Irureko zezenketa (eu)
Irureko zezenketa
Aipamen zaharrenak Irureko zezenketenak dira . XII mendean Nafarroako Antso VIa Don Celinos bere lehengusua ikusteko Irurera etorri zenean, azken honek zezenketa antolatu zuen erregea eta bere zakurrentzat.
.jpg)
En efecto, los placentinos podemos exhibir una noticia referida a cierta fiesta taurina que quizá sea una de las más remotas que haya habido en el País Vasco y probablemente la primera en lo que se refiere a Gipuzkoa. Dicho testimonio, que raya en la leyenda por su antigüedad, es el que se refiere a cierta jira que realizo el rey Sancho VI "el Sabio" de Navarra (1150- 1186) por sus dominios guipuzcoanos. Está contenido en los textos de un extenso litigio protagonizado por Juan López de Unzueta con la villa de Eibar durante el siglo XVI, a que hemos aludido también en el Capítulo I. Se relata la llegada del sequito real al lugar de lrure donde tuvo lugar el festival mediante
"...un par de toros e que fizo que los corriesen ante el dicho señor Rey e desque corridos e tomado plazer que les mandó matar los dichos toros... "
(ez ahaztu traskripzioa sartzen)
Urte batzuk geroago dena den, Nafarroako erregea (Santxo Jakituna), Gipuzkoara joan zen. Bere senide zen Celinos izeneko jauna, Eibarreko Untzuetako alabarekin ezkondu zen, eta erregeak bisita egin zion. Soraluze-ko Irure izeneko lekuan, zezenak jokatu zituzten eta gero hil. Zezenen okela, erregearen zakurrek jan zuten. Ramiro Larranaga soraluzetarrak ditu albiste honi buruzko dokumentuak, eta herri bereko Xabier Elortzak argitaratu zuen zati interesgarri hau: E otrosi dixo que fizo traer de un su busto de bacas un par de toros e que fizo que las corriessen ante el dicho sen.or Rey e desque corridos e tornado plazer que las mando matar los dichos toros para los dichos canes del dicho senor Rey. Xabier Elortzak, Santxo Jakitunaren bisita 1160. eta 1170. urte bitartean gertatu zela pentsatzen du. Dena den, gure ustez 1162. urtearen bukaeran ala 1163. urtearen hasieran etorri zen Donostia eta Gasteiz hiriak sortu zituen errege hau Soraluzera. Orduantxe berreskuratu bait zituen Nafarroako erreinurako Errioxako zenbait herrirekin batera Araba eta Durangoaldea. Dirudienez aurrez Celinos Zaharra Nafarroatik Gipuzkoara joana zen, erregearekin gaizki konpontzen zelako. Bere familia eta abere askorekin Irurera etorri eta etxe batzuk egin omen zituen. Gero ordea, erregearekin adiskidetu egin zen Zelinos, eta berarengana etorri zen lruren ehiza egitera, noble, laguntzaile, zakur-talde eta guzti. Zelinos--ek bazkaltzera gonbidatu zuen erregea eta bazkal ondoren korritu zituzten bi zezenak. Esaten dutenez, erregearen zezenak hil egin ziren zezenen okela gehiegi jan zutelako eta Zelinos-ek beste zakur batzuk eman zizkion errege nafarrari. Dena dela, Soraluzeko Irure baserriko armarriak badu bisita horren arrastorik. Arbola, lehoia eta gurutze lis-loretuaz gainera, Nafarroako erregearen ezkutua (kateak; Santxo VII.arenak) zakurrak eta zezenak ditu irudikaturik. Armarriaren deskribapen zehatzagoak, Joan Erentxunek eta Garcia Garraffatarrek egina dute. Celinos jauna, esan bezala, Untzuetako alabarekin ezkondu zen. Untzuetako etxea, 1193 urtean berritu zuten gainera, eta Celinosek Ziortzako elizari hogeitalau behi emari eman zizkion, jauntxoen monastegi hura ohoratu eta goratzekotan
Zezena eta zakurrak
Gordetzen den aipamen zaharrena (Irureko zezenketa, XII mendean) mota honetakoa zen.
Azken aipamenak, berriz, 1659 urtekoak dira. Zezenketa Plaza Zaharreko zezen plazan egin zen: zezenari suzko basta ipini zioten (zezensuzkoa) eta zakurrak bota zizkioten.
Beste leku batzuetan zezenketa mota honek XIX mende bukaeraino iraun du.
Iturria
(hemen seartu Valladlideko liburua etabr) (eta sartu dokumentuari esteka)
Erreferentziak
- Zezenak Euskal Herrian. Iñaki Azkune (UEU 1989).
- Tauromaquia placentina. Javier Elorza (Soraluzeko Udala 1982).
- Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica (2016-220 orrialdeak). Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993)