Sagar-errekako uren eruatea (eu)
- Adi! Artikulu hau oraindik argitaratze prozesuan dago.
- Zuzentzen baduzu, edo informazioa gehitzen baduzu, mesedez ez kendu ohar hau. Eskerrik asko!
- Oharra: Sarrera hau osatzeko La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar[1] artikulua erabili izan da,
XX mende hasieran Eibar gero eta handiago egiten ari zenez, udal ur-hornikuntza sistema txiki geratzen ari zen.
Irtenbide bat Sagar-errekako urak erabiltzea izan zen. Eibarkoek ur-ekartzea esaten bazioten ere, Soraluzen ur-eruatea esan zitzaion.
Eraikuntza
Lehen egitasmoa 1912koa da, Rodolfo Agirre injeniariak idatzita. Sagar-errekaren goialdeko Intsuzabal, Lezeta, Bergaretxe, Azurtza, Gastandola eta Albizuri erreken urak hartzea aurrikusten zuten (bost bat km2-ko arroa), eta Soraluzeko Altamiran ur-biltegia eramatea. Handik 992 metrotako tunel batez Eibar aldera pasako ziren. Egitasmo hau ez zen egin.
1920 urtean Eibarko Udalak Sagar-erreka eta Arribaso (Aierdi erreka eta bere adarrak) erreketako urak ustiatzeko eskubideak Valleko kondeari erosi zizkion, 65.000 pezetatan. Hurrengo urteetan Udal Laborategi Kimikoak urak aztertu zituen, eta bikainak zirela ziurtatu. Udako emaria ere neurtu zuten, 18 litro segunduko, nahikoa zela Eibarren premiak asetzeko.
Eibarko Udalaren aginduz, 1927 urtean Bergarako Aurelio González injeniariak bigarren egitasmoa idatzi zuen. Bi puntu nabarmenen zituen: Sagar-errekan egin beharreko presa eta Eibarrerainoko 1500 metrotako tunela, mendiak saihesteko 5 kilometrotako erretena egin beharrean.
Hurrengo hilabeteetan Eibarko Udalak egitasmoa onartu zuen, eta Formanto Ministeritzaren baimena eskatu zuen. Azken hau etorri bitartean ingurukoen onespena lortzeko erabili ziren[2]: Sagar-errekako urak ustiatzeko eskubideak zituzten hiru enpresak eta okupatu behar zituzten lurren 30 jabeak.
1928 urtean Fomento Ministeritzaren baimena heldu zen: Eibarko Udalak Sagar-erreka eta Arribaso erreken 40 litro segunduko erabil zezakeen, Gorosta errekaren 15 litro eta Txigote errekaren beste 5 litro (azken bi erreka hauek Eibarren daude).
1928ko maiatzak 4an Oñatiko Javier Zelaia Enparantza kontratistarekin adostu zituzten lanak, 720.000 pezetatan eta 14 hilabeteko epean bukatzeko. Sagar-erreka aldeko lanak presa, ura eramateko erretenak eta Illordoko tunela edo tunel handia izan ziren.
Lanak berandutu egin ziren eta 1931 urtean bukatu ziren.
Bilakaera
Sagar-errekako ur-eruatean lau sasoi bereizi daitezke, gutxi gora behera.
1930-1960
Sagar-errekako presa zaharra >> Tunel handia >> Iragorri ur-biltegia >> Gisastu ur-biltegia.
Sagar-erreka ingurueta ez zen lanik egin. 1952 urtean Eibarko aldean lan txiki batzuk egin ziren.
1960-1975
Ibarrola presa >> San Martzialgo ur-biltegia >> Irurak Bat zentrala >> Igarateko ur-biltegia >> Tunel handia >> Iragorri ur-biltegia >> Gisastu ur-biltegia.
1960 hamarkadan ikusten hasi zen ur emaria ez zela nahikoa Eibarren premientzako. Emaria handitzeko, 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía-ri XX mende hasierako azpiegiturak erosi zizkion, eta erreten luze baten bidez ur guzti horiek tunel handira eraman zituen.
1975-2009
Sagar-errekako presa berria >> tunel handia >> Iragorribarriko ur-biltegia.
1975 urterako sistema oso zaharkituta zegoen, itokin handirekin eta mantenimentu zailtasunekin, Horregatik Sagar-errekan presa berri bat eraiki zuten (gaur egunekoa) eta erretenak berritu zituzten.
2009-2014
Urkulu urtegia >> Tunel handia >> Iragorribarriko ur-biltegia.
Ura Urkulu urtegitik ekarri zuten, Sagar-errekaren arroko urak alde batera utziz. Ura 50 zm-tako tutu berri batek ekartzen du Aretxabaletatik túnel handiraino, Soraluze zeharkatuz [3]. Tunel handia barrutik garbitu eta egokitu zuten tutua sartu baino lehen.
Azpiegiturak
Ibarrola presa
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari erosia, ur emaria handitzeko.
Sistema osoaren puntu altuena zen.
Erretena
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari erosia, ur emaria handitzeko.
3.750 metrotakoa, Ibarrola presatik San Martzial ur-biltegia lotzen zuen.
San Martzialgo ur-biltegia
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari erosia, ur emaria handitzeko.
Boomerang forma du eta 2.500 m2 ditu. Bertan bi pertsona hil ziren, itota. Hemendik 30 zm-tako tutua zentraleraino jeisten da.
Irurak-Bat zentrala
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari erosia, ur emaria handitzeko.
Bi turbina zituen. Sortutako indarra SAPAri saltzen zioten.
Igarateko ur-biltegia
1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari Irurak-Bat zentrala erosi zionean, Igaraten ur-biltegi berria eraiki zuten, Sagar-errekaren bestekaldean.
Porlanezko ur-biltegia egiteko Sagar-erreka bera desbideratu izan behar zuten. 15 metro luze da, eta errepidea baino beherago geratzen da. Estalitako ur-biltegia denez, hasieran bertako zaintzaileak ortua jarri zuen, eta gaur egun aparkalekua dago, Joansa enpresaren aurrean geratzen dena.
Eibarko Udalaren asmoa zera zen, zentralak erabiltzen zituen urak Igaraten biltegiratu eta tunel handiraino igo. Horretarako ponpatzeko turbinak jarri zituzten ur-biltegiaren mendebaldeko aldean, eta tutu luze batez Eitzagaetxetxo baino gorago egin zuten arketa handi batekin (3m x 3m x 3m) lotu zuten. Arkera honetatik tunel handiraino tutua lurperatu zuten, Arribaso baserriaren behekaldetik pasatzen zena.
Martxan jarri zuten egunean jende asko bildu zen. Ponpak lanean hasi zirenean, urak 120 bat metro besterik ez zuen igo, Eitzakoetxetxo arketarako erdibidean geratu zela. Atzera jeisterakoan, urak turbinen alabeak indarrez jo zituen eta apurtu zituen.
Ponpa berriak ekarri izan behar zuten, hamar bat urtetan lanean aritu zirenak, nahiz eta motorrak geratzerakoan alabeek asko sufritu.
Sagar-errekako presa
1928 urtean eraiki zuten, eta uren eruatearen hasierako puntua zen. Zubitxo baino 100 bat metro gorago zegoen, eta betetzeko Ibarrolako presak hartzen ez zituen urek erabiltzen zituen, eta beste errekasto batzurenak, Sasibaltz esaterako.
Presarik 1.000 metrotako lurpeko erretena irtetzen zen, Ostegieta mendia inguratzen zuena; bidean pare bat errekastoen urak biltzen zituen (teknikoki Ostegieta I eta Ostegieta II izenekoak). Erretenak Aierdi erreka azpitik pasatzen zuen, sifoi baten bidez.
1974 urtean porlanezko presa berria eraiki zuten pixkat beherago, eta presa zaharra ur-azpian geratu zen.
2009 urtean Urkuluko ura ekartzen dute Eibarra eta, beraz, Sagar-errekako urak ez dira erabiltzen: presan bildutako urak gainezka egiten du eta Sahar-errekako bere bidea egiten dute. Presa noizean behin dragatzen dute.
Ezbeharrak ere izan dira: orain dela urte batzuk gizon batek bere burua bota zuen bertara, eta itota hil zen.
Illordoko tunela edo tunel handia
Laburpen modukoa jarri
Iragorriko ur-biltegia
Eibarko aldean dago.
1972 urtean apurtu zuten, Iragorribarri ur-biltegia egin zutenean.
Gisastuko ur-biltegia
Eibarko aldean dago.
1929 urtean eraiki zuten, tunel handiarekin batera. Biltegi bikoitza zen, eta Bilbao-Behobia autobidea egin zutenean erdi bat apurtu zuten.
Erreferentziak
- ↑ La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar. Javier Martin Lapeyra (Eibar aldizkaria 2014-2015).
- ↑ Onespenak lortzeko dirusariak ordaindu behar izan zituzten.
- ↑ Soraluzek tutua saihesbidetik ekartzea nahi zuen, baina Aldundiak herri barruko zeharbidetik egin zuen. Ordainetan, igarateko erlaitza egin zuen, eta eliza konpontzeko dirua eman zuen.