Historiaurreko istorioak (eu)

Soraluzeko mendigainean, Karakatetik Irukurutzetaraino Elosua-Plazentzia estazio megalitikoa luzatzen da. Aintzinako monumentu eta aztarna hauen inguruan hainbat istorio sortu izan dira.

1.921 urteko udan Jose Migel Barandiaranek horietako batzuk jaso zituen, Telesforo Aranzadi eta Esteban Egurenekin batera bertako trikuharriak aztertzera etorri zenean.

Jentillarriak: Leziagako haitza

Leziagako haitza (Kontrargi 2002)

(Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Bazela mendi gainean bizi zen indar ikaragarridun Artzabal izeneko jentil bat. Jentil horrek, haserrealdi baten, haitz izugarri bat bota omen zuen Atxolingo mendi tontorretik Leizeagako errekazulora: Atxolindik jentillak aballian jaurtia dela diote, kontu zaharren arabera.

Leizeagako erreka ondoko harritzar horrek, Aritzaga baserri ingurutan dagoenak, zabaleran 50 bat metro eta altueran 25 bat metro ditu eta, teilatu egi baten modutan mendi magalean agertzen denez, aterpe ederra eskeintze die inguruko belardietan bazkatzen duten abereei.

Beheraxeago ere badago beste haitz handi bat, goikoa baino txikixegoa. Biak Leziako haitzak izenez ezagutzen dira.

Ollaraitz (Mikel Valero 2014)

Jentillarriak: Ollarraitz

(Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Kortaburuan, Soraluze gainetik 400 metrotara gutxi gora behera, ofitazko haitz eskerga dago, Ollarraitza.

2.50 m altuera, 1.50 m luzera eta metro bateko zabalera. Beste harri handiago baten mendebaldeko muturrean kokatuta dago. Marruzkadura fenomenoz, bi haitzen multzoak oilarra ematen du.

Baserritarrek diotenez, gaineko harria jentil batek abailaz botatakoa omen dela. Harkaitz hauen azpian urrezko palanka lurperatuta dagoela gaineratzen dute.

Jentillarriak: Osuma errekakoa

(Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Osumako errekaren ezkerreko aldean badago oso haitz handia, jentil batek Atxolin mendi tontorretik abailaz bota omen zuena.

Arzabalagako jentila (Jose Miguel Barandiaran 1921)

Arzabalagako jentilla I

(F. de Aritzagak kontatuta 1921n, eta Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Arzabalagako jentilla Bitorijatik zentenoa erosita etxera bederatzi anega zekarrela alabia topau eban. Ankan arantza bat eteukan alabiari galdetu otxan. Alabia anka ikusten asi zanian artaxi-erdixa topau otxan.

Arzabalagako jentila Gasteiztik zekalea erosita etxera bederatzi anega zekarrela alaba topa zuen. Hankan arantzaren bat ote zuen alabari galdetu zion. Alabak, hanka begiratzen hasi zenean, guraize-erdia antzeman zion.

Arzabalagako jentila II

(Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Artzabalgo (Arzabalaga?) jentila gari bila joan omen zen. Gariz betetako idinarrua zekarrela bere alabarekin topo egin zuen eta honek esan zion: Atsedena hartu ura edan artean.

Atsedena zer den jakin izan banu beste horrenbeste gari ekar izan nezakeen.

Alabak buru gainean zeraman suilatik eskeini zion ura eta aitak estalkia irentsi zuen urarekin batera.

Nun dago estalkia? galdetu omen zuen alabak.

Ale bat irentsi dudala iruditu egin zait! aitak erantzun zion.

Gordailu izkutuak: hamabi kutxak

(Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Irukurutzeta eta Elgoibar artean ba omen daude urrez betetako hamabi kutxa, eta hamaika harri multzo azpian gordeta daude. Gerora trikuharri diren hamaika harri multzo topa egin dira. Hamabigarrenetaz ez da ezer esaten.

Gordailu izkutuak: urrezko kanpaia

(Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Beste kontu zahar baten arabera, Muskîtzu mendian, Pagobedeinkatu eta Elgoibar artean, ba dago urrez betetako kanpaia (palanka bestek diotenez), ardiak besterik pasatzen ez diren bidezidor baten lurperatuta. Egunen baten ardiak aurkituko dute beren apatxekin.

Hau izan daitzeke besteen ustez Soraluzeko mendietan lurperatuta dagoen urrezko palanka duen idinarrua.

Irukurutzetako trikuharria

Gordailu izkutuak: Irukurutzetako trikuharria

(F. de Aritzagak kontatuta 1917n, eta Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Irukurutzeta trikuharri honetan urrezko kanpaia gordetzen omen da.

Behin batean bila joandako gizonek ezin zuten handik atera: barrutik irten zitzaien gizafigurako monstruo batek, buruan adarrak eta ahuntzaren ankak zituela, eragotzi zien eta.

Mugarriko edalontzia

(N. Gantxegik kontatuta 1920n, eta Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Izena doon guztie emen da, esaerak dio.

Mugarri baserriko gizon bat Untzetara joan zen peoi, garia urkultzera. Gauez etxera zetorrela Mugarri txabola ondotik pasatzerakoan sorgin multzo bat ikusi zuen, korroan. Dantzara konbidatu zuten eta sartu egin zen.

Nekatu zirenean, dantza egiteari utzi zioten. Gero ur freskoa zerbitzen hasi ziren oso polita zen edalontzi batetan.

Bere txanda heltzerakoan, baserritarrak edalontzia hartu egin zuen eta aitaren egin zuen, ohi zuenez, ezpainetara eraman baino lehen. Bapatean sorginak bere begi-bistatik desagertu egin ziren, zelai erdian bakarrik uzten eta edalontzia oraindik eskutan.

Sorginen edalontzia Mugarri baserrian gordetzen omen da oraindik

Pagobedeinkatu

(Jose Migel Barandiaranek jasoa)

Irukurutzeta gailurraren ondoko zelai txikia, inguru horretako trikuharri multzoaren erdigunea.

Zelai horretan trikuharria dago, baina ez da pagorik, nahiz eta Pagobedeinkatu izen honek inoiz egon dela adierazi.