«Irureko zezenketa (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 12:12, 16 martxoa 2020 data duena

Irure Hamengua (Irure Zaharra), Don Celinosek eraikitako etxea (Indalecio Ojanguren)

Irureko Don Celinos

Nafarroako Antso VIa Jakituna erregeak (1150- 1186) bazuen lehengusu bat, Don Celinos Zaharra izenekoa. Elkarrekin gaizki konpontzen omen ziren eta erregeak Don Celinos Gaztelako mugara bidali zuen, Markina aldera^[1].

Dirudienez aurrez Celinos Zaharra Nafarroatik Gipuzkoara joana zen, erregearekin gaizki konpontzen zelako. Bere familia eta abere askorekin Irurera etorri eta etxe batzuk egin omen zituen.

Don Celinosk bere famila, bere jendea eta bere abereak hartuta, Soraluzeraino etorri zen, eta Iruren egin zituen etxeak, Soraluze eta Eibarren arteko bide ondoan^[2] Badaiteke etxe hau Irure Hamengua baserria izatea, Irure zaharra esaten diote eta.

Iruren zela, Don Celinos hau Azitaingo Untzuetako alabarekin ezkondu zen. Eta denborarekin erregearekin atzera adiskidetu omen zen.

Irure Hamenguako armarria, zezenak eta txakurrak erakusten dituela (Indalecio Ojanguren)

Erregearen bisita

Halako betean, Nafarroako Antso VI Jakituna Gipuzkoara etorri zen, bertako inguruak aztertzera: jendea, aberastasuna, bideak...

Xabier Elortzak, Antso Jakitunaren bisita 1160. eta 1170. urte bitartean gertatu zela pentsatzen du. Iñaki Azkuneren ustez 1162 urtearen bukaeran ala 1163 urtearen hasieran etorri zen Donostia eta Gasteiz hiriak sortu zituen errege hau Soraluzera, orduantxe berreskuratu bait zituen Nafarroako erreinurako Errioxako zenbait herrirekin batera Araba eta Durangoaldea.

Gipuzkoatik barrena ari zela, erregeak Irurera etorri zen Don Celinosi bisita egitera eta ehiza egitera, noble, laguntzaile, zakur-talde eta guzti. Don Celinosek bazkaltzera gonbidatu zuen erregea eta bazkal ondoren bi zezen korritu zituzten:

Eta gainera esan zuen behitalde batetik bi zezen ekarri arazi zituela, eta Errege jaunaren aurrean korritu arazi zituen eta, behin korrituak eta gozatuak, zezenak hil arazi zituen Errege jaunaren txakurrei emateko...

Esaten dutenez, erregearen zezenak hil egin ziren zezenen okela gehiegi jan zutelako eta Don Celinosek beste zakur batzuk eman zizkion errege nafarrari.

Dena dela, Soraluzeko Irure baserriko armarriak badu bisita horren arrastorik. Arbola, lehoia eta gurutze lis-loretuaz gainera, Nafarroako erregearen ezkutua (kateak; Antso VII.arenak) zakurrak eta zezenak ditu irudikaturik. Armarriaren deskribapen zehatzagoak, Joan Erentxunek eta Garcia Garraffatarrek egina dute.

Don Celinos jauna, esan bezala, Untzuetako alabarekin ezkondu zen. Untzuetako etxea, 1193 urtean berritu zuten gainera, eta Don Celinosek Ziortzako elizari hogeitalau behi emari eman zizkion, jauntxoen monastegi hura ohoratu eta goratzekotan.

Zezena eta zakurrak

Beste batzuetan ere txakurrak erabili izan ziren zezenketetan. Berez, beste leku batzuetan zezenketa mota honek XIX mende bukaeraino iraun du eta.

Soraluzeko azken aipamenak 1659 urtekoak dira. Zezenketa Plaza Zaharreko zezen plazan egin zen: zezenari suzko basta ipini zioten (zezensuzkoa) eta zakurrak bota zizkioten.

Iturria

1339 urtean izandako auzi batendako, Iruretarrak (Unzuetarrak ere) familiari buruzko dokumentu eta testigantza asko jaso zituzten.

Eta 1594 urtean Valladoliden Eibarko zaldunei buruzko liburua inprimatu zutenean, Iruretarren (Unzuetarren) informazio guzti hori bertan etara zuten: Información en derecho del concejo, cavalleros y vezinos de la villa de Eybar.

Don Celinosi dagozkion zatiak irakurtzeko, sakatu hemen

Erreferentziak

Zezenak Euskal Herrian. Iñaki Azkune (UEU 1989).
En Irure se celebró un festival taurino a mediados del siglo XII. J.L. Vicuña (El Correo 1981/01/03).
Los toros y nuestra tierra. Ramiro Larrañaga (Deia 1981/07/24).
Tauromaquia placentina. Javier Elorza (Soraluzeko Udala 1982).
Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica (2016-220 orrialdeak). Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993)

↑ Marca = muga.
↑ Garai haietan bidea Iruretik pasatzen zen, Maltzagako bidea XVIII-XIX mendeetan zabaldu zuten eta.

[1] Marca = muga.

[2] Garai haietan bidea Iruretik pasatzen zen, Maltzagako bidea XVIII-XIX mendeetan zabaldu zuten eta.

[1]

[2]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-===Irureko zezenketa===
+[[Fitxategi: Irure_zahar_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg | thumb | 300px | right | Irure Hamengua (Irure Zaharra), Don Celinosek eraikitako etxea (Indalecio Ojanguren)]]
+==Irureko Don Celinos==
+Nafarroako Antso VIa ''Jakituna'' erregeak (1150- 1186) bazuen lehengusu bat, Don Celinos ''Zaharra'' izenekoa. Elkarrekin gaizki konpontzen omen ziren eta erregeak Don Celinos Gaztelako mugara bidali zuen, Markina aldera<ref>Marca = muga.</ref>.
-Aipamen zaharrenak Irureko zezenketenak dira . XII mendean Nafarroako Antso VIa Don Celinos bere lehengusua ikusteko Irurera etorri zenean, azken honek zezenketa antolatu zuen erregea eta bere zakurrentzat.
+Dirudienez aurrez Celinos Zaharra Nafarroatik Gipuzkoara joana zen, erregearekin gaizki konpontzen zelako. Bere familia eta abere askorekin Irurera etorri eta etxe batzuk egin omen zituen.
-[[Fitxategi: Irure_zahar_baserria._Armarria_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg | thumb | 200px | right | Irure Hamenguako armarria, zezenak eta txakurrak erakusten dituela (Indalecio Ojanguren)]]
+Don Celinosk bere famila, bere jendea eta bere abereak hartuta, Soraluzeraino etorri zen, eta Iruren egin zituen etxeak, Soraluze eta Eibarren arteko bide ondoan<ref>Garai haietan bidea Iruretik pasatzen zen, Maltzagako bidea XVIII-XIX mendeetan zabaldu zuten eta.</ref> Badaiteke etxe hau [[Irure Hamengua baserria (eu)|Irure Hamengua]] baserria izatea, Irure zaharra esaten diote eta.
+Iruren zela, Don Celinos hau Azitaingo Untzuetako alabarekin ezkondu zen. Eta denborarekin erregearekin atzera adiskidetu omen zen.
-En efecto, los placentinos podemos exhibir una noticia referida a cierta fiesta taurina que quizá sea una de las más remotas que haya habido en el País Vasco y probablemente la primera en lo que se refiere a Gipuzkoa. Dicho testimonio, que raya en la leyenda por su antigüedad, es el que se refiere a cierta jira que realizo el rey Sancho VI "el Sabio" de Navarra (1150- 1186) por sus dominios guipuzcoanos. Está contenido en los textos de un extenso litigio protagonizado por Juan López de Unzueta con la villa de Eibar durante el siglo XVI, a que hemos aludido también en el Capítulo I. Se relata la llegada del sequito real al lugar de lrure donde tuvo lugar el festival mediante
-"...un par de toros e que fizo que los corriesen ante el dicho señor Rey e desque corridos e tomado  plazer que les mandó matar los dichos toros... "
-(ez ahaztu traskripzioa sartzen)
+[[Fitxategi: Irure_zahar_baserria._Armarria_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg | thumb | 200px | left | Irure Hamenguako armarria, zezenak eta txakurrak erakusten dituela (Indalecio Ojanguren)]]
+==Erregearen bisita==
+Halako betean, Nafarroako Antso VI Jakituna Gipuzkoara etorri zen, bertako inguruak aztertzera: jendea, aberastasuna, bideak...
+Xabier Elortzak, Antso Jakitunaren bisita 1160. eta 1170. urte bitartean gertatu zela pentsatzen du. Iñaki Azkuneren ustez 1162 urtearen bukaeran ala 1163 urtearen hasieran etorri zen Donostia eta Gasteiz hiriak sortu zituen errege hau Soraluzera, orduantxe berreskuratu bait zituen Nafarroako erreinurako Errioxako zenbait herrirekin batera Araba eta Durangoaldea.
-Urte batzuk geroago dena den, Nafarroako erregea (Santxo Jakituna), Gipuzkoara joan zen. Bere senide zen Celinos izeneko jauna, Eibarreko Untzuetako alabarekin ezkondu zen, eta erregeak bisita egin zion. Soraluze-ko Irure izeneko lekuan, zezenak jokatu zituzten eta gero hil. Zezenen okela, erregearen zakurrek jan zuten.
+Gipuzkoatik barrena ari zela, erregeak Irurera etorri zen Don Celinosi bisita egitera eta ehiza egitera, noble, laguntzaile, zakur-talde eta guzti. Don Celinosek bazkaltzera gonbidatu zuen erregea eta bazkal ondoren bi zezen korritu zituzten:
-Ramiro Larranaga soraluzetarrak ditu albiste honi buruzko dokumentuak, eta herri bereko Xabier Elortzak argitaratu zuen zati interesgarri hau: E otrosi dixo que fizo traer de un su busto de bacas un par de toros e que fizo que las corriessen ante el dicho sen.or Rey e desque corridos e tornado plazer que las mando matar los dichos toros para los dichos canes del dicho senor Rey.
-Xabier Elortzak, Santxo Jakitunaren bisita 1160. eta 1170. urte bitartean gertatu zela pentsatzen du. Dena den, gure ustez 1162. urtearen bukaeran ala 1163. urtearen hasieran etorri zen Donostia eta Gasteiz hiriak sortu zituen errege hau Soraluzera. Orduantxe berreskuratu bait zituen Nafarroako erreinurako Errioxako zenbait herrirekin batera Araba eta Durangoaldea. Dirudienez aurrez Celinos Zaharra Nafarroatik Gipuzkoara joana zen, erregearekin gaizki konpontzen zelako. Bere familia eta abere askorekin Irurera etorri eta etxe batzuk egin omen zituen. Gero ordea, erregearekin adiskidetu egin zen Zelinos, eta berarengana etorri zen lruren ehiza egitera, noble, laguntzaile, zakur-talde eta guzti. Zelinos--ek bazkaltzera gonbidatu zuen erregea eta bazkal ondoren korritu zituzten bi zezenak.
-Esaten dutenez, erregearen zezenak hil egin ziren zezenen okela gehiegi jan zutelako eta Zelinos-ek beste zakur batzuk eman zizkion errege nafarrari.
-Dena dela, Soraluzeko Irure baserriko armarriak badu bisita horren arrastorik. Arbola, lehoia eta gurutze lis-loretuaz gainera, Nafarroako erregearen ezkutua (kateak; Santxo VII.arenak) zakurrak eta zezenak ditu irudikaturik. Armarriaren deskribapen zehatzagoak, Joan Erentxunek eta Garcia Garraffatarrek egina dute.
-Celinos jauna, esan bezala, Untzuetako alabarekin ezkondu zen. Untzuetako etxea, 1193 urtean berritu zuten gainera, eta Celinosek Ziortzako elizari hogeitalau behi emari eman zizkion, jauntxoen monastegi hura ohoratu eta goratzekotan
-===Zezena eta zakurrak===
+::''Eta gainera esan zuen behitalde batetik bi zezen ekarri arazi zituela, eta Errege jaunaren aurrean korritu arazi zituen eta, behin korrituak eta gozatuak, zezenak hil arazi zituen Errege jaunaren txakurrei emateko...''
-Gordetzen den aipamen zaharrena (Irureko zezenketa, XII mendean) mota honetakoa zen.
-Azken aipamenak, berriz, 1659 urtekoak dira. Zezenketa Plaza Zaharreko zezen plazan egin zen: zezenari suzko basta ipini zioten (zezensuzkoa) eta zakurrak bota zizkioten.
+Esaten dutenez, erregearen zezenak hil egin ziren zezenen okela gehiegi jan zutelako eta Don Celinosek beste zakur batzuk eman zizkion errege nafarrari.
-Beste leku batzuetan zezenketa mota honek XIX mende bukaeraino iraun du.
+Dena dela, Soraluzeko Irure baserriko armarriak badu bisita horren arrastorik. Arbola, lehoia eta gurutze lis-loretuaz gainera, Nafarroako erregearen ezkutua (kateak; Antso VII.arenak) zakurrak eta zezenak ditu irudikaturik. Armarriaren deskribapen zehatzagoak, Joan Erentxunek eta Garcia Garraffatarrek egina dute.
+Don Celinos jauna, esan bezala, Untzuetako alabarekin ezkondu zen. Untzuetako etxea, 1193 urtean berritu zuten gainera, eta Don Celinosek Ziortzako elizari hogeitalau behi emari eman zizkion, jauntxoen monastegi hura ohoratu eta goratzekotan.
+==Zezena eta zakurrak==
+Beste batzuetan ere txakurrak erabili izan ziren zezenketetan. Berez, beste leku batzuetan zezenketa mota honek XIX mende bukaeraino iraun du eta.
+Soraluzeko azken aipamenak 1659 urtekoak dira. Zezenketa Plaza Zaharreko zezen plazan egin zen: zezenari suzko basta ipini zioten (zezensuzkoa) eta zakurrak bota zizkioten.
 ==Iturria==
-(hemen seartu Valladlideko liburua etabr)
+urtean izandako auzi batendako, Iruretarrak (Unzuetarrak ere) familiari buruzko dokumentu eta testigantza asko jaso zituzten.
-(eta sartu dokumentuari esteka)
+Eta 1594 urtean Valladoliden Eibarko zaldunei buruzko liburua inprimatu zutenean, Iruretarren (Unzuetarren) informazio guzti hori bertan etara zuten: [[Papeles de derecho (eu)|Información en derecho del concejo, cavalleros y vezinos de la villa de Eybar]].
+Don Celinosi dagozkion zatiak irakurtzeko, [[Media: Irureko_Don_Celinosen_berriak_(1594).pdf |''sakatu hemen'']]
 ==Erreferentziak==
 * [https://www.google.es/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjT45aeoY_hAhXOy4UKHeE7DSsQFjACegQIAxAC&url=http%3A%2F%2Fwww.ueu.eus%2Fdownload%2Fliburua%2FZEZENAKEUSKALHERRIAN.pdf&usg=AOvVaw0zzVdDAMHdw6XVwXXjM3jC Zezenak Euskal Herrian]. Iñaki Azkune (UEU 1989).
+* [[En Irure se celebró un festival taurino (eu)|En Irure se celebró un festival taurino a mediados del siglo XII]]. J.L. Vicuña (El Correo 1981/01/03).
+* [[Los toros y nuestra tierra (eu) | Los toros y nuestra tierra]]. Ramiro Larrañaga (Deia 1981/07/24).
 * [[Tauromaquia placentina (eu) | Tauromaquia placentina]]. Javier Elorza (Soraluzeko Udala 1982).
 * [[Soraluze. Monografía histórica (eu) | Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica]] ''(2016-220 orrialdeak)''. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993)
 [[Kategoria: Zezenak]]