«Zezenak XVIII mendean (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| (Erabiltzaile berak tartean egindako 7 ekarpen ez dira erakusten) | |||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
==Hainbat zezenketen berri== | ==Hainbat zezenketen berri== | ||
1713 urtean, tabernariek Santiago eta Santa Ana zaindarien festetarako bi zezen ekartzeko baldintza zuten urte hartan. Bat gainera hiltzeko zezena zen, baina kanpotik zetorren jendeak istiluak sortuko zituelakoan, plazan korritu ondoren ez hiltzea erabaki zuten udalgizonek. | 1713. urtean, tabernariek Santiago eta Santa Ana zaindarien festetarako bi zezen ekartzeko baldintza zuten urte hartan. Bat gainera hiltzeko zezena zen, baina kanpotik zetorren jendeak istiluak sortuko zituelakoan, plazan korritu ondoren ez hiltzea erabaki zuten udalgizonek. | ||
Zezenzaletasunak inoiz armagintzarako traba izaten zen. Lau urte geroago (1717. urtea) Soraluzetik sanferminetara jende andana joan zen, eta horien artean armagintzan ziharduten langileak beren erremintak salduta zezenetara joan ziren Iruñera. Ondorioz, Antonio Hidalgo de Cisneros Soraluzeko Erret Lantegien zuzendaria kexu zen, 120 tresna behar baino beranduago egiteagatik. | |||
Egun batzuk geroago, uztailak 25an, Antonio Hidalgo de Cisneros-ek, honela idatzi zion Gerraren ministroari, eskuarteko lanak ezin zirelako bukatu agindutako datarako: | |||
:''…aste honetan ezinezkoa izango da, nahiz eta ahalegintzen ari naizen lana aurreratzeko; gaur Santiago Gure Patroia da; bihar Santa Ana, jai nagusia leku honetan eta inguruetan; martitzenean zezenak daude; eta larunbatean San Inazio Patriarkaren eguna, Probintzi honen Semea eta Zaindaria...''<ref>…siento que esta semana sea imposible por mas que yo me desvelo en que se adelante mucho su numero, porque oy, dia de Ntro. Patron Santiago; mañana Santa Ana, fiesta principal en este lugar y en otros de sus contornos; el martes ay toros, y el sabado dia del Patriarcha Sn. Ygnacio, Hijo y Protector de esta Provincia…</ref> | |||
1736.eko apirilaren 8an Udalak bi zezen sokamuturrean erabiltzeko erabakia hartu zuen, Frantzisko Antonio Orbe Larreategi-ren etxeari Felipe V.ak Gaztelako titulua eman ziolako; Orbe jaunaren amaren aldekoak soraluzetarrak ziren eta. | |||
[[Fitxategi: 23_Hiltegi_zaharra._Lehen.jpg | thumb | 400px | right | Hiltegi zaharra]] | [[Fitxategi: 23_Hiltegi_zaharra._Lehen.jpg | thumb | 400px | right | Hiltegi zaharra]] | ||
1745 urtean Udalak diru gutxi zuen Andramariko festetan zezen-korrida antolatzeko. Horregatik, otsaileko 24eko bileran, haragi eta ardo-hornitzaileei sei nafar-zezen suhar eta on ekartzeko baldintza ipini zieten: ardo gorria saltzen zuten bi tabernariek bina zezen, Nafarroako ardoa saltzen zuenak bat eta haragia saltzen zuenak bat. Harakinaren zezen hau behintzat, plazan hiltzekoa zen, agirian agertzen denez. | 1745. urtean Udalak diru gutxi zuen Andramariko festetan zezen-korrida antolatzeko. Horregatik, otsaileko 24eko bileran, haragi eta ardo-hornitzaileei sei nafar-zezen suhar eta on ekartzeko baldintza ipini zieten: ardo gorria saltzen zuten bi tabernariek bina zezen, Nafarroako ardoa saltzen zuenak bat eta haragia saltzen zuenak bat. Harakinaren zezen hau behintzat, plazan hiltzekoa zen, agirian agertzen denez. | ||
1748.eko otsailean idia herriko kaleetan korritu zuten, eta hil ostean haren okela saldu zuten, ustelduta omen. Hori zela eta, herriko udalkideen kontra jo zuten<ref>Auto de oficio contra los regidores de la villa de Placencia, por tolerar la venta de carne podrida de un buey que se corrió por las calles de la dicha villa (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1748/02/20).</ref>. | |||
1757.eko abuztuaren 19an, herriko alkateak eta Inazio Larreategi barrerazaleak zezenketarako plaza ixten erabiltzen zituzten barreren inbentarioa egin zuten. Hari esker jakin daiteke Soraluzeko herriko plazan jendea begira nondik eta nola egoten zen. | |||
Abuztuko Andramari egunean zezenak izan ziren. 307 erreal kostatu ziren banderila eta ezten-hagak. | Abuztuko Andramari egunean zezenak izan ziren. 307 erreal kostatu ziren banderila eta ezten-hagak. | ||
| 19. lerroa: | 24. lerroa: | ||
==[[Hiltegi zaharra (eu) | Hiltegi zaharra]]== | ==[[Hiltegi zaharra (eu) | Hiltegi zaharra]]== | ||
1730.eko maiatzaren 19an Soraluzeko herritarrak bilduta, Martin Isasi Isasmendi alkate jaunak proposamena egin zuen "herriko plazan"<ref>Plaza Zaharra.</ref>, torilak zeuden lekuan, etxe berria egiteko. Han toril berriak, harategi berria, harakinarentzako bizilekua eta balkoi luzea egingo zuten, udalgizonek handik zezenak behar bezala ikusteko. | |||
Etxe berria egiten (gero ''hiltegi zaharra'' izenez ezagutuko zena), urte hartako ekainaren 19an hasi ziren. | Etxe berria egiten (gero ''hiltegi zaharra'' izenez ezagutuko zena), urte hartako ekainaren 19an hasi ziren. | ||
| 25. lerroa: | 30. lerroa: | ||
Hurrengo urteko (1731) urrian hiltegi zaharra bukatua zuten bere balkoi eta guzti. Aurreko plazan zezenak jokatu nahi izan zituztenean ordea, Joakin Larreategi apaiza ([[Arregia Goikoa (eu)|Arregi Garaikoa]] etxeko maiorazkoa) kontra atera zitzaien, plazako lurrak bereak zirela esanez. Udalgizonek, berriz, laster frogatu zuten lurrak herriari zezenplaza egiteko laga zizkioteka. Beraz, handik aurrera han korritu ziren zezenak soraluzetarren gozagarri, Lamot-en grabatuan ederki asko ikus daitekeenez. | Hurrengo urteko (1731) urrian hiltegi zaharra bukatua zuten bere balkoi eta guzti. Aurreko plazan zezenak jokatu nahi izan zituztenean ordea, Joakin Larreategi apaiza ([[Arregia Goikoa (eu)|Arregi Garaikoa]] etxeko maiorazkoa) kontra atera zitzaien, plazako lurrak bereak zirela esanez. Udalgizonek, berriz, laster frogatu zuten lurrak herriari zezenplaza egiteko laga zizkioteka. Beraz, handik aurrera han korritu ziren zezenak soraluzetarren gozagarri, Lamot-en grabatuan ederki asko ikus daitekeenez. | ||
1970 hamarkadan bota zuten arte, berrehun urte eta gehiagotan erabili izan zen jaietan zezen-korta moduan, eta bere balkoi ederrean Udalako zinegotziak bere familia eta lagunekin hartu ditu, zezenketan eta sokamuturrak bertatik ikusteko. | 1970. hamarkadan bota zuten arte, berrehun urte eta gehiagotan erabili izan zen jaietan zezen-korta moduan, eta bere balkoi ederrean Udalako zinegotziak bere familia eta lagunekin hartu ditu, zezenketan eta sokamuturrak bertatik ikusteko. | ||
==Lamoten grabatua== | ==Lamoten grabatua== | ||
1753 urtean Soraluze Arma Lantegietako Florencio Joseph Lamot Gondesoone flandestar ikuskatzaileak grabatua egin eta inprimatu arazi zuen Madrilen, Soraluzeko fabrika eta inguruetako xehetasunak erakutsiz. | 1753. urtean Soraluze Arma Lantegietako Florencio Joseph Lamot Gondesoone flandestar ikuskatzaileak grabatua egin eta inprimatu arazi zuen Madrilen, Soraluzeko fabrika eta inguruetako xehetasunak erakutsiz. | ||
Herriko ikuspegian, besteak beste, herriko Plaza Zaharrean zezenak eta lau toreatzaile agertzen dira, barreratan jende asko ikusten dela. | Herriko ikuspegian, besteak beste, herriko Plaza Zaharrean zezenak eta lau toreatzaile agertzen dira, barreratan jende asko ikusten dela. | ||
| 39. lerroa: | 44. lerroa: | ||
Zezenketen kontrako herra ez da berria: mende honetan hainbeste aldiz debekatu zuten eta. | Zezenketen kontrako herra ez da berria: mende honetan hainbeste aldiz debekatu zuten eta. | ||
Esateko, 1752 urtean abuztuko Andramaritako bi egunetan zezenak izan behar ziren, urtero bezala; baina trabak eta debekuak medio bakarrik egun bakar batean izan ziren. | Esateko, 1752. urtean abuztuko Andramaritako bi egunetan zezenak izan behar ziren, urtero bezala; baina trabak eta debekuak medio bakarrik egun bakar batean izan ziren. | ||
1774 urtean beste debekua izan zen. Bi urte geroago (1776) beste herritan zezenak toreatu zirela jakiterakoan, soraluzetarrek zezenketak antolatu zituzten. Enteratzerakoan, Gaztelako Erret Kontseiluko gobemadoreak (Manuel Ventura Figueroa jaunak) Probintziako korrejidorearen bitartez abisua bidali zien, zezenak debekatuz: Nafarroako zezen edo zezenkoak ekainean korritzekotan zirela jakin zuen eta bere baimenik gabe ez zegoela ez Soraluzen ezta Probintziako beste edozein herritan zezenak antolatzerik, kalteak sortzen zirela eta. | 1774. urtean beste debekua izan zen. Bi urte geroago (1776) beste herritan zezenak toreatu zirela jakiterakoan, soraluzetarrek zezenketak antolatu zituzten. Enteratzerakoan, Gaztelako Erret Kontseiluko gobemadoreak (Manuel Ventura Figueroa jaunak) Probintziako korrejidorearen bitartez abisua bidali zien, zezenak debekatuz: Nafarroako zezen edo zezenkoak ekainean korritzekotan zirela jakin zuen eta bere baimenik gabe ez zegoela ez Soraluzen ezta Probintziako beste edozein herritan zezenak antolatzerik, kalteak sortzen zirela eta. | ||
Dena den, soraluzetarrek abuztuko Andramaritako baimena eskatu zioten, Nafarroako zezenkoak korritu nahi zituzten eta. Ez dakigu erantzunik jaso zuten ala ez. | Dena den, soraluzetarrek abuztuko Andramaritako baimena eskatu zioten, Nafarroako zezenkoak korritu nahi zituzten eta. Ez dakigu erantzunik jaso zuten ala ez. | ||
Bi urte geroago | Bi urte geroago (1778), Soraluzen debekurik ezean zezenak korritu ziren. Baita hurrengo urtean ere, baimen-emaileak ''iskanbila eta zor.alceriak baztertzen saia zitezela'' gomendatu zuela. | ||
Eta zezenketen kontrako jarrera hau herri barruan ere bazen. Pedro Pablo Iribek, Soraluzeko ''diputado del común'', Santiago eta Santa Ana eguneko zezenketak bertan behera lagatzeko eskatu zuen<ref>Agiriak ez du datarik.</ref>, baimenik gabe ospatzen zirelako. | Eta zezenketen kontrako jarrera hau herri barruan ere bazen. Pedro Pablo Iribek, Soraluzeko ''diputado del común'', Santiago eta Santa Ana eguneko zezenketak bertan behera lagatzeko eskatu zuen<ref>Agiriak ez du datarik.</ref>, baimenik gabe ospatzen zirelako. | ||
==Erreferentziak== | ==Erreferentziak== | ||
* [https://www.google.es/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjT45aeoY_hAhXOy4UKHeE7DSsQFjACegQIAxAC&url=http%3A%2F%2Fwww.ueu.eus%2Fdownload%2Fliburua%2FZEZENAKEUSKALHERRIAN.pdf&usg=AOvVaw0zzVdDAMHdw6XVwXXjM3jC Zezenak Euskal Herrian]. Iñaki Azkune (UEU 1989). | |||
* [[Tauromaquia placentina (eu) | Tauromaquia placentina]]. Javier Elorza (Soraluzeko Udala 1982). | |||
* [[Soraluze. Monografía histórica (eu) | Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica]] ''(2016-220 orrialdeak)''. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993) | |||
[[Kategoria: Zezenak]] | [[Kategoria: Zezenak]] | ||
Hauxe da oraingo bertsioa, 00:19, 21 azaroa 2021 data duena
Hainbat zezenketen berri
1713. urtean, tabernariek Santiago eta Santa Ana zaindarien festetarako bi zezen ekartzeko baldintza zuten urte hartan. Bat gainera hiltzeko zezena zen, baina kanpotik zetorren jendeak istiluak sortuko zituelakoan, plazan korritu ondoren ez hiltzea erabaki zuten udalgizonek.
Zezenzaletasunak inoiz armagintzarako traba izaten zen. Lau urte geroago (1717. urtea) Soraluzetik sanferminetara jende andana joan zen, eta horien artean armagintzan ziharduten langileak beren erremintak salduta zezenetara joan ziren Iruñera. Ondorioz, Antonio Hidalgo de Cisneros Soraluzeko Erret Lantegien zuzendaria kexu zen, 120 tresna behar baino beranduago egiteagatik.
Egun batzuk geroago, uztailak 25an, Antonio Hidalgo de Cisneros-ek, honela idatzi zion Gerraren ministroari, eskuarteko lanak ezin zirelako bukatu agindutako datarako:
- …aste honetan ezinezkoa izango da, nahiz eta ahalegintzen ari naizen lana aurreratzeko; gaur Santiago Gure Patroia da; bihar Santa Ana, jai nagusia leku honetan eta inguruetan; martitzenean zezenak daude; eta larunbatean San Inazio Patriarkaren eguna, Probintzi honen Semea eta Zaindaria...[1]
1736.eko apirilaren 8an Udalak bi zezen sokamuturrean erabiltzeko erabakia hartu zuen, Frantzisko Antonio Orbe Larreategi-ren etxeari Felipe V.ak Gaztelako titulua eman ziolako; Orbe jaunaren amaren aldekoak soraluzetarrak ziren eta.
1745. urtean Udalak diru gutxi zuen Andramariko festetan zezen-korrida antolatzeko. Horregatik, otsaileko 24eko bileran, haragi eta ardo-hornitzaileei sei nafar-zezen suhar eta on ekartzeko baldintza ipini zieten: ardo gorria saltzen zuten bi tabernariek bina zezen, Nafarroako ardoa saltzen zuenak bat eta haragia saltzen zuenak bat. Harakinaren zezen hau behintzat, plazan hiltzekoa zen, agirian agertzen denez.
1748.eko otsailean idia herriko kaleetan korritu zuten, eta hil ostean haren okela saldu zuten, ustelduta omen. Hori zela eta, herriko udalkideen kontra jo zuten[2].
1757.eko abuztuaren 19an, herriko alkateak eta Inazio Larreategi barrerazaleak zezenketarako plaza ixten erabiltzen zituzten barreren inbentarioa egin zuten. Hari esker jakin daiteke Soraluzeko herriko plazan jendea begira nondik eta nola egoten zen.
Abuztuko Andramari egunean zezenak izan ziren. 307 erreal kostatu ziren banderila eta ezten-hagak.
Santiago, Santa Ana eta abuztuko Andramariaren omenez zezenak antolatu zituzten. Urtero zezen bat ekartzeko obligazioa zutenek, 45 erreal ordainduko zuten. Diru horrekin beste batzuk erosita, Andres Agirre udalgizonak zuenarekin eta idi erasokor batekin, zezenfestak prestatu ziren, toreatzaileak ere ekarri zituztela.
Herriko biztanleak haragiz hornitzeko enkantea egin zuten urtarrilaren 21ean. Hornitzaileak, 70 dukateko errenta ordaindu behar zuen harategiagatik errentan (hiltegi zaharragatik). Horretaz gain lau idi ekarri behar zituen festetan korritzeko eta etxeko gela eta balkoia libre utzi behar zizkion Udalari abuztuko Andramarietan eta Santiagotan. Abuztuko festetarako danbolina ere berak ordaindu behar zuen.
Hiltegi zaharra
1730.eko maiatzaren 19an Soraluzeko herritarrak bilduta, Martin Isasi Isasmendi alkate jaunak proposamena egin zuen "herriko plazan"[3], torilak zeuden lekuan, etxe berria egiteko. Han toril berriak, harategi berria, harakinarentzako bizilekua eta balkoi luzea egingo zuten, udalgizonek handik zezenak behar bezala ikusteko.
Etxe berria egiten (gero hiltegi zaharra izenez ezagutuko zena), urte hartako ekainaren 19an hasi ziren.
Hurrengo urteko (1731) urrian hiltegi zaharra bukatua zuten bere balkoi eta guzti. Aurreko plazan zezenak jokatu nahi izan zituztenean ordea, Joakin Larreategi apaiza (Arregi Garaikoa etxeko maiorazkoa) kontra atera zitzaien, plazako lurrak bereak zirela esanez. Udalgizonek, berriz, laster frogatu zuten lurrak herriari zezenplaza egiteko laga zizkioteka. Beraz, handik aurrera han korritu ziren zezenak soraluzetarren gozagarri, Lamot-en grabatuan ederki asko ikus daitekeenez.
1970. hamarkadan bota zuten arte, berrehun urte eta gehiagotan erabili izan zen jaietan zezen-korta moduan, eta bere balkoi ederrean Udalako zinegotziak bere familia eta lagunekin hartu ditu, zezenketan eta sokamuturrak bertatik ikusteko.
Lamoten grabatua
1753. urtean Soraluze Arma Lantegietako Florencio Joseph Lamot Gondesoone flandestar ikuskatzaileak grabatua egin eta inprimatu arazi zuen Madrilen, Soraluzeko fabrika eta inguruetako xehetasunak erakutsiz.
Herriko ikuspegian, besteak beste, herriko Plaza Zaharrean zezenak eta lau toreatzaile agertzen dira, barreratan jende asko ikusten dela.
.jpg)
Debekuak
Zezenketen kontrako herra ez da berria: mende honetan hainbeste aldiz debekatu zuten eta.
Esateko, 1752. urtean abuztuko Andramaritako bi egunetan zezenak izan behar ziren, urtero bezala; baina trabak eta debekuak medio bakarrik egun bakar batean izan ziren.
1774. urtean beste debekua izan zen. Bi urte geroago (1776) beste herritan zezenak toreatu zirela jakiterakoan, soraluzetarrek zezenketak antolatu zituzten. Enteratzerakoan, Gaztelako Erret Kontseiluko gobemadoreak (Manuel Ventura Figueroa jaunak) Probintziako korrejidorearen bitartez abisua bidali zien, zezenak debekatuz: Nafarroako zezen edo zezenkoak ekainean korritzekotan zirela jakin zuen eta bere baimenik gabe ez zegoela ez Soraluzen ezta Probintziako beste edozein herritan zezenak antolatzerik, kalteak sortzen zirela eta.
Dena den, soraluzetarrek abuztuko Andramaritako baimena eskatu zioten, Nafarroako zezenkoak korritu nahi zituzten eta. Ez dakigu erantzunik jaso zuten ala ez.
Bi urte geroago (1778), Soraluzen debekurik ezean zezenak korritu ziren. Baita hurrengo urtean ere, baimen-emaileak iskanbila eta zor.alceriak baztertzen saia zitezela gomendatu zuela.
Eta zezenketen kontrako jarrera hau herri barruan ere bazen. Pedro Pablo Iribek, Soraluzeko diputado del común, Santiago eta Santa Ana eguneko zezenketak bertan behera lagatzeko eskatu zuen[4], baimenik gabe ospatzen zirelako.
Erreferentziak
- Zezenak Euskal Herrian. Iñaki Azkune (UEU 1989).
- Tauromaquia placentina. Javier Elorza (Soraluzeko Udala 1982).
- Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica (2016-220 orrialdeak). Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993)
- ↑ …siento que esta semana sea imposible por mas que yo me desvelo en que se adelante mucho su numero, porque oy, dia de Ntro. Patron Santiago; mañana Santa Ana, fiesta principal en este lugar y en otros de sus contornos; el martes ay toros, y el sabado dia del Patriarcha Sn. Ygnacio, Hijo y Protector de esta Provincia…
- ↑ Auto de oficio contra los regidores de la villa de Placencia, por tolerar la venta de carne podrida de un buey que se corrió por las calles de la dicha villa (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1748/02/20).
- ↑ Plaza Zaharra.
- ↑ Agiriak ez du datarik.