Jeltzaleak (1923 arte) (eu)

Oharra: Sarrera hau sortzeko, Gipuzkoako jelkideak, 1904-1923 artikulua erabili izan da (Mikel Aizpurua Murua 2015).

Oharra: Sarrera hau jeltzaleei dagokie. Sasoiko alderdiari buruzko sarrera irakurtzeko, sakatu hemen.

Zerrendan agertzen direnak

Sarrera honetan lantzen den zerrenda Mikel Aizpuruak osatutakoa da, Gipuzkoako jelkideak, 1904-1923 artikuluan argitaratua. Soraluzeri lotutakoak hartu dira bakarrik eta. ahal izan denean, Donostiako elizbarrutiko "Mendez mende" datu basetik hartutako jaiotegunekin osatu.

Guztira 108 izen dira, gizonezkoak denak.

Egileak berak dioenez, orduko Gipuzkoako Eusko Alderdi Jeltzalearen Agiritegiaren aztarnarik ez dagoenez, prentsa abertzalearen azterketa sistematikoa izan da iturri nagusia, handik eta hemendik aurkitutako abertzaleen eta bazkideen zerrendekin osatua. Inor zerrenda honetan agertzeak ez du esan nahi derrigorrez bizi guztiko jelkideak izan zenik, baizik eta inoiz abertzale moduan hartu izan zela.

Ogibidea eta adina lortzeko, berriz, hauteskunde-erroldak erabili ditu egileak, bertan agertzen zelako. Baina bi akats ditu baliabide horrek: batetik, ez dira hogeita bost urtetik azpikoak azaltzen eta bestetik, ogibideari dagokionez, ez dira beti oso zehatzak izaten erroldak.

Mikel Aizpuruaren lan hau (eta Soraluzeko jeltzaleen zerrenda) 1923. artekoa da: irailak 23an Miguel Primo de Rivera jeneralak estatu kolpea eman zuen Espainian, eta alderdiaren jarduna eten zen.

Lehen agerpenak urteka

Lehen aipamenak

Zerrendak pertsona bakoitzaren lehen aipamena jasotzen du; hau da, noiz agertzen den abertzaleekin lotuta lehengo aldiz.

100 lagunen datuak dauzkagu, eta lau urte nabarmentzen dira. 9 izenekin 1909, 1911 eta 1918; eta 20 izen berrikin 1923 urtea.

Erabilitako iturriekin (gogoratu urte haietako Eusko Alderdi Jeltzalearen Agiritegirik gordetzen ez dela) ezin esan pertsona horiek urte zehatz horietan alderdiaren inguruan bildu zirenik. Baina prentsa abertzalearen helburu bat mugimendua hauspotzea zenez, pentsa daiteke zale berrien izenak lehen baitlehen argitaratzeko prest egongo zirela.

Nabarmentzekoa da oso 1923.eko "arrakasta": 20 izen, guztien %20a. Urte honetan ziklo bat itxi zen, Primo de Riveraren diktadurak alderdiaren martxa eten zuen eta.

Lehen agerpenaren adinak

Adinak

Mikel Aizpuruk bildutako datuek oso alderdi gaztea irudikatzen dute.

Alde batetik, 31 lagunei buruz ez daukagu daturik: ez jaioteguna (bataio errejistro publikoak 1900 urte artekoak dira), ezta lanbidea (ez dira errolda elektoraletan agertzen). Beste moduan esanda, beren izena lehen aldiz aitatu zenean 22 urte izango zuten, asko jota.

Badauzkagu, berriz, 69 lagunen datuak. Grafikoan agertzen denez, gehienak (%67a) ez zuten 30 urte alderdiarekin lotu zirenean.

Beste muturrean, 50 urtetik gorako 5 izen besterik ez dira aipatzen:

Felipe Larrea Aldazabal (51), Clementino Bolumburu Ojanguren (52), Crisóstomo Gallastegui (56), Rafael Echeberria Jauregi (61) eta Claudio Arizaga Arozabe (63).

Lanbide taldeak

Lanbideak

Lanbideei dagokienez, Mikel Aizpuruk hamabi taldetan sailkatu ditu. Soraluzen bi talde nabarmentzen dira: "ogibide ezezaguna" dutenak eta langile mekanikoak.

"Ogibide ezezagun"eko 42 lagun daude zerrendan (%39a). Lanbideak orduko zentso elektoraletik jaso direnez, honek esan nahi du 42 lagun hauek oso gazte zirela 1923.ean, orduko hautesle erroldan agertzen ez zirelako.

Lanbide ezaguna dutenen artean (65 lagun), 42 langile mekanikoak ziren (%39a), bat kenduta beste 41ak armaginak. Honetaz gain, beste hiru lagun armagintza zuten lanbidea, baina ugazabak kasu honetan.

Azkenik, beste bi talde apalagoak aitatu behar dira: bere kasako negozioak zituztenak (6) eta nekazari/ baserritarrak (7). Aurreiritzi eta estereotipo batzuren kontra (abertzale = baserritarra), abertzaletasuna kaletik baserrira etorri zen; askoren begietan nekazariak "euskaldunagoak" izango ziren, baina aldi berean tradizionalagoak; eta asko eta asko maizterrak zirenez, jabeen iritzi eta presioek eragin handia zuten. Soraluze oso herri industriala izanik, "kaletar" joera hau nabarmenagoa da.

Kargu politikoak

Kargu politikoak

108 izenengatik, 20 urte horietan (1904-1923) 44 lagunek karguren bat bete zuten, alderdi barruan edota udalean. Partehartze honek erakusten du jelkideen konpromezua alderdiarekin.

Herriko alderdian

Euzko Alderdi Jeltzalea Uri Batzarretan antolatzen zen, eta berauek zuzentzeko Uri Buru Batzarrak aukeratzen zituzten, mahaikidez osatua. Uri Buru Batzarrak lehendakaria, lehendakariordea, idazkaria eta diruzaina izaten zuen.

Zortzi lehendakari aipatzen dira Soraluzen: Damian Ecenarro Querejeta, Asensio Gabilondo, Valerio Gardoki, Juan Jose Lete Oregi, Facundo Maiztegi, Jose Sesma Bustinduy, Eustaquio Sesma Echabe eta Florencio Sesma Echabe.

Lehendakariordeak, berriz, zazpi aipatzen dira: Benito Alberdi Ramirez, Lino Alberdi, Patricio Arluziaga, Juan Azurmendi, Rufino Bascaran, Andres Ecenarro eta Jose Maria Leturiondo.

Hamar idazkari izan ziren: Martin Arana, Claudio Arizaga Arozabe, Alfonso Artolazabal, Eustaquio Castañares Larreategui, Eusebio Castañares, Tiburcio Castañares, Juan Garmendia Zeleta, Venancio Iñurrieta, Timoteo Lascurain, Timoteo Lazcano eta Lazaro Treviño Artiz.

Diruzainak, berriz, bost besterik ez: Lorenzo Amuchastegui Oregi, Rafael Echevarria, Rafael Iriondo Arriola, Kepa Iriondo eta Emilio Zabala.

Azkenik, Zuzendaritzako mahaikideak zeuden: Gregorio Alberdi Alberdi, Isaac Alday Arcaruz, Pedro Basauri Lete, Gregorio Bollain Arana, Rafael Gallastegi, Angel Garmendia, Prudencio Lascurain, Pedro Moniozguren, Demetrio Oregui, Rufo Oregui eta Ignacio Ucin.

Ordezkariak

Soraluzeko ordezkaria alderdiaren beste erakundeetan pertsona bakarra agertzen da, Ignacio Aranguren, Soraluzeko jeltzale lehenetarikoa.

Behin baino gehiago bete zuen lan hau, bi modutan agertzen da eta: ordezkaria eta Batzar Nagusiko ordezkaria.

Udaletxean

Epe honen bukaeran (1920) Soraluze alkatea EAJrena izan zen: Jose Sesma Bustinduy.

Lau jeltzale izan ziren zinegotzi: Isaac Alday Arcaruz, Asensio Gabilondo, Julio Igarzabal Olano eta Lazaro Treviño Artiz.

Jeltzaleen zerrenda (1904-1923)

Izen-abizenak	Jaio urtea	Lanbidea	Agerpena	Urteak
Higinio Aguirrebeña Leceta	1896	(ezezaguna)	1916	20
Gregorio Alberdi Alberdi	1867	Armagina	1913	46
Benito Alberdi Ramirez	1884	Lima pikatzailea	1916	32
Ventura Alberdi Azcarate	1892	Armagina	1918	26
Lino Alberdi Arregui	1898	Armagina	1918	20
Severiano Alberdi Arregui	1900	(ezezaguna)	1920	20
Isaac Alday Arcaruz	1889	Armagina	1917	28
Pedro Aldazabal	1880	Armagina	1919	39
Toribio Altuna		(ezezaguna)	1923
Lorenzo Amuchastegui Oregi	1886	Lantegia	1910	24
Victoriano Aramburu		(ezezaguna)	1916
Martin Arana		(ezezaguna)	1921
Ignacio Aranguren	1864	Arma lantegia	1905	41
Eugenio Argarate	1873	Armagina	1919	46
Isaac Argarate		(ezezaguna)	1920
Claudio Arizaga Arroiabe	1852	Armagina	1915	63
Eusebio Arizaga Arizaga	1882	Industriala	1909	27
José Arluziaga		(ezezaguna)	1923
Patricio Arluziaga Garitano	1864	Armagina	1909	45
Jacinto Arsuaga		(ezezaguna)	1923
Rafael Arsuaga		(ezezaguna)	1923
Antonio Artojoiogi		(ezezaguna)	1923
Alfonso Artolazabal Yzaguirre	1893	(ezezaguna)	1912	19
Faustino Artolazabal	1878	Armagina	1907	29
Felipe Artolazabal		(ezezaguna)	1912
Vicente Arzelus		(ezezaguna)	1908
Manuel Astigarraga Echaniz	1872	Armagina	1913	41
Juan Azurmendi	1880	Errementaria	1909	29
Pedro Balanzategui		(ezezaguna)	1923
Pedro Miguel Basauri Lete	1894	Armagina	1916	22
Santos Basauri	1884	Igeltseroa	1904	20
Rufino Bascaran	1888	Armagina	1913	25
Eusebio Bereicua Berrondo	1873	Baserritarra	1905	32
Anacleto Berrando Osa	1883	Armagina	1918	35
Doroteo Biritxinaga Suñaga	1880	(ezezaguna)
Gregorio Bollain Arana	1887	Armagina	1911	24
Clementino Bolumburu Ojanguren	1871	Armagina	1923	52
Eustaquio Castañares Larreategui	1891	Armagina	1919	28
Eusebio Castañares	1861	(ezezaguna)	1909	48
Tiburcio Castañares	1898	(ezezaguna)	1918	20
Andres Castañares	1895	(ezezaguna)	1920	25
Jose Cortaberria		(ezezaguna)	1923
Damian Ecenarro Querejeta	1888	Armagina	1911	23
Andres Timoteo Ecenarro Qeregeta	1881	Armagina	1912	31
Imanol Echeberria			1914
Rafael Echeberria Jauregi	1862	Armagina	1923	61
Eusebio Eguren Arroiabe	1864	Sakristaua
Juan Eizaguirre		(ezezaguna)	1923
Sotero Eladio Elisburu Elizburu	1890	Armagina	1915	25
Fernando Esnal		(ezezaguna)	1923
Asensio Gabilondo	1884	Armagina	1910	26
Rufino Gabilondo Echaniz	1895	Armagina	1918	23
Candido Gallastegi		(ezezaguna)	1923
Rafael Gallastegi Arruti	1884	Armagina	1909	25
Crisóstomo Gallastegui Uriarte	1861	Arotza	1917	56
Pedro Valerio Gardoki Rementeria	1863	Armagina	1911	48
Pedro Garitagoitia	1884	Armagina	1913	29
Angel Garmendia		(ezezaguna)	1918
José Garmendia	1890	Armagina
Juan Garmendia	1898	Saltzailea	1914	16
Francisco Goicoechea		(ezezaguna)	1923
José León Goicoechea Egaña	1894	Armagina
Juan Goicoechea		(ezezaguna)
Julian Goikoerrota		(ezezaguna)	1909
Félix Ibargutxi		(ezezaguna)
Julio Ygarzabal Olano	1881	Baserritarra	1920	39
Venancio Iñurrieta	1894	Armagina	1911	17
Laureano Yraolagoitia Lascurain	1867	Baserritarra	1911	44
Jose Rafael Yriondo Arriola	1891	Armagina	1916	25
Cosme Iriondo Arriola		(ezezaguna)	1920
Kepa (Pedro) Iriondo Arriola	1894	Armagina	1915	21
Ricardo Juaristi		(ezezaguna)	1921
Luis Lacuesta Gómez	1881	Dendaria	1905	24
Victor Lacuesta Gómez	1891	Jostuna	1919	28
Antonio Larrañaga	1884	Armagina	1911	27
Felipe Larrea Aldazabal	1860	Errementaria	1911	51
Jose Lascurain		Baserritarra	1923
Prudencio Lascurain Leturiondo	1890	Armagina	1915	25
Timoteo Lascurain Ganusa		(ezezaguna)	1918
Timoteo Lazcano		(ezezaguna)	1923
Juan Jose Lete Oregi	1884	Industrial armagina	1907	23
José María Leturiondo Argarate	1889	Armagina	1909	20
Facundo Maiztegi Lizarralde	1884	Arma lantegia	1911	27
Raimundo Maiztegi		(ezezaguna)	1918
Ramón Maiztegi Achotegui	1894	Baserritarra	1917	23
Segundo Maiztegi Areta	1882	Baserritarra	1911	29
Angel Mendia		(ezezaguna)	1923
Pedro Francisco Muniozguren Artolazabal	1886	(ezezaguna)	1918	32
Carlos Navas Arroyabe	1878	Baserritarra	1912	34
Candido Ondarra	1883	Armagina	1909	26
Demetrio Oregui Elorza	1885	(ezezaguna)	1922	37
Roque Oregui		(ezezaguna)	1914
Rufo Oregui Larrañaga	1895	(ezezaguna)	1915	20
Miguel Ormaechea		(ezezaguna)	1920
Vicente Ormaechea		(ezezaguna)	1923
Carlos Andres Ysidoro Orueta Yturriaga	1896	Medikua	1915	19
Sabin Osa		(ezezaguna)	1923
José Francisco Sesma Bustinduy	1884	Armagina	1912	28
Eustaquio Sesma Echabe	1885	Armagina	1910	25
Florencio Sesma Echabe	1890	Armagina	1912	22
Jose Lazaro Trebiño Artiz	1883	Dendaria	1908	25
Julio Ucin Aristi	1894	Armagina	1923	29
Ignacio Ucin Aristi	1894	Armagina	1915	21
Pascual Urcelay		(ezezaguna)
David Zabala		(ezezaguna)	1923
Emilio Zabala	1880	Armagina	1909	29
Miguel Ygnacio (Mikel) Zubizarreta Ganchegui	1888	Armagina	1919	31

Gerra ostean, zerrenda honetako 16 lagun auzipetu zituzten Erantzukizun Politikoen Legearen harira, herriko beste lagun asko eta askoren artean: Ander Ecenarro, Lino Alberdi, Isaac Alday, Pedro Miguel Basauri, Tiburcio Castañares, Andres Castañares, Fernando Esnal, Asensio Gabilondo, Julio Ygarzabal, Kepa Iriondo, Ricardo Juaristi, Timoteo Lascurain, Juan Jose Lete, Jose Lazaro Trebiño eta Ignacio Ucin.

Erreferentziak

• Gipuzkoako jelkideak, 1904-1923. Mikel Aizpuru (Kondaira, 15 zbk. 15-114 orrialdeak, 2015).