Udala (eu)
Udala eta Demokrazioa...baina ez hainveste.
Erregimen zaharra: 1766 arte
Osaketa
Bost pertsonek osatzen zuten udal gobernua: alkateak, hiru errejidorek eta sindiko-prokuradoeak.
Honetaz gain, erabaki garrantzitsuenak herri-bileretan hartzen ziren: Junta Orokorrak
Eskuduntzak edota eginbeharrak
Alkatea epaile, abastos zaindu, ez zirenean eskuratu…
Aukeraketa
Urtean behin egiten zen.
Baina parte hartzailea izateko kaparea eta millarista[1] izan behar zen. Gainontzekoek (maizterrak, kanpoan jaiotakoak, kapareak ez zirenak, andrak...) ez zuten inolako eskubiderik, ez botoa emateko ezta hautetsiak izateko.
Aukeraketa sistema bitxia izaten zen.
Azkenik, ume batek paperak hartzen zituen, banan banan, eta bakoitzeko titulua esaten zen eta izena irakurri gero (Espainiako Loteria Nazionalaren pare).
egún recoge J. I. Lasa, en el AHPO, Bergara (3.940), hay un poder de los no millaristas de Placencia de las Armas para el Corregimiento y demás tribunales, otorgado el día 23 de abril de 1833 a favor de Baltasar de Ibarra. Se declara en él, cómo habían acudido numerosos vecinos concejales, caballeros nobles, hijosdalgos, mayores de edad, el día 17 de marzo, a consecuencia de la convocatoria que para el Ayuntamiento general se hizo al son de campana tañida en la Iglesia Parroquial. El Sr. Alcalde-Presidente, D. Manuel de Guisasola, les invitó a los no millaristas a que saliesen del Ayuntamiento, arguyendo que a ellos no les competía la convocatoria, sino a los vecinos millaristas. Los no millaristas protestaron de todo acto, reclamando la nulidad de cualquier Ayuntamiento General al que no fuesen convocados todos los vecinos, y creyéndose agraviados en sus derechos que como vecinos nobles hidalgos les competían, apelaron al Tribunal del Corregimiento para que fueran reintegrados en todos sus derechos.
1766-etik 1845 arte
El diputado del común fue un cargo municipal español instituido por Carlos III de España en 1766 como repuesta a las protestas populares conocidas como Motín de Esquilache y con la finalidad de dar voz en los ayuntamientos al "común", como se solía llamar entonces a los plebeyos, al pueblo. Su ocupación fundamental fue la vigilancia de los abastos —el aprovisionamiento de víveres— ya que el malestar por la carestía del pan había sido la causa de fondo de los motines. Junto con el síndico personero, instituido por las mismas fechas como portavoz de los vecinos, el diputado del común se creó para intentar satisfacer las reivindicaciones populares en unos municipios dominados por la oligarquía de los regidores
Pobriek ere naji zuten erabakietan partehartu, demanda asko ziren
Osaketa
1.766.-eko maiatzak 5eko auto acordado-ren arabera, común-eko bi diputatu eta pertsonen sindikoa sartu ziren udalbatzan.
Urte des erdinak
1810-1813, Napoleonen azpian, sufregio jniversal ezarri zuten (andrak ez, falraria más).
Municipalitè, zinegotzi guztiak igualak. Ez zen jatorria bereizrpten (millaristak eta "el comùn").
==Restaurazioa: 1845-1936== arte
Udala alkateak, bi teniente-alkatek eta bederatzi errejidorek osatuko zuten.
Censitario, hau da, aberatsak. 1868-1874 sufregio universal, era 1890tik aurrera ere.
Desagertu zen millarisra figura. Sufragio unibertsala?
Hauteskundeak zelan ziren? Distritoka? Bi bueltan?
Frankismoa: 1936tik 1978 arte
1936ko irailak 22an karlistak herrian sartu ziren.
Biharamonean, Julio Pérez Salas komandanteak behin-behineko udalbatza izendatu zuen. Eta astebete geroago, hilak 30, behin betikoa: Miguel Larrañaga Madina (alkate), Esteban Oregui Solabarrieta (zinegotzia), Claudio Onandia Oruzar (zinegotzia), Sabino Madina Azcarate (zinegotzia) eta Basilio Aizpiri Ariznabarreta (zinegotzia). Idazkaria ere izendatu zuen, Arturo Oregui.
Osaketa
Gerra eta gerra osteko lehen urteak nahikoa korapilatsuak izan ziren antolamendu aldetik. Baina, urteak pasa ahala, Francoren errejimenak bizi politikoa arautzen hasi zen.
1945 urtean Herri-Jardueren Oinarrien legea[2] sortu zuten. Honen arabera Soraluzeko Udalbatzak 10 partaide izango zituen: bederatzi zinegotzi eta alkatea.
Hautaketa
Hautaketa prozesua garaiko demokrazia organikoaren arabera egiten zen[3]
Alkatea Gipuzkoako Gobernadore Zibilak zuzenean izendatzen zuen.
Lehen hiru zinegotziak Soraluzeko familia-buruek aukeratzen zituzten... zerrenda bat baino gehiago aurkezten baziren (eta Soraluzen ez halaxe). Hori bai, hautagaiak Movimientoren aldekoak izan behar ziren. Beste hiru lagun Soraluzeko sindikatu bertikalak aukeratzen zituen. Azkenik, Gipuzkoako gobernadoreak bederatzi lagunen zerrenda prestatzen zuen, herriko pertsonen ospetsuekin, eta sei zinegotziek (familia eta sindikatuarenak) beste hirurak aukeratzen zituzten.
Prozesu honen bidez hiru urtetan behin zinegotzien erdia berrizten zen. Alkatea, berriz, karguan jarraitzen zen... gobernadoreak besterik esan arte[4].
Bilakaera
Soraluze kasuan, aukeratutako alkate eta zinegotziak karlistak edo karlista familiakoak izaten ziren.
Hala ere, 1960 hamarkadan bestelako zinegotziak agertzen hasi ziren: herri jardueretan zebiltzenak, sindikalista batzuk... baina, hori bai, beti ondo zainduta.
Demokrazia: 1978tik hona
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
Frankismo osteko lehen udal hauteskundeak 1979/04/03an egin ziren.
Osaketa
1978-1991 artean, udala hamairu zinegotzik osatzen zuten, horietako bat alkatea.
1991rako Soraluzek 5.000 biztanle baino gutxiago zuenez, urte hartatik hona hamaika zinegotzik osatzen dute.
Aukeraketa
Lau urtetan behin berrizten da Udala, udal hauteskunderen bidez.
Partiduek edota hautesle-koalizioek zerrenda itxiak aurkezten dute, eta hautesle bakoitzak zerrenda oso bat aukeratzen du.
Zinegotziak zerrenda bakoitzak lortutako botoen arabera esleitzen dira, d'Hondt legea aplikatuz[5]. Osteal, udalbatza berriaren lehen bileran, zinegotziek alkatea aukeratzen dute.
Erreferentziak
- ↑ Hitzak berak adierazten duen legez, millarista "millarak" zituena zen. Eta “millarak" ondarea neurtzeko modua, herri bakoitzak ezartzen zuena: etxe bat eta ortutxo bat hiribilduan, baso emaritsu bat edo burni-ola edota... azken finean, "millarista" izatea aberatsa izatea esan nahi zuen. Herri agintean bakarrik aberatsak egoteak abantaila zuen, teorian: gauzak inoiz gaizki egiterakoan Udalak haien ondasunen kontra jo zezakela.
- ↑ Ley de Bases de Régimen Local (1945/07/17).
- ↑ "Demokrazia" moduko honek hiru zutabe zituen: familia (tradizionala, noski), udalerria eta sindikatua (bertikala, patroi eta langileak biltzen zituena).
- ↑ Soraluzen bada istorio bitxia. Zergak eta tasak eskuz ordaintzen ziren, eta dirua udaletxean geratzen zen. Dirua desagertzen hasi zenean, ur arduradunak bere saileko diruak egunero egunero etxera eramaten zituen, biharamunean bueltatzeko. Arazoa konpondu zen Gipuzkoako gbernadoreak Guardia Zibilaren burua (sargentua) lekualdatu eta alkatea kargutik kendu zuenean.
- ↑ D'Hondt metodoa. Wikipedia (euskaraz)