badiegu, guztira 71 gizon agertzen dira (Soraluzeko baserri kopuruaren gertu), baina hoietatk bi herenak ez ziren milaristak, maizterrak baizik.
    Kaletarren artean, eta kanpotarrak kontutan hartu barik, gehienak jende arrunta ziren, milaristak (etxejabeak) %20ra heltzen ez zirela. Gainontzekoek ez ziren etxe oso baten jabeak; hau da, errentan bizi ziren, edota etxe bateko etxebizitza batean. %80 hau, gehien bat, armagileak izango ziren. Baserritarrei erreparatzen badiegu, guztira 71 gizon agertzen dira (Soraluzeko baserri kopuruaren gertu), baina hoietatik bi herenak maizterrak ziren.


    ===Hautesle zentsoa===
    ===Hautesle zentsoa===
    195. lerroa: 173. lerroa:


    Beraz, erregimen zaharreko "euskal foru demokrazia" hartan gizonen %14ak besterik ez zuten parte hartzeko eskubidea. 18-30 urte beherakoak eta emakumeak kontutan hartzen baditugu, udalkideak %5 inguruan egon zitekeen.
    Beraz, erregimen zaharreko "euskal foru demokrazia" hartan gizonen %14ak besterik ez zuten parte hartzeko eskubidea. 18-30 urte beherakoak eta emakumeak kontutan hartzen baditugu, udalkideak %5 inguruan egon zitekeen.
    ==Sistemaren ajeak eta bilakaera==
    1499ko ordenantzek ezarritako sistema itxia bazen, 1695ko ordenantzek sistema irekiagoa ezarri zuten, itxuraz behintzat... baina aberatsentzat. Herriko %5 aberatsenak udala manejatzen zuen.
    Aberats hauek, milarista izanik, lurrari lotuak zeuden, etxe eta terrenoen jabeak ziren, eta honek kontraesan handiak sortzen zituen. Udalean ari zirenez jakien ardura zuten ("abastos": garia, okela, ardoa, arraina...), herrian nahikoa eta moduko prezioan egotea bere ardura zen. Eta uzta urriko urteetan, komenigarria zen bertako garia bertan saltzea eta kanpotik ekartzea, hau dena prezioak mantenduz.
    Bestaldetik, jabeak zirenez, errentak garitan eta okelatan kobratzen zuten. Eskasia zenean, herrian prezio merketan saldu beharrean nahiago zuten kanpora eramatea salneurri hobeak lortzearren. Milarista denek interes berberak zituztenek, udalak ez zien aurre egiten behar beste.
    Halaxe sortu ziren matxinadak<ref>[https://eu.wikipedia.org/wiki/Euskal_Herriko_matxinadak_(XVII_-_XIX._mendeak) Euskal Herriko matxinadak]. Wikipedia (euskaraz).</ref>, ez bakarrik Euskal Herrian, baizik eta beste leku askotan ere (gogoratu Madrilgo ''Eskilatxe matxinada'').
    1766 urtean Carlos III erregeak ''auto acordado'' izenekoa atera zuen, [[Udala. Foru garaia (1766-1845) (eu)|udal batzarretan]] herri ordezkariak sartzeko (1766/05/05).




    200. lerroa: 190. lerroa:
    * [[Soraluze. Monografía histórica (eu) | Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica]]. Ramiro Larrañaga (Sorlauzeko Udala 1993)
    * [[Soraluze. Monografía histórica (eu) | Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica]]. Ramiro Larrañaga (Sorlauzeko Udala 1993)


    [[Kategoria: Historia]]
    [[Kategoria: Udala]]
    [[Kategoria: XVIII. mendeko historia]]

    Hauxe da oraingo bertsioa, 13:39, 29 urria 2021 data duena

    Udalaren bilakaera historian zehar ikusteko, Udala (eu)

    Aurrekariak

    1499ko ordenantzak oso demokratikoak ziren, teorian: denok zuten aukera hautesleak eta hautagaiak izateko.

    Baina, emakumeak, gazteak eta kanpotarrak sistematik at lagatzeaz gain, endogamia sortu zuten: familia batzuk udal ordezkari postuak beren artean banatzen zituzten, gainontzekoak albo batera utziz. Eta azken hauek ez zeuden ados.

    Beste aldetik, aurreko urteetan gero eta herri gehiagotan "Errejimenduak" osatzen ari ziren; hau da, eskumenak Udal Orokorretatik hautetsietara pasatuz.

    Azkenean, arazoari aurre egiteko 1695. urtean ordenantza berriak onartu zituzten.


    1695.ko ordenantzak

    Urte honetan errejimendu[1] sistema ezarri zen.

    Ordenantzek hiru aldaketa handi ekarri zituzten: errejimendu bera, hautesleak izendatzeko modua eta milaristak.

    Errejimendua

    Sistema honekin hautetsien kopurua handitzen zen, eta hainbat eta hainbat erabaki beren eskuetan utzi, Udal Orokorrei (biztanle guztiei) kenduz. Sistema eraginkortasunaren izenean ezarri zuten, baina udal demokraziaren kaltetan izan zen.

    Inguruan, Gasteiz izan zen lehena (1470), Donostia gero (1489), eta ostean Bergara (1490), Arrasate (1525), Tolosa (1532), Deba (1536), Oiartzun (1538), Hernani (1542), Gatzaga (1548) eta Errenteria (1606)[2].

    Soraluzeko Errejimendua, 1695.eko ordenantzen arabera, honako hauekmosatzen zuten: alkatea, bigarren eta hirugarren alkateak (tenienteak), sindiko diruzaina eta prokuradore orokorra, hiru errejidore eta hiru maiordomo (Santa Maria la Real parrokia-elizarena, Hirutasun Santuaren ospitalena eta pobre lotsatien erakundearena).

    Hautesleak

    Aurrerantzean, hautesleak zozketaz aukeratuko ziren. Modu honetan, denok zuten aukera berbera hauteslea izateko, aurreko endogamiarekin bukatuz.

    Milaristak

    Baina, hautesle eta hautagaia izan ahal izateko bigarren baldintza ezarri zituzten. Aurrerantzean, kapare izatea (ia gizon soraluzetar gehienak) ez zen nahikoa izango, milarista ere izan behar zen; hau da, Soraluzeko etxe (edo baserri) baten jabeak izan behar ziren.

    Aldaketa honentzako ageriko arrazoia zera izan zen, inoiz hautagaiaren erabakiak herriaren kalterako baziren, udalak haren kontra egin zezakeen eta, errudun topa eta gero, kalteak berdintzeko haren aberastasunak erabil zitezkeen; pobreen kasuan ez zen halakorik eta. Baina, erabaki honekin, udalaren kudeaketa aberatsen esku geratzen zen legez.

    Honetaz gain ordenantza berriek kapare milaristen zerrenda prestatzeko agintzen zuten, eta eguneratuta mantentzeko.


    Hautaketak

    Hautesleen aukeraketa

    San Migel egunean, herri-meza ostean, Espiritu Santuari otoitza egiten zioten, hauteskundetan laguntzeko. Ostean, kanpaiak jotzen zuen Udal Orokorra deitzeko, udaletxean. Eskribauak paperak prestatzen zituen, kapare milaristen izenekin, ozen irakurtzen dituen bitartean denok entzuteko eta, beharbada, demandan egiteko.

    Ostean, alkateak paperak banan banan tolestu eta ontzi baten sartzen zituen. Ondo nahastu ostean, ume batek lau aukeratzen zituen eta alkateari ematen zizkion. Hauek ziren hautesleak. Inoiz paperak guztion erdira bota ziren, eta umeak handik lau hartu zituen.

    Alkate hautaketa

    Bere lana zuzen beteko zutela zin egin eta gero, lau hautesleak beste gela batetara pasatzen ziren lau paper prestatzeko, izen banarekin. Alkate izateko proposatutakoak kapare milaristak izan behar ziren. Hautesleak halaxe nahi izan eta gero, paper bitan, hirutan edo guztietan izen berbera egon zitekeen.

    Gelatik irten, eta lau paperak alkateari ematen zioten, honek erditik tolestu eta ontzian sartzen zituela. Ume batek horietako bat ateratzen zuen, eta alkateari ematen zion. Honek alkate berriaren izena ozen irakurtzen zuen, eta besteei papera luzatzen zien denok egiaztatu ahal izateko. Gainontzeko hiru izenak isilpean gordetzeko, paperak apurtzen zituzten.

    Beste hautaketak

    Sistema berbera erabiltzen zen beste bederatzi kargu aukeratzeko: bigarren eta hirugarren alkateak (tenienteak), sindiko diruzaina eta prokuradore orokorra, hiru errejidore eta hiru maiordomoak.

    Tenienteak eta sindikoa kapare-milaristak izan behar baziren, gainontzeko postuendako edozein kapare, pobre ala aberats, hautagai izan zitekeen. Dena dela, hiru errejidoreetatik bata herri-kaskoari zegokion (ibaitik elizaraino), beste bat errabal edota inguruko auzoei eta, azkenik, hirugarrena baserriei.

    Izendapenak

    San Migel egunean bertan, Elizako bezperak bukatu bezain pronto, alkatea, sindikoa eta errejidoreak bildu behar ziren udaletxean urteko izendapenak egiteko: lau diputatu eskribau, lau mendizain, ermiten maiordomoak, alguazila eta bi bula kobratzaile (bata kalean eta baserrietan).

    Izendapenak, ahal bazen, aho batez egiten ziren. Bestela, botazioz. Enpate kasuan, zozketaz.


    Alkateak (eta beste postu batzuk)

    Urtea Postua Izena
    1696 Alkatea Joaquín de Espilla
    1700 Alkatea Juan Andrés de Mendiola
    1706 Alkatea José de Lasalde
    1711 Errejidorea Ignacio de Aguirre
    1713 Alkatea Juan Sebastián de Isasi
    1716 Alkatea Lorenzo de Arana
    1716 Sindikoa Juan de Lizarriturri
    1721 Sindikoa Domingo de lraola Lasalde
    1727 Sindikoa Andrés de Mendiola
    1740 Alkatea Ignacio de Sarasqueta
    1742 Alkatea Manuel de Mendiola
    1743 Alkatea José de Mendiola
    1743 Errejidorea Antonio de Goenechea
    1774 Alkatea Francisco Antonio de Juaristi
    1745 Alkatea Juan Tomás de Solarte
    1745 Alkateordea Bartolomé de Beristain
    1745 Sindikoa Ventura de Armendia
    1745 Errejidorea Manuel de Mendiola
    1745 Errejidorea José de Arzamendi
    1746 Alkatea Juan Ignacio de Beiztegui
    1747 Alkatea Juan Tomás de Solarte
    1747 Alkatea Martin de Iraolabeitia
    1749 Alkatea Manuel de Mendiola
    1752 Errejidorea José de Mendiola
    1757 Errejidorea Andrés de Goenechea
    1757 Errejidorea José Manuel de Zigaran
    1757 Errejidorea Juan de Iduriaga
    1757 Errejidorea Bartolomé de Unamuno
    1758 Errejidorea Agustín de Maiztegui
    1758 Alkatea José de Lasalde
    1759 Errejidorea José Manuel de Beiztegui
    1759 Errejidorea Joaquín de Escaregui
    1762 Errejidorea Joaquín de Urizar
    1762 Errejidorea Juan Bautista de Irigoen


    1746eko errolda eta hautesle-zentsoa

    1746 urtean udal kudeatzaileak hauek ziren: Juan Tomás de Solarte (alkatea), Bartolomé de Beristain (tenientea), Ventura de Armendia (sindiko-prokuradorea), Manuel de Mendiola (erregidorea) eta José de Arzamendi (erregidorea).

    Urte hartan Agustín de Azcarate eskribauak Soraluzeko errolda osatu zuen (gizon helduen errolda, hain zuzen). Bost taldetan bereizi zituen biztanleak: milarista kapare kaletarrak, baserriko milarista kapareak, kaletar kapare EZ milarista, baserritar kapare EZ milarista eta gainontzeko biztanle kanpotarrak.

    Mota Kaletarrak Baserrietakoak Guztira
    Milaristak 25 21 46 14%
    Ez milaristak 112 50 162 51%
    Kanpotarrak 111 111 35%
    Guztira 248 71 319 100%

    Errolda azterketa

    Errolda honetan badira hainbat puntu nabarmentzen direnak.

    Alde batetik, "kanpotarren" kopuru altua. Hau da, kapare ez zirenak edo, behintzat, Soraluzen bere kaparetasuna aitortua ez zutenak. 111 gizon dira, guztien %35a. Soraluze herri industriala izanik, eta XVIII mendea ekonomikoki oso oparoa izan zenez... etorkin asko etorri ziren. Gehienek, euskaldunak izatez, kaparetasuna frogatzeko aukera garbia zuten, baina prozesuak zekarren kostuak ez zuen merezi, milaristak ez baziren behintzat.

    Herriko biztanleen artean kaletarrak %77a da, oso kopuru altua inguruko herriekin alderatzen badugu. Honen atzean arrazoi bikoitza dago; alde batetik, Soraluzeko lurrak nekazaritzarako oso egokiak ez izatea, eta bestetik industriak betidanik izan duen indarra. Milaristen (etxejabeen) artean, berriz, banaketa askoz orekatuagoa dago: 25 eta 21.

    Kaletarren artean, eta kanpotarrak kontutan hartu barik, gehienak jende arrunta ziren, milaristak (etxejabeak) %20ra heltzen ez zirela. Gainontzekoek ez ziren etxe oso baten jabeak; hau da, errentan bizi ziren, edota etxe bateko etxebizitza batean. %80 hau, gehien bat, armagileak izango ziren. Baserritarrei erreparatzen badiegu, guztira 71 gizon agertzen dira (Soraluzeko baserri kopuruaren gertu), baina hoietatik bi herenak maizterrak ziren.

    Hautesle zentsoa

    Erroldan agertzen ez diren andreek, eta 30 urte beherako gizonek, ez zuten udalkideak izateko eskubiderik.

    Errolda honen arabera, 319 lagunetatik %35k (111) ez zuten udalkideak izateko eskubiderik, "kanpotarrak" zirelako (ez ziren kapareak).

    Beste %51k (162) ere ez zuten udalkideak izateko eskubiderik, milarista (etxejabeak) ez zirelako.

    Azken finean, hautatuak edota hautatzeko eskubideak zutenak 46 lagunek zuten (kapare milaristak), besterik ez: 25 kaletar eta baserrietako 21.

    Beraz, erregimen zaharreko "euskal foru demokrazia" hartan gizonen %14ak besterik ez zuten parte hartzeko eskubidea. 18-30 urte beherakoak eta emakumeak kontutan hartzen baditugu, udalkideak %5 inguruan egon zitekeen.


    Sistemaren ajeak eta bilakaera

    1499ko ordenantzek ezarritako sistema itxia bazen, 1695ko ordenantzek sistema irekiagoa ezarri zuten, itxuraz behintzat... baina aberatsentzat. Herriko %5 aberatsenak udala manejatzen zuen.

    Aberats hauek, milarista izanik, lurrari lotuak zeuden, etxe eta terrenoen jabeak ziren, eta honek kontraesan handiak sortzen zituen. Udalean ari zirenez jakien ardura zuten ("abastos": garia, okela, ardoa, arraina...), herrian nahikoa eta moduko prezioan egotea bere ardura zen. Eta uzta urriko urteetan, komenigarria zen bertako garia bertan saltzea eta kanpotik ekartzea, hau dena prezioak mantenduz.

    Bestaldetik, jabeak zirenez, errentak garitan eta okelatan kobratzen zuten. Eskasia zenean, herrian prezio merketan saldu beharrean nahiago zuten kanpora eramatea salneurri hobeak lortzearren. Milarista denek interes berberak zituztenek, udalak ez zien aurre egiten behar beste.

    Halaxe sortu ziren matxinadak[3], ez bakarrik Euskal Herrian, baizik eta beste leku askotan ere (gogoratu Madrilgo Eskilatxe matxinada).

    1766 urtean Carlos III erregeak auto acordado izenekoa atera zuen, udal batzarretan herri ordezkariak sartzeko (1766/05/05).


    Erreferentziak

    1. ↑ Errejimendua (regimiento). Udalbatza batean, agintarien multzoa.
    2. ↑ Historia del Municipalismo Español. Enrique Orduña Rebollo (Iustel, Madrid, 2005).
    3. ↑ Euskal Herriko matxinadak. Wikipedia (euskaraz).
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Udala._Foru_garaia_(1695-1766)_(eu)&oldid=25711"(e)tik jasota