Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia (eu)
Bere historian zehar, Espainiako armada eta Soraluzeko Erret Lantegien arteko bitartekari (asentista) asko izan ziren.
1.734 urtean Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia[1] zena bitartekari bakarra izendatu zuten, eta halaxe izan zen 1.784 arte. Orduan Filipinetako Errege Konpainia[2] zenak ordezkatu zuen, hamar urtez.
Filipinetako Errege Konpainiaren jarduna Soraluzen 1.794 urtean desagertu zen, Frantziako Konbentzio gerra Soraluzera heldu zenean.
Armagintzaren egoera XVII mende bukaeran
Sevillako Indietako Artxibategi Orokorran, beste askoren artean, bada espediente bat, Expediente sobre armas que se compraron en Vizcaya para Nueva España con el caudal que mandó el Conde de la Monclova, años de 1687 y 1698 izenekoa[3].
Espediente hau hamaika txostenek osatzen dute, 12 urteetan sortuak. Erakusten dutenez, garai hartan Soraluzeko arma lantegiak nahikoa hondatuta zeuden, biltegiak hutsik eta bertako fraguak egun askotan erabili gabeak, eskaera faltarengatik; eta hau dena gutxi balitz, berezo nagusiak (Españako Koroa) gutxi eta berandu ordaintzen zuen.
Caracasko Gipuzkoar Konpainia[4]
Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia, Caracasko Gipuzkoar Konpainia edo Gipuzkoar Konpainia (gaztelaniaz sortua, Real Compañía Guipuzcoana de Caracas edo Compañía Guipuzcoana izenaz) gipuzkoar merkataritza-konpainia bat izan zen 1728tik 1785era, eta monopolioa izan zuen Venezuelarekiko merkataritzan. Bere akziodunak Espainiako erregea, Donostiako Udala, Gipuzkoako Aldundi Nagusia eta inbertsore pribatuak izan ziren.
Tabakoa, kakaoa eta kolonietako beste hainbat gai ekarri zituen Venezuelatik, eta hara hainbat produktu eta tresna esportatu. Europako merkataritza-trafikorako garrantzi handikoa izan zen, Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen sorrera bultzatu zuen, eta modu erabakigarrian Ilustrazioko ideiak eraman zituen Venezuelara, Hego Amerikaren independentzia-mugimenduaren atarian.
Venezuelako merkataritzatik gain, beste hainbat negoziotan sartu zen. 1.734 urtean Soraluzeko Erret Lantegien bitartekari (asentista)bakarra izateko eskatu zuen, eta lortu ere.
Ekoizpena eta eragina
Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia bitartekari bakarra bilakatzeak eragin nabarmena izan zuen, onerako zein txarrerako.
Txarrerako, Konpainiak ekoizpenari buruzko kontrolak nabarmen zorroztu zituen alde batetik, eta bestetik preziotan. Erregeak (hots, Espainiako armadak) ordaintzen zituen prezioei bere etekina kentzen zion, gremioen irabaziak murriztuz.
Baina ezin ahaztu bestelako eraginak. Ordainketak askoz fidagarriagoak izan ziren, lantegi txikien egoera ekonomikoa hobetuz. Gainera, ekoizpena handitu zenez, lan gehiago sortu zuen lantegiak ugaritzeko eta eskulana ere erakartzeko.
1.764 urtean, Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia berak puntu batzuk azpimarratu nahi izan zituen.
Alde batetik negozioaren hazkundea: Konpainiak asientoa hartu zuenean, 1.735 urtean, urteko 8.000 bat fusil egiten ziren, giltzak Liejatik (Belgika) ekarri behar zirela bertakoek teknologia aurreratuenak menperatzen ez zituztelako. Hamar urte geroago urteko 12.000 fusil ekoizten ziren, giltza guztiak Soraluzen eta inguruan egiten zirela. Eta beste hogei urte geroago, 1.764 urte inguruan hain zuzen, urtero urtero kontratak 14.000 fusilekoak izaten ziren, gehi 4.000 gastadore lanabes eta karabina eta gainera pistolak erregeak eskatu bezain beste. Ekoizpenari aurre egiteko 577 gizon behar ziren[5].
1.735-1.764 epean Soraluzeko Erret Lantegiek 300.000 fusil baino gehiago ekoiztu zituzten, gehi beste honenbeste baionetak eta gastadoreen lanabesak. Teknologia aldetik ere Europako aurreratuenak omen ziren.
Halako ekoizpenari aurre egiteko diru fondoa handia beharrezkoa zen: urteko 2.000.000 errial (130.000 peso).
1.775 eta 1.777 urteetan, Konpainiak Ameriketara bidaltzeko arma-horniketa sorta oso handiak ekoizteko mandatua jaso zuen Erregerengandik, Soraluze eta Tolosako arma-fabriketan egitekoak.
Eta bi urte geroago, 1.779 urtean, langileen hezkuntza hobetzeko asmoarekin eta konpainiak bultzatuta, Marrazki Eskola zabaldu zuten Soraluzen. 1780/03/31ko alean Gaceta de Madrid aldizkariak halaxe jasotzen zuen[6]:
- Gipuzkoako Soraluze, martxoak 14an.
- Joseph María de Lardizabal jaunak, Caracaseko Errege Konpainiaren aldetik Erret Arma Lantegi hauen zuzendariak, haiek perfekzionatzeko marrazki-eskola bat ezartzearen garrantziaz konbentzituta, plan bat prestatu zuen; eta Bere Maiestatearen onespena lortu ostean, joan den urriaren 3an irakasketa hartako maisu-plaza oposatzeko lehiaketa ireki zuen. Aipatutako Zuzendariak oposaketa-ekitaldia hitzaldi batekin eman zion hasiera, antzinako mosketearen edo txuzoaren ordez gaur egungo Infanteriako fusila sartu zenetik egindako aurrerapenak ikustaraziz; langileen trebetasuna hobetzeko egokitzat jotzen zituen bitartekoak, marrazketa eraginkorrena zela adieraziz; eta, azken boladan, gazteak adoretu egin zituen, sail horretan ahalik eta perfekziorik handiena lortzeko ahalegina eta aplikazioa egin zezaten. Ondoren, eskola horretan indarrean egongo den plana irakurri zen. Irakurketa eta oposizioa amaitu ondoren, maisu-plaza Joachin Calderón-i eman zitzaion, Erregearen aldetik Fabriketan bertan aztertzaile izan zena. Marrazketa Eskola hil bereko 9ko gauean hasi zen, 95 ikasle bertaratu zirela, beren lanak irmo jarraitzen dutela.
Eraketa
Aurretik zuzendari bakarra bazen ere, erregeak izendatuta, Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia sartu zenetik bi zuzendari izan ziren paraleloan. Alde batetik, erregearen ordezkaria (militarra beti), kalitate azterken arduraduna; eta bestetik Konpañiaren ordezkaria, ardura ekonomikoarekin.
Ardurek garbi banatuta ematen bazuten ere, jarduera zaildu egin zen, askotan bi zuzendariak elkarren kontra jarduten ziren eta.
Konpainiaren aldetik eragin handieneko zuzendaria Juan Francisco de Lardizabal izan zen. 1.777 jubilatu zenean, Jose Antonio de Lardizabal semea izendatu zuten Erret Lantegien zuzendari, eta honen semea Tolosako Erret Lantegien Ordainketa-bulego burua.
Filipinetako Errege Konpainia[7]
1.779-1.784 epea oso txarra izan zen Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainiarentzat. Alde batetik, 1.178 urtean Ameriketako merkataritza erabat liberalizatu zuten, konkurrentzia handituz. Bestetik, Ingalaterrarekiko gerra berpiztu zen (1.780-1.783), Venezuelako merkataritza ostopatuz: Nuestra Señora de la Asunción ontzia ere harrapatu zioten.
Gauzak horrela, 1.784rako Konpainia zorrek itota zegoen, eta desegin egin zen. Orduan, Frantzisko Cabarrús baionesak, konpainiaren akziodun eta zuzendaritza-batzordeko kideak, proposamen bat egin zuen Konpainia berregituratzeko, Habanako Konpainiarekin eta San Fernando Konpainiarekin bateratuz. Konpainia berria Filipinetako Errege Konpainia[8] bilakatu zen, 1788an hezurmamitua, eta Filipinekin trafikoaren monopolioa eskuratu zuen. Honetaz gain, Filipinetako Konpainiak Caracasko Konpainiaren Soraluzeko Erret Lantegien asientoa eta Bizkaiko ontziolak ere bereganatu zituen.
Filipinetako Konpainiak hamar urtez (1.784-1.794) ustiatu zuen aipatutako asientoa, Frantziako Konbentzio gerran frantsesek Soraluze hartu zuten arte hain zuzen. Bakea sinatu ostean, Estatua bera zuzenean aritu zen, arma eskaerak egiteko inolako bitartekaririk erabili gabe.
Konpainiaren etekina
Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia-k ez zuen etekin oso handia ateratzen armen salerosteari. Halaxe jaso zen, behintzat, 1.744 urteko Batzarrean, asientoa berritzeko eskatu zutenean[9].
1.761 urteko kontratuan[10] agertzen diren prezioak[11] aztertzen badira, armen salerostearekin bataz besteko %4,7 bat lortzen zuten:
| Arma mota | Salneurria | Ordainduta | Etekina | Ehunekoa |
|---|---|---|---|---|
| Azken modeloko fusila | 90,00 | 86,75 | 3,25 | %3,6 |
| Corps guardien karabina | 78,00 | 74,00 | 4,00 | %5,1 |
| Corps guardien pistola parea | 101,00 | 97,00 | 4,00 | %4,0 |
| Zalditerirako karabina | 58,00 | 54,00 | 4,00 | %6,9 |
| Zalditerirako pistola | 38,50 | 37,00 | 1,50 | %3,9 |
Etekin motz hauek erakusten dute orduko armen ekoizpena ez zela oso lehiakorra. Mende horren bukaeran hasiko zen gremio sistemen gainbehera, batez ere Espainiako armadak beste lantegi lehiakorragoei eskaerak egiten hasi zenean (Oviedo eta Trubiako arma lantegi berriak).
Askoz etekin gehiago ateratzen zizkien gastadoreen lanabesei, %34 bat. Etekin gordina antzekoa bazan ere, prezio askoz merkeagoa zuten eta hortaz ehunekoa zazpi bider altuagoa da:
| Lanabesa | Salneurria | Ordainduta | Etekina | Ehunekoa |
|---|---|---|---|---|
| Bi eskuko aizkora handia | 12,00 | 9,00 | 3,00 | %25 |
| Aizkora txikia | 11,00 | 7,00 | 4,00 | %36 |
| Marrazoa | 10,00 | 5,50 | 4,50 | %45 |
| Aitzur-pikatxoia | 12,00 | 8,00 | 4,00 | %33 |
| Bi puntako pikatxoia | 9,00 | 7,50 | 1,50 | %17 |
| Aitzur zabala | 15,00 | 9,50 | 5,50 | %37 |
| Pala angeluzuzena | 13,00 | 7,00 | 6,00 | %46 |
Erreferentziak
- Soraluze. Monografía histórica 59. orrialdea. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1997)
- ↑ Real Compañía Guipuzcoana de Caracas.
- ↑ Real Compañía de Filipinas.
- ↑ Encargo de armas a las Reales Fábricas de Placencia el año 1687. José Garmendia Arruabarrena (R.S.B.A.P. 1988).
- ↑ Caracasko Gipuzkoar Konpainia. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ 577 gzon hauek maisuak izango ziren. Ofizialak, laguntzaileak eta aprendizak gehitu behar zitzaien.
- ↑ Gaceta de Madrid, 26 zbk. 227. orrialdea.
- ↑ Filipinetako Konpainia. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ Filipinetako Konpainia. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ Que aunque se había experimentado no ser lucrativo para la Compañía el Asiento de Armas de las Fábricas de Placencia, no obstante, en atención a ser cosa del Real servicio y utilidad de los pueblos u moradores de la Provincia la subsistencia de ellas...
- ↑ Nueva contrata para la provisión de armas. Real Compañía Guipuzcoana de Caracas (1761)
- ↑ Prezioak erreal kuartotak daude (reales de vellón).