«Teknologia: txispa giltza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
(«Teknologia: suharri giltza (eu)» orrira zeraman birbideratzea ezabatu da) Etiketa: Birbideratzea ezabatu da |
No edit summary |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
[[Teknologia: errobera giltza (eu)|Errobera giltzaren]] moduan, suharri giltzak argi-mukiaren premia | [[Teknologia: errobera giltza (eu)|Errobera giltzaren]] moduan, txispa giltzak (suharri giltzak) argi-mukiaren premia desagertarari zuen, baina sistema askoz fidagarriago batekin. | ||
| 11. lerroa: | 11. lerroa: | ||
== | ==Txispa-sistema== | ||
Txispa giltzaz gain, suharri giltza eta txinparta giltza ere esan diote. | |||
Txispa giltzaren hastapenak XVI. mende bigarren erdikoak dira. Granadako Alpujarretako oldarraldian (1568-1571), Al-Tuzani moriskoaren azalpena egiterakoan esaten zen: ''...ezpata on bat tahali onean eta bere arrastelu-eskopeta, berak ondo erabiltzen zuena, Valentzia eta Xativan askotan egon zelako...''<ref>''Una buena espada en un buen tahalí, y su escopeta de rastrillo muy buena la qual él entendía muy bien, porque avia estado muchas veces en Valencia y en Xativa...''. Segunda parte de las guerras civiles de Granada (Ginés Pérez de Hita, 1610).</ref>. | |||
''Arrastelu'' edo ''de rastrillo'' eskopeta eta arkabuzak Sebastian de Santoyaren ondare zerrendan aipatzen dira, 1585.eko martxokoa, Simón Marquarte "zaharra"k eginak. Gordetzen diren lehen | ''Arrastelu'' edo ''de rastrillo'' eskopeta eta arkabuzak Sebastian de Santoyaren ondare zerrendan aipatzen dira, 1585.eko martxokoa, Simón Marquarte "zaharra"k eginak. Gordetzen diren lehen txispa giltzak (''de rastrillo'' edo ''de patilla'') Madrilgo Erret Armategian daudenharresi-mosketetan agertzen dira. Simón Marquarte "gaztea"k 1625.ean egin zituen, Lucas de Ros-ek eta Pedro de Santiagok lagunduta. | ||
Errobera giltzaz oinarrituta, hiru sistema garatu ziren nahikoa paraleloan: ''snaphance'' (Holanda inguruan), ''mikelete-giltza'' (Espainian) eta ''doglock'' izenekoa. Eta hiruron bilakaera moduan | Errobera giltzaz oinarrituta, hiru sistema garatu ziren nahikoa paraleloan: ''snaphance'' (Holanda inguruan), ''mikelete-giltza'' (Espainian) eta ''doglock'' (Ingalaterra) izenekoa. Eta hiruron bilakaera moduan txispa giltza klasikoa lortu zen. | ||
Giltzak suharri zatia eusten du mailu motz baten muturrean. Mailu hau atzera botatzen da arma amartillatzeko<ref>Amartillatu edo katua jaso. Arma tiro egiteko prest utzi.</ref>. | Giltzak suharri zatia eusten du mailu motz baten muturrean. Mailu hau atzera botatzen da arma amartillatzeko<ref>Amartillatu edo katua jaso. Arma tiro egiteko prest utzi.</ref>. | ||
Katua sakatu eta gero, malguki batek mailua aurrera bultzatzen du, eta suharriak ''rastillo'' izeneko pieza bat jotzen du. Aldiberean, | Katua sakatu eta gero, malguki batek mailua aurrera bultzatzen du, eta suharriak ''rastillo'' izeneko pieza bat jotzen du. Aldiberean, mailuak rastrilloa aurrera bultzatzen du, polbora duen almetxa<ref>Almetxa edo kazoleta. Polbora mehea jartzen zen tokia.</ref> zabalduz. | ||
Suharriak ''rastrilloa'' jotzerakoan txinpartak sortzen dira, eta almetxara pasatzen direnak bertako polbora mehea pizten dute. Sortutako sugarra kainoi barrura pasatzen da, bertako polbora pizten eta tiroa eraginez. | Suharriak ''rastrilloa'' jotzerakoan txispa edo txinpartak sortzen dira, eta almetxara pasatzen direnak bertako polbora mehea pizten dute. Sortutako sugarra kainoi barrura pasatzen da, bertako polbora pizten eta tiroa eraginez. | ||
Sistema honi esker tiroa egiteko erritmo biziagoa lortzen zen, eta argi-mukia desagertu zen betiko, zeuzkan arriskuekin. | Sistema honi esker tiroa egiteko erritmo biziagoa lortzen zen, eta argi-mukia desagertu zen betiko, zeuzkan arriskuekin. | ||
| 45. lerroa: | 40. lerroa: | ||
==Erabilera== | ==Erabilera== | ||
Txispa giltzak moskete eta pistoletan erabili ziren. Beste [[Txispa-fusilak (eu)#Teknologi aurrerapenak|teknologiekin]] batera, mosketeak txispa-fusilak bilakatu zituzten. | |||
15:50, 5 apirila 2024(e)ko berrikuspena
Errobera giltzaren moduan, txispa giltzak (suharri giltzak) argi-mukiaren premia desagertarari zuen, baina sistema askoz fidagarriago batekin.
.jpg)
Teknologiaren beharra
Argi-mukizko armak lehertzeko arrisku handia zuten. Gainera, argi-mukia beti piztuta izan behar zuten, eta erretzerakoan usain handia botatzen zuenez, ustegabeko erasoak ezinezkoak ziren; eta euria ari zenean edota umeltasuna handia zenean argi-mukia piztea ia ezinezkoa zen.
Horretarako, armaren almetxa hobetu zuten, behin kargatuta ezin zela zabaldu tiroa bota barik. Eta 1.515 urtean errobera sistema asmatu zuten Alemanian, txinpartak sortzeko edozein eguraldiarekin.
Baina sistema honek ez zuen arrakasta handirik izan, arrazoi askorengatik. Alde batetik, garestia zen; mekanismoa oso konplexua zuen, eta armagile oso trebeak behar ziren eraikitzeko; erabilera oso motela zuen (argi-mukizko sistemaren bi minutuak baino gehiago behar zuen); eta, azkenik, mantentze-lan arduratsuak eskatzen zituen.
Txispa-sistema
Txispa giltzaz gain, suharri giltza eta txinparta giltza ere esan diote.
Txispa giltzaren hastapenak XVI. mende bigarren erdikoak dira. Granadako Alpujarretako oldarraldian (1568-1571), Al-Tuzani moriskoaren azalpena egiterakoan esaten zen: ...ezpata on bat tahali onean eta bere arrastelu-eskopeta, berak ondo erabiltzen zuena, Valentzia eta Xativan askotan egon zelako...[1].
Arrastelu edo de rastrillo eskopeta eta arkabuzak Sebastian de Santoyaren ondare zerrendan aipatzen dira, 1585.eko martxokoa, Simón Marquarte "zaharra"k eginak. Gordetzen diren lehen txispa giltzak (de rastrillo edo de patilla) Madrilgo Erret Armategian daudenharresi-mosketetan agertzen dira. Simón Marquarte "gaztea"k 1625.ean egin zituen, Lucas de Ros-ek eta Pedro de Santiagok lagunduta.
Errobera giltzaz oinarrituta, hiru sistema garatu ziren nahikoa paraleloan: snaphance (Holanda inguruan), mikelete-giltza (Espainian) eta doglock (Ingalaterra) izenekoa. Eta hiruron bilakaera moduan txispa giltza klasikoa lortu zen.
Giltzak suharri zatia eusten du mailu motz baten muturrean. Mailu hau atzera botatzen da arma amartillatzeko[2].
Katua sakatu eta gero, malguki batek mailua aurrera bultzatzen du, eta suharriak rastillo izeneko pieza bat jotzen du. Aldiberean, mailuak rastrilloa aurrera bultzatzen du, polbora duen almetxa[3] zabalduz.
Suharriak rastrilloa jotzerakoan txispa edo txinpartak sortzen dira, eta almetxara pasatzen direnak bertako polbora mehea pizten dute. Sortutako sugarra kainoi barrura pasatzen da, bertako polbora pizten eta tiroa eraginez.
Sistema honi esker tiroa egiteko erritmo biziagoa lortzen zen, eta argi-mukia desagertu zen betiko, zeuzkan arriskuekin.
Marin le Bourgeoys-en hobekuntza
Marin de Bourgeoys frantsesak diseinua hobetu zuen, tarteko posizioa asmatzen: segurua. Posizio berri honetan ezin zen tiro egin, baina bai almetxa polboraz kargatu.
Behin almetxa rastrilloaz itxi eta gero, mailua atzera bota behar zen arma amartillatzeko, tiroa egiteko prest uzteko.
Sistema hau 1610 eta 1615 urteen artean asmatu bazuen ere, aurki Europa osoan zabalduta zegoen.
Erabilera
Txispa giltzak moskete eta pistoletan erabili ziren. Beste teknologiekin batera, mosketeak txispa-fusilak bilakatu zituzten.
Erreferentziak
- Castra in Lusitania. Y los mosquetes aún más letales. Amo del Castillo.
- ↑ Una buena espada en un buen tahalí, y su escopeta de rastrillo muy buena la qual él entendía muy bien, porque avia estado muchas veces en Valencia y en Xativa.... Segunda parte de las guerras civiles de Granada (Ginés Pérez de Hita, 1610).
- ↑ Amartillatu edo katua jaso. Arma tiro egiteko prest utzi.
- ↑ Almetxa edo kazoleta. Polbora mehea jartzen zen tokia.