Domingo de Zavala (eu)

Domingo de Zavala y Aranguren
Jaio	Ordizia, 1607
Hil	Ordizia, 1657
Profila	Kudeatzailea

Arbasoak

Domingo Martínez de Arramendía y Mendiola (1535-1614) erdi mailako kaparea izan zen, bizargile/ zirujau baten semea.

Ibilbide profesional luze eta oparoa egin zuen. Luis de Requesens militarraren kontularia izan zen, eta Lepantoko guduan honek "Granada" izeneko galeraren agintea eman zionean, hiru galera turkiar hartu zituen. Gero, Estatu eta Gerraren idazkaria izan zen Flandrian, Ogasunaren kontulari nagusia Felipe II.rekin eta Ogasunaren kontseilari Felipe III.rekin.

Izena aldatu zuen, familiaren baserriarena hartuz: Zavala.

Irabazitako dirutza eta harremanei esker Zavala jauregia eraiki zuen Ordizian (1582), eta Zavala leinuaren maiorazgoa sortu zuen (1612).

Zavala jauregia (Ordizia)

Jaiotza

Domingo Zavala Aranguren eta Maria Ochoa Aramendiren semea zen. 1607ko apirilaren 2an bataiatu zuten Ordiziako Santa Maria parrokia-elizan.

Aitaren aldetik, haien arbasoak odolezko kapare edo nobleak ziren, Arangurengo oinetxekoak, Abalzisketan kokatuak; amaren aldetik ere kapareak ziren, Arramendiko etxe eta orubetik etorriak, Ordiziako harresietatik kanpo.

Familia

Margarita Arteagarekin ezkondu zen Ordizian (1626/09/06), eta bi urte geroago (1628/08/29) belazio meza egin zieten, Ordizian ere.

Hamahiru seme-alaba izan zituzten, lehengo hamarrak Ordizian eta azken hirurak Soraluzen: Polonia Margarita (Alonso de Ereñozu kapitainarekin Soraluzen ezkondu zena), Catalina, Juan, Francisca Dorotea, Diego Antonio, Maria Jaçinta, Antonio Ligno, Maria Josepha, Pedro Ygnazio, Juan Antonio, Martin, Francisco Manuel (Baldeibarko arcedianoa) eta Victor Juan Joaquim.

Ibilbide profesionala

1626.tik 1633.ra Gipuzkoako komisario nagusi izan zen, eta gerrako jendearen eta haien armategien joan-etorriez arduratu zen.

1638.an, Tolosako Erret Lantegietako behin-behineko gobernadore izendatu zuten.

Sei urte geroago, 1644.ko azaroaren 20an, Soraluzeko Erret Lantegietako behin-behineko superintendentea egin zuten. Hurrengo urtean, behin-betiko eman zizkioten gobernua eta superintendentzia.

Salaketak

Mendearen erdialdera, paper anonimo batzuk bidali zioten erregeari, superintendentearen jarduketagatik kexu: haren jarduerak kalte egiten ziela errege zerbitzuari eta fabriken eta bere langileen administrazio onari.

Honen ondorioz, 1656an Felipe IV.ak Gipuzkoako korregidorea zen Lope de los Ríos y Guzmán jaunari zera agindu zion, Soraluzeko Erret Lantegiak bisitatzeko eta, beharbada, salaketak egiaztatzeko.

Korregidoreak 46 hutsegite topa zituen Zavalaren jardueran. Diru publikoaz jabetu izana leporatzen zion; funts publikoak beste helburu batzuetarako desbideratu izana; arma-probak egiteko erabiltzen zen bolbora partikularrei saltzea; armek arauzko neurriak zituztela ez egiaztatzea; errege-biltegien zati bat bere ohiko etxebizitzara bideratzea, lantegietako ofizialen opariak eta eskupekoak jasotzea...

Heriotza

1657.ko otsailak 16an, korrejidorea salaketak biltzen ari zen bitartean, hil egin zen Ordizian.

Orduan, Diego Antonio seme zaharrena izendatu zuten Soraluzeko Erret Lantegierako superintendentea... nahiz eta aitak honenbeste hutsegite egin izana. Agian, zerikusia izango zuen Francisca Dorotea arreba José de Recalde y Ubilla jaunarekin ezkonduta egoteak, Erret Lantegietako orduko gobernadorea.

Zavala familia

Domingo eta Diego Antonio ez ziren Soraluzeko Erret Lantegiekin zerikusia izan zuten bakarrak. XVII. mendean Zavala familikoak hainbatetan izendatu zituzten Erret Lantegien ikuskatzaile edota superintendente, beraiek kudeatzeko. Diego Antonioren ostean beren bi seme egon ziren, Domingo Ignacio eta Jose Francisco de Zabala y Aramburu.

XVIII. mendean Gipuzkoako Diputazio Orokorrean ere parte hartu zuten.

XIX. mende hasieran Manuel José de Zavala y Acedo (1772-1842), III Villafuertes kontea, nabarmendu zen. Besteak beste, Gipuzkoako lehen Buruzagi Politikoa izan zen (Gobernadore Zibila), Cadizko konstituzioa ezartzeko ardurarekin (1813-1814, 1820-1823). Horregatik, absolutisten jazarpena pairatu zuen.

Bere semeak, Ladislao eta Ramón de Zavala Salazar, liberalak hasi ziren baina bigarren karlistadan CarlosVIIaren alde egin zuten. Hurrengo urtetan Ramon (1817-1898) alderdi integristaren kide izan zen, hainbat alditan Gipuzkoako Aldundi Probintzialaren partaidea eta behin lehendakaria (1884); Ladislaok (1i06-1897) ere diputatua izan zen behin eta berriz.

XX. mende hasieran beste Zavala, Ladislao de Zavala Echaide, Gipuzkoako Aldundi Probintzialaren partaidea izan zen, eta lehendakaria hiru aldiz (1913, 1915 eta 1917).

Erreferentziak

• Domingo de Zavala y Aranguren. Ricardo Gómez Rivero (Espainiako Real Academia de la Historia).