Arma lantegi txikiak (eu)

Soraluzen egindako terzerola (Armagintza museoa 1876)

Hasiera

Sistema gremialaren azken urteetan gero eta eskaera gutxiago zetorren Espainiako armadaren aldetik, eta lantegi txikiek ozta ozta egiten zuten aurrera. Eibarko batzuk bere kasa hasi ziren, eta Soraluzen ere 1.859 urtean bertako lantegi txikiek arma desberdinak egiteko baimena eskatu zuten.

Nahiz eta armadarako eskaera batzuk lortu, ahalmen gutxiko lantegiak izanik partikularrentzako produktuak ekoizten zituzten, gehienak ehiza fusilak eta pistolak.

1.860 Erret Agindu batek suzko armen merkatua liberalizatu zuen, eta 1.865 urtean gremioen sistema bertan behera geratu zen. Hurrengo urtean La Euscalduna fusil fabrika sortu zenean, hainbat eta hainbat armarik bertara jo zuen lan bila, baina beste askok bere kasa jarraitu zuten.

Teknologia eta produktuak

Orokorrean, sistema gremiala bukatu zenean, 1.865 urtean, Soraluzeko armagile txikiek aurrekargako armak ekoizten zituzten. XIX mende hasieran suharri giltza erabiltzen bazuten ere, ordurako pistoi giltzak erabiltzen hasi ziren, bai fusiletan zein pistoletan.

Aldi berean, errebolberrak egiten ere hasi ziren. Arma guzti hauen bezeroak Espainiako armada zein partikularrak izaten ziren.

Baina teknologia aurreratuena jarraituz, aurki atzekargako armak egitera pasatu ziren. XX mendean hainbat patente sortu ziren Soraluzen.

Arma luzeetan, XIX mende bukaeran eta XX mende hasieran terzerolak egiten baziren ere, Espainiako armadak gero eta gutxiago eskatzen zuenez, Soraluzeko (eta Eibarko) produktu izarra ehiza eskopeta izan da.

Arma motzetan, atzekargako pistolek (eta batez ere XX mendean pistola automatikoek) gainontzeko armak desagerrarazi zituzten.

Industria laguntzailea ere sortu zen inguruan, osagaiak egiteko (eskopeta kainoiak, adarrezko kirten-azalak, apaingarriak...) edota azpikontratazioa (mekanizazioa, kainoien txarolatua, fundizioa...)

(handitzeko, sakatu gainean)

• 

  Lefaucheux eskopeta
  (Juan Arluciaga 1865)

• 

  Lefaucheux eskopeta
  (Juan Arluciaga 1865)

• 

  Eskopeta
  (Mauricio Larrañaga 1876)

EIAL. Iragarkia

Euzko Izkillugiñen Elkar Langintza (EIAL)

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

Errepublika garaian krisia oso handia zenez, 1.933 urtean Soraluze, Elgoibar eta Eibarko armagile (eskopetagile) batzuk, ELA-STV sindikatuko afiliatuek, Euzko Izkillugiñen Elkar Langintza (EIAL) sortu zuten.

Kooperatiba moduan eratu ziren, eta hiru urteetan mota guztietako milaka eskopeta egin zituen. Baina gerra sortu zenean egitasmoa zapuztu egin zen.

XIX mendeko enpresa zerrenda

Urteak	Izena	Kalea	Produktuak	Marka	Osagaiak eta azpikontratazioa	Gerora
<1844>	Aranguren		Pistoi pistolak
<1848>	José Joaquín Larrearegui		Pistoi eskopetak
<1852-1858>	Juan Francisco Astiazaran		Aurrekarga pistolak Pistoi eskopetak
<1858>	José Ignacio Ibarra		Rifleak	CONTR.YBAR A.R C.YBARRA
<1865>	Juan Arluziaga		Eskopetak
<1877>	M.A.		Atzekarga pistolak	M.A. PLACENCIA
	Amosategui		Atzekarga pistolak	AMOSATEGUI PLACENCIA
	Mauricio Larrañaga		Atzekarga fusikak
	Eusebio Arizaga		Errebolberrak

XX mendeko enpresa zerrenda

Urteak	Izena	Kalea	Produktuak	Marka	Osagaiak eta azpikontratazioa	Gerora
<1929>	Serafín Achótegui y Cía SACIA Ceventor	Kotxebidea			Mekanizatua	Torlojugintza
1903-1929>	Felipe Aguirregomezcorta Aguirregomezcorta y Cía Sobrinos de Aguirregomezcorta Industrias Iñurrieta	Errekalde			Eskopeta kainoiak
<1929>	José Alberdi e Hijos		Smith errebolberrak
<1920>	Isaac Alday Alday y Cía	Elizburu			Adarrezko kirten-azalak
<1967	Calixto Altuna	Gabolats	Eskopetak	C.A.
<1921>	Nazario Arana	Errekalde
1922-1984 (DIARM)	Arando y Larrañaga Arando y Cía Miguel Larrañaga		Eskopetak	Indiarra Eperra M.L. Gacela Vulcano
<1929>	Antonio Aranguren		Terzerolak Eskopetak
1900?-1921>	Ignacio Aranguren Aranguren y Cía	Etxaburueta Santa Ana	Terzerolak Eskopetak Karabinak	Eperra La perdiz		Torlojugintza
<1929>	Eugenio Argárate				Esportazioa
<1929>	Francisco Argárate		Eskopetak
<1929-1970	Agustín Arias				Fundizioa
<1921>	Arizaga y Lete	Errabal
1908-1984 (DIARM)	Eusebio Arizaga Sucesores de Eusebio Arizaga	Kalebarren Baltegieta	Smith errebolberrak Pistola automatikoak	La sorda E.A. / F.A.
<1921-1930>	Juan María Arizaga	Errekalde Baltegieta	Eskopetak	J.A. Untxia Lehoia		Torlojugintza
<1921>	Anacleto Arluziaga	Errekalde
<1921>	Arzuaga y Cía	Santa Ana
	Sandalio Barrenetxea	Santa Ana		S.B.	Eskopeta kainoiak	Torlojugintza
	Pascual Churruca		Eskopetak	C.B.M.		Torlojugintza
<1921>	Javier Echaniz	Santa Ana
1910-1929>	Ascensio Gabilondo	Gabolats			Adarrezko kirten-azalak
<1929>	José María Galarraga				Eskopeta kainoiak
<1921>	Manuel Galarraga	Baltegieta
<1929>	Ildefonso Ganchegui				Eskopeta kainoien apaingarriak
<1929>	Garmendia y Aldazabal Garmendia, Aldazabal y Arcelus	Atxuri	Eskopetak	Bi esku Biñarte		Iturgintza
<1929>	Patricio Iraola	Iturburu (Baltegieta)	Terzerolak Eskopetak	P.I.
<1929>	Izaguirre Maiztegui y Cía	Etxaburueta	Eskopetak Smith errebolberrak	I.M.
<1929>	Luis Lacuesta Viuda de Lacuesta		Eskopetak	Beltxarga	Adarrezko kirten-azalak
<1930>	Mauricio Larrañaga	Gabolats	Eskopetak	M.L.
<1921-1929>	Leocadio Legaristi Legaristi y Cía	Etxaburueta	Terzerolak Eskopetak	Azkonar burua L.L.
<1929>	Felipe Lete				Mekanizatua
<1929>	Juan José Lete				Eskopeta kainoiak	Lanabesak
	Leturiondo y Argárate		Eskopetak	Shoot Futbolaria
	Esteban Leturiondo	Kalegoen (Santa Ana)	Eskopetak	E.L.
	Lizarralde y Oregui		Eskopetak Pistolak	L y O
<1929>	Inocencio Madina				Mekanizatua
	Benigno Maiztegui		Eskopetak	C.M.		Torlojugintza
<1929>	Bruno Maiztegui	Kalegoen (Santa Ana)	Eskopetak	Trompa Diana
<1929>	Manuel Maiztegui		Terzerolak Eskopetak	Aingura
<1929>	Ramón Maiztegui		Eskopetak
<1921-1929>	Mendicute y Lascurain	Kalebarren	Eskopetak	Oilarra
<1921>	Olaizola y Lascurain	Errabal
<1929>	Vicente Olaizola Industrias Vicente Olaizola	Errabal	Eskopetak Smith errebolberrak	Atlante V.O.E.		Torlojugintza
<1929>	Antonio Osa				Mekanizatua
<1929-1958	Matías San Miguel		Eskopetak	M.S.M.
	Urriola y Sarasqueta Felix Sarasqueta y Cía		Eskopetak	U.S. F.S.C. El faisán Master Pioner Tauro
<1929>	Saturnino Treviño		Eskopetak Smith errebolberrak	S.T.
<1929>	Ambrosio Urizar	Etxaburueta	Eskopetak	Ahuntza

Eusebio Arizagak egindako eskopeta

Bilakaera eta bukaera

Enpresa gehienak oso txikiak ziren, eta krisi ekonomikoak suertatzerakoan ixteko aukera handiekin. Gainera, askok ez zuten irauten jabea baino luzeago. 1929 urtean oraindik hogeita hamar arma-tailer zeudela herrian. Gerra zibila amaituta, ordea, torlojuak egiten hasi ziren tailer horietako asko. Sasoi horretan indar handia hartu zuen torlojugintzak, eta 60. hamarkadan jo zuen goia.

Modu horretan, jatorriz arma-enpresa zirenak, Inocencio Madina, Eugenio Argarate, Sandalio Barrenechea, Juan María Arizaga, Amuchastegui eta Sacia kasu, torlojuak egiten hasi ziren.

XX mendearen bigarren zatian torlojugintza herriko industriaren jarduera nagusia zen, nahiz eta armagintzak bazuen artean presentziarik, batez ere SAPAk langile asko zituelako. Hala ere, beste enpresa batzuek ehizako eskopetak egiten jarraitu zuten, Miguel Larrañaga eta Sucesores de Eusebio Arizagak.

1984 urtean Eusko Jaurlaritzak DIARM enpresa sortu zuen, Eibar inguruko armagintza enpresak biltzeko eta aurrera ateratzeko; Soraluzeko bi enpresak bertara bildu ziren. DIARMek lantegi berria eraiki zuen Itziarko industrialdean, baina bide oparorik ez zuen izan: bi urte beranduago (1986) itxi zen.

Armagintzan aritutako Soraluzeko azken enpresa Felix Sarasqueta y Cía izan zen, Eibartik etorria eta lantegia Sagar-errekako sarreran zuela. Krisiak ere jo zuen, eta Indesal izartera pasa zen, baina alferrik, azkenean hau ere itxi egin zelako.

Ramiro Larrañaga Arma Museoan

Lantegi txikiek egindako arma gehienak suntsitu dira, baina oraindik XX mendean egindako eskopeta eta karabina asko gordetzen dira, bildumazaleek ondo baloratuta.

Gaur eguneko teknologia digitalei esker, Ramiro Larrañaga Arma Museoa izenekoak arma horietako asko biltzen eta sailkatzen ditu, era birtualean bada ere.

Museoak gela gehienetan erakusten ditu lantegi txikiek egindako armak:

• Arma museoa. Txispa-fusilak (eu)
• Arma museoa. Pistoi-fusilak (eu)
• Arma museoa. Atzekarga fusilak (eu)
• Arma museoa. Ehiza-eskopetak eta karabinak (eu)
• Arma museoa. Aurrekarga pistolak (eu)
• Arma museoa. Errebolberrak (eu)
• Arma museoa. Atzekarga pistolak (eu)